«ԵՍ Ո՛Չ ԻՇԽԱՆԱՄԵՏ ԵՄ, Ո՛Չ ԸՆԴԴԻՄԱԴԻՐ, ԲԱՅՑ ՏԵՍՆՈՒՄ ԵՄ, ՈՐ ԱՐՏԱՔԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԱՇՏՈՒՄ ՄԵՐ ՆԱԽԱԳԱՀԸ ԽԵԼԱՄԻՏ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ Է ՎԱՐՈՒՄ»

և ոչ միայն մշակույթի մասին

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ՀՀ վաստակավոր արտիստ, երգիչ ԱՐԱՄՈՆ: Հարցազրույցը կայացել է Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանում և ներառում է նաև անդրադարձ այդ հաստատության խնդիրներին:

«ԽՈՐՀՈՒՐԴ ԿՏԱՅԻ ՄԵՐՈՆՑ ԱՅՍ ԱՆԳԱՄ «ԵՎՐԱՏԵՍԻԼԻՆ» ՉՄԱՍՆԱԿՑԵԼ»
-Արամո՛, բնականաբար, առաջին հարցս պիտի վերաբերի «Եվրատեսիլին», որի շուրջ եռում են բուռն կրքերը: Ինչպիսի՞ն է քո վերաբերմունքն այս թեմային:
-Նախ` շնորհակալ եմ և ուրախ, որ հանդիպում ենք այս հրաշալի մշակութային օջախում` մեր մեծ դասականի բնակարանում, որտեղ առաջին անգամ եղել եմ երկու տարի առաջ, ապա բազմիցս: Ինձ համար անհասկանալի և անհանդուրժելի է այն վիճակը, որում գտնվում է տուն-թանգարանը: Կարծում եմ, որ մշակույթի նախարարությունը և շատ բարերարներ պիտի գիտակցեն այս հաստատության նշանակությունը և ըստ արժանվույն վերաբերվեն նրան: Ես չեմ ցանկանում այս վիճակում տեսնել մեր մեծի տունը: Եթե աշխարհում որևիցե պետություն նման գանձ ունենար, ուղղակի կդողար վրան: Դուք պատկերացնո՞ւմ եք, որ, ասենք, Բախի տուն-թանգարանը Լայպցիգում գտնվեր անխնամ վիճակում: Ես ցանկանում եմ, որ այստեղ էլ լինի նույն վերաբերմունքը` նախ և առաջ հանուն մեր մատաղ սերնդի: Ինձ ավելի շատ այս ու այսպիսի հարցերն են հետաքրքրում, քան էժանագին, տափակ մրցույթները: Բայց և այնպես, չանտեսեմ հարցը. «Եվրատեսիլին» երբեք լուրջ չեմ վերաբերվել: Ինձնից շատ ավելի հեղինակավոր մարդիկ աշխարհի տարբեր երկրներում սուր քննադատության են ենթարկել այն: Նախ վերցնենք ֆորմատը. շատ հարգելով հանդերձ բոլոր մասնագիտությունները` չեմ կարող չտարակուսել, որ երաժշտական մրցույթում կարող են որևէ սիրողական երգ ներկայացնել, ասենք, կոշկակարը կամ ներկարարը և մասնակցել «Եվրատեսիլին»: Սա պրոֆեսիոնալ ասպարեզ չէ, քաղաքական շոու է: ՈՒ ցավ եմ ապրում, որ ամեն ինչ պտտվում է «Եվրատեսիլի» շուրջ: Ո՞վ կգնա, ո՞ւմ կընտրեն, ինչպե՞ս կգնա-կգա… Այս հարցե՞րն են մեզ համար ամենակարևորն ու ճակատագրականը: Ավելի գլոբալ խնդիրներ կան, որ պետք է լուծել, պետք է ավելի կարևոր տեղերում ֆինանսներ ներդնել: Իհարկե, լավ է, որ մենք արդեն մի քանի տարի մասնակցություն ունենք այս մրցույթում, բայց չէի ցանկանա, որ ամեն անգամ գնացողը մտածեր, թե գնում է անպայման հաղթելու, թե ինքն ամենալավն է: Պետք է մտածեն, որ հարկավոր է լավ ելույթ ունենալ, ոչ թե իրենց անպարտելի ու մրցակցությունից դուրս երևակայեն: Ամեն դեպքում, հետևում եմ այդ մրցույթին և լավ եմ զգում, որ այնտեղ մենք կանք:
-Ադրբեջանում այդ օրերին կայանալու է համասեռամոլների շքերթ: Եթե տեսականորեն ընդունենք, թե մենք կարող ենք հաղթել այս տարվա մրցույթում, հնարավո՞ր եք համարում, որ նմանատիպ մի եվրադրսևորման պահանջ էլ դրվի Հայաստանի առաջ, ասենք, օրինակ, աղանդավորությունը պրոպագանդելու տեսքով:
-Չեմ կարծում, որ այդ շքերթը պարտադրվել է Ադրբեջանին: Ըստ երևույթին, դրանց ազգաբնակչությունն իր գենետիկայի մեջ ունի նման հակումներ: Ես իրավասու չեմ իմ կարծիքը պարտադրելու, բայց ասեմ, որ մեծ զարմանք ապրեցի, երբ այդ շքերթը կապեցին «Եվրատեսիլի» հետ: Ինչ դեմոկրատիայի ցույցեր էլ որ անեն, Ադրբեջանին չի փրկի, որովհետև արդեն ինտերնետում բազմիցս նշվել է, որ շատ պետություններ հրաժարվել են մասնակցությունից` ելնելով այն փաստից, որ այդ երկրում խոսքի ազատությունն է գլխատված, որ այնտեղ մարդիկ ապահովագրված չեն տարբեր փորձություններից: Եթե իմ կարծիքը հաշվի առնեին, ես խորհուրդ կտայի մերոնց այս անգամ չմասնակցել «Եվրատեսիլին»: Ինչքան էլ նրանք անվտանգության երաշխիքներից խոսեն, միևնույն է, չեն բացառվում արտակարգ իրավիճակները: Արդեն մեկ անգամ Ադրբեջանում անցկացված միջազգային մրցույթում մեր մարզիկներն իրենց մաշկի վրա զգացին, թե ինչ ասել է անվտանգության երաշխիք` ըստ ադրբեջանական պատկերացումների: Ինչ վերաբերում է եվրոպական ինչ-ինչ «ազատություններ» մեզ պարտադրելուն, ես դա հավանական չեմ համարում: Հայաստանում չի կարող նման բան լինել: Բացի այդ, Ադրբեջանում ինչպիսի ցույցեր էլ անեն, միևնույն է, այդ երկրի նկարագիրը դրանից չի փոխվի: Այդ ցույցը բաց վարագույրի պայմաններում ներկայացրած մի խաղ է, իսկ երբ փակվում է տեսանելի վարագույրը, հետևում բացվում է մեկ ուրիշ` երկաթե վարագույր, և սկսվում են մահակի քաղաքականությունն ու դաժան հաշվեհարդարը: Այնպես որ, Ադրբեջանը սարսափելի, միապետական, Ալիևների կլանի ճանկերում խեղդվող պետություն է, և չարժե, որ մենք գնանք ու ելույթ ունենանք այնտեղ:
-Ինչպես վարվեց Լևոն Արոնյանը` հասնելով այն բանին, որ շախմատի աշխարհի չեմպիոնի կոչման հավակնորդների մրցաշարն անցկացվի ոչ թե Բաքվում, այլ Լոնդոնում:
-Բռավո՛, Լևո՛ն Արոնյան. ես միայն այսպես կարտահայտեմ իմ վերաբերմունքը նրա կատարած արժանապատիվ քայլին: Այդ երկրում աղետալի վիճակ է, և չարժե այնտեղ ոտք դնել որևէ առիթով: Հոգեբանորեն արդեն մարդն ի վիճակի չէ իրեն այնտեղ լիարժեք զգալու: Այս պարագայում խոսում ենք երգի, երգչի մասին: Ի՞նչ գիտենք, թե ինչպես է վերահսկվելու դահլիճը, որքանո՞վ ենք վստահ, որ որևէ խելագար մի անկանխատեսելի վտանգ չի նախապատրաստել հայ երգչի համար: ՈՒրեմն, չպետք է մասնակցել: Բայց իմ կարծիքը, բնականաբար, հաշվի չեն առնի, որովհետև արդեն քննարկվում են մասնակցելու, թեկնածուի ընտրության հարցերը:
-Ի դեպ, ի՞նչ կարծիք ունես «Դորիանսի» թեկնածության մասին:
-Հիանալի տղա է Գոռը, ավագ սերնդի մեր երաժիշտ ընկերներից մեկի` կիթառահար Մուկուչի որդին: Գոռը հրաշալի տվյալներ ունի և՛ վոկալի, և՛ արտիստիզմի, և՛ ասելիքի, և՛ երաժշտականության առումով: Պիտի ազգովին ուղղակի աղոթենք նրա համար, որ Բաքվում ամեն բան հարթ ընթանա:

«ՑԱՆԿԱՆՈՒՄ ԵՄ ՇԱՏ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՆԵՐԻ ՏԵՍՆԵԼ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎՈՒՄ»
-Մենք սպասում ենք Ֆրանսիայի Սահմանադրական խորհրդի որոշմանը` Սենատի ընդունած` Հայոց ցեղասպանությունը քրեորեն պատժելու մասին բանաձևի առնչությամբ: Մեզ համար նպաստավո՞ր վճիռ ես ակնկալում, թե՞ ոչ:
-Հավանաբար, կլինի նպաստավոր վճիռ: Շվեյցարիայում թուրք նախարարի դեմ դատական գործ է սկսված` Հայոց ցեղասպանությունը հրապարակավ ժխտելու համար: Սա պատահական բան չէ: Եթե չի կարելի հերքել հոլոքոստը, ինչո՞ւ պիտի հերքվի Հայոց եղեռնը: Եվ կարծում եմ, որ ոչ միայն Ֆրանսիան, այլև Գերմանիան ու շատ ուրիշ պետություններ նոր հայացքով կնայեն մեր ցեղասպանությանը և կընդունեն արդարացի որոշումներ: Դա պատմություն է, փաստերն անժխտելի են: Ճղճիմություն է հերքել իրականությունը: Եթե անգամ Սահմանադրական խորհուրդը մերժի բանաձևի ճանաչումը, դրան կհետևի Սարկոզիի կողմից նոր բանաձևի առաջադրումը, ինչպես որ ինքն ասաց այդ մասին: Թուրքերը չե՞ն ընդունել հոլոքոստը: Ընդունել են, ինչպես աշխարհի շատ պետություններ, և Գերմանիան սուսիկ-փուսիկ մարում է իր պարտքերը հրեաներին: Սա է, վե՛րջ: ՈՒ մենք չենք կարող բացառություն լինել: Անպայման պիտի նշեմ այս բանաձևի ընդունման հարցում ֆրանսահայ համայնքի տքնաջան աշխատանքի հանգամանքը: Քանի՜ տասնամյակ նրանք չարչարվեցին, հարցը աստիճանաբար հասունացրին և վերջապես հասցրին պետական մակարդակով քննարկման ու ստացան իրենց ցանկացածը: Ի դեպ, այդ որոշումն ընդունվեց իմ ծննդյան օրը` հունվարի 24-ին: Գիշերվա ժամը 1-ն էր: Ես, ինչպես միշտ, «Մալխաս» ակումբում էի: Բոլորս անհամբեր սպասում էինք լուրի: Եվ իմ ճարտարապետ ընկեր Օշին Եղիազարյանցը հեռախոսով կապվեց Փարիզի հետ ու հայտնեց մեզ սպասված լուրը:
-Փաստորեն, Ֆրանսիան քեզ նվեր արեց ծննդյանդ օրը:
-Ինչ-որ առումով` այո՛: Եվ ես սպասում եմ նաև Իսրայելի արձագանքին: Նրանք այդ ցավը տեսել են, և չեն կարող մեր ապրածի նկատմամբ անտարբեր լինել:
-Մանավանդ որ գերմանական ֆաշիստները հոլոքոստն իրականացրել են Հիտլերի կարգախոսի ներքո. «Այսօր ո՞վ է հիշում հայերի ցեղասպանության մասին»:
-Այո՛: Ասել է, չէ՞, Ադոլֆը: Հիմա դա կհերքվի՞: Ո՛չ: Ամեն բան պայմանավորված է Թուրքիայի տնտեսական շահերով: Չէ՞ որ Թուրքիայի ամբողջ առևտուրը, մշակույթը կենտրոնացած են եղել հայերի ձեռքում. եթե ճանաչեն ցեղասպանությունը, պիտի դրան հաջորդի հատուցման անխուսափելիությունը, իսկ Թուրքիան պարզապես չի կարող նման բան իրեն թույլ տալ: Բացի այդ, կա նաև քրդական խնդիրը: Եթե մենք անգամ հավակնենք տարածքային պահանջներ ունենալու, մեջտեղ կգան քրդերը, որոնք պահանջում են ինքնավարություն: Մարդիկ ապրում են, ի վերջո, այդ տարածքներում: Սա չենք կարող հաշվի չառնել: Ամեն դեպքում, տա՛ Աստված, որ մարդիկ խոհեմ լինեն, և չվախենան ճշմարտությունն ասելուց: Մեր նախագահը գնաց, չէ՞, Թուրքիայի հետ սահմանը բացելու քայլին: Իսկ ի՞նչ արեցին թուրքերը: Իրենք էլ չհասկացան, թե ինչ կատարվեց: Իբրև թե մեծ դիվանագետներ են թուրքերը, բայց ընդամենը բազա են մեծ տերությունների համար: Եվ Եվրոպան չի գիտակցում, որ կամաց-կամաց թուրքերը գրավում են իրենց երկրները` հինգ-վեց երեխա ունենալով և մեծ թվաքանակ կազմելով եվրոպական շատ երկրներում: Ողողվելու է Եվրոպան մուսուլմաններով, մուսուլմանական աշխարհը գրավելու է Արևմուտքը: Թող սրա մասին մտածեն գերտերությունները Հայոց ցեղասպանության մասին ինչ-որ որոշում ընդունելուց առաջ:
-Նախորդ հարցազրույցի ժամանակ, որ երկու տարի առաջ էր, մի արտահայտություն արեցիր. «Հայաստանը գլոբուսից դուրս է պտտվում»: Այս երկու տարում ի՞նչ է փոխվել, մենք չե՞նք մերձեցել գլոբուսին:
-Կարծես թե ինչ-որ չափով մտել ենք գլոբուսի մեջ: Սա ասելուս համար առաջին հերթին հիմք է տալիս այն ստաբիլ ստատուս քվոյի վիճակը, որ կա մեզանում: Սա, ըստ իս, մեր նախագահի քաղաքականության արդյունքն է: Ես ո՛չ իշխանամետ եմ, ո՛չ ընդդիմադիր, բայց տեսնում եմ, որ արտաքին հարաբերությունների դաշտում մեր նախագահը ճիշտ, խելամիտ քաղաքականություն է վարում: Կայուն վիճակը շատ կարևոր է: Եվ ես կարծում եմ, որ վիճակն ավելի կկայունանա, եթե վերընտրվի Սերժ Սարգսյանը: Իհարկե, հարկավոր է նաև, որ մեր նախագահն ավելի կոշտ լինի. սա իմ կարծիքն է: Ես լավատես եմ: ՈՒ շատ եմ ցանկանում խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում շատ երիտասարդների տեսնել Ազգային ժողովում: Թող լինեն նաև նախկին պատգամավորներից ոմանք, թող կանգնեն երիտասարդների կողքին իրենց փորձով, պրոֆեսիոնալ գիտելիքներով: Բայց թող գործող ուժը լինեն երիտասարդները` իրենց նոր, թարմ մտածելակերպով, համարձակ մոտեցումներով ու աշխատաոճով: Միայն այսպես կարելի է ինչ-որ առաջընթաց ունենալ: Թե չէ հիմա նայում եմ մեր խորհրդարանի նիստերի դահլիճին ու շատ հաճախ սարսափում եմ: Մարդիկ ուղղակի քնած են: Անտարբեր, անհաղորդ դեմքերով ինչ-որ օրենքներ են քննարկում, կոճակ են սեղմում: Երբեմն էլ այնպիսի բաների մասին են օրենք ընդունում, որ ուղղակի ծիծաղս է շարժում: Այս բաները բացառելու համար խորհրդարան երիտասարդներ պիտի մտնեն` 30-35 տարեկան մարդիկ: ՀՀԿ-ից կլինեն, ՕԵԿ-ից, «Ժառանգությունից», ՀՅԴ-ից, թե այլ թևից, կարևոր չէ: Միայն թե թող լինեն երիտասարդ, գործունյա, եռանդուն և լցնեն պառլամենտն իրենց նոր մտածելակերպով: Թող միանան իրար ավագ սերնդի խելացի պատգամավորների փորձառությունը և երիտասարդների պայծառ միտքը: Սրա մեջ է մեր փրկությունը: Այնքա՜ն անհանգստացնող թեմաներ կան, որ պիտի դրվեն քննարկման ու խելացի լուծում ստանան: Երաժշտական դպրոցներն են փակվում, դասական, ազգային նվագարանների դասարաններն են վերանում: Ոչ ոք չի ուզում նվագել, բոլորն ուզում են երգել-պարել: Այսպես ազգային երաժշտություն կունենա՞նք, դասական արվեստ կպահե՞նք: Ես ցանկանում եմ, որ վերընտրվելու դեպքում նախագահն ուշադրություն դարձնի այս հարցերին, և կրկնում եմ, լինի ավելի կոշտ:

«ԲԱԽԻ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ԷԼ ԵՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՆՈՒՄ ՋԱԶԱՅԻՆ ՌԻԹՄԵՐՈՎ»
-Վերջերս դասական երաժշտության ասպարեզը ներկայացնող իմ զրուցակիցները դժգոհում են Կոմիտասին ջազային կամ օտար այլ ռիթմերով ներկայացնելու փաստից և այդ երևույթը գնահատում իբրև կոմիտասյան ժառանգության խեղաթյուրում: Իբրև ջազ արվեստի ներկայացուցիչ` համամի՞տ ես այս տեսակետի հետ:
-Եթե պրոֆեսիոնալ ես մոտենում գործին, չես խախտում այն, ինչ գրել է հեղինակը, դրանում ոչ մի վատ բան չկա: Երբ ձայնագրում էինք «Երանի» ալբոմը, որում կային ժողովրդական երգերի մշակումներ, ես խորհրդակցեցի մեր վարպետների` Ռուբեն Մաթևոսյանի, Թովմաս Պողոսյանի հետ, ստացա կարևոր դիտողություններ և ըստ այդմ առաջնորդվեցի իմ մոտեցումներում: Օրինակ` Բախի երաժշտությունն էլ են ներկայացնում ջազային ռիթմերով. Բոբի Մըքֆերինի վոկալ կատարումները ոչնչով չեն խաթարում Բախի ստեղծագործությունները: Նրա` «24 ժամ Բախ» համերգը ոչնչով չի վնասում Բախին: Եվ այսօր շրջանառվում է տեսակետ, թե ջազի հիմքը դրել է Բախը: Բերքլիում` ջազի լավագույն ուսումնարաններից մեկում են երաժշտագետները եկել այս եզրակացությանը: 70-80-ականներին «Swingers Singers» երգչախումբը վոկալ կատարումով ներկայացրեց Բախի երաժշտությունը. փայլուն բան էր:
-Բախի ստեղծագործությունները դու ևս կատարում ես ջազի «հանդերձանքով»:
-Դա նորմալ է, եթե գիտես և հասկանում ես նոտագրությունը: Այդ դեպքում ուղղակի տալիս ես նոր շունչ այս կամ այն մեղեդուն: Բայց երբ խախտում ես ու նոր ռիթմեր, նոր նոտաներ ես ավելացնում, արդեն դա չեղավ Կոմիտաս, Բախ կամ ժողովրդական մեղեդի: Չի կարելի խախտել մելոդիկ գիծը: Կոմիտաս վարդապետն այնպես է գրել մեր ազգային երգի մեղեդիները, որ դրանով ամեն բան ասված է, դա վերջն է, այդտեղ թեման փակվում է: Ո՞վ պիտի կարողանա ավելին անել:
-Օրեր առաջ ջազային մշակմամբ կատարում էիր Ռոբերտ Ամիրխանյանի «Այնպես ուզում եմ» երգը: Սա ժամանակակից ռիթմերին կապված երիտասարդությանը գրավելու փո՞րձ է, թե՞ պարզապես տվյալ պահի ստեղծագործական ներշնչանքի դրսևորում:
-Իմ հոգին է երգում: Երբեք հանդիսատեսին ինչ-որ բաներ պարտադրելու, ինչ-որ արժեքների մոտեցնելու ծրագրված գործողություններ չեմ անում: Ինչ վերաբերում է Ռոբերտ Ամիրխանյանի երգին, ես ներշնչվել եմ` լսելով մաեստրոյի դստեր կատարումը, և հասկացել, որ նորովի մոտեցումն այդ երգին այն դարձնում է ավելի սիրելի այսօրվա ունկնդրի համար:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ