«ԱՄԵՆԱԱՆՕՐԵՆ ԴԱՏԱՎՈՐԻ ՀԱՄԱՐ ՀԻՄՔ ՉԵՆ Ո՛Չ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳԻՐՔԸ, Ո՛Չ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ»

Առաջին իսկ օրից մամուլը սվիններով ընդունեց ՀՀ քրեական օրենսգրքում զրպարտության և վիրավորանքի դրույթի փոփոխությունը: Որպես օրենքի «գաղափարի» հեղինակ-իրավաբան, այսօր Մարդու իրավունքների պաշտպան ԿԱՐԵՆ ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆԸ դիմել է Սահմանադրական դատարան` այս «աղմկահարույց» դրույթը հակասահմանադրական ճանաչելու հայցով: Այս և այլ թեմաների շուրջ է մեր զրույցը օմբուդսմենի հետ:
-Ձեր հայցի առնչությամբ մամուլն արդեն որոշակի որակումներ տվեց, մասնավորապես, թե Դուք, որպես այդ օրենքի հեղինակ, փորձում եք մեղքը քավել, պատասխանատվության բեռը Ձեր ուսերից թոթափել: Ի վերջո, ինչո՞ւ դիմեցիք ՍԴ:
-Մինչ հարցին անդրադառնալը մի նկատառում. օրենքի հեղինակը ես չեմ, բայց դա չի նշանակում, որ հրաժարվում եմ իմ ունեցած գաղափարական մոտեցումից: Իրականում գաղափարը ԵԽ-ինն է, այն առաջին անգամ 2009-ին Հայաստանում ես եմ հնչեցրել, սակայն օրենքն ընդունել են ԱԺ պատգամավորները՝ առանց մեկ անգամ իմ մասնակցությամբ քննարկումների, աշխատանքային հանդիպման: Բայց երբ ասում են, թե «սեփական» օրենքն այսօր հակասահմանադրական եմ ճանաչում, արդար չէ: Այո, միշտ էլ կողմ եմ եղել, որ ապաքրեականացվի զրպարտանքն ու վիրավորանքը, նույնիսկ ունեցել եմ իմ նախագիծը, որը էականորեն տարբերվում է ընդունվածից: Օրենքի այս տեքստի հետ ոչ մի առնչություն չունեմ, սակայն սա չի ենթադրում, որ այն համարում եմ վատը: Ժամանակին ինձ ասել են, որ գաղափարը լավն է, բայց կարող է ի չարս օգտագործվել: Ասել է՝ գաղափարը ճիշտ է, օրենքի նախագիծն էլ վատը չէ, բայց կիրառման հետ կապված խնդիրների ականատեսը եղանք: Դեռ ամեն ինչ վերջնական վատ չէ, կարելի է «փրկել», և օրենքն ի շահ հասարակության օգտագործել: ՍԴ-ին դիմել եմ ոչ այն նպատակով, որ մեղքը մեկից մյուսի վրա գցեմ:
-Կարծում եք՝ ԱԺ-ի ընդունած օրենքը լիովին տարբերվո՞ւմ է Ձեր նախագծից:
-Ինչ-որ բաներ համընկնում են, մյուսները՝ ոչ: Որոշ դեպքերում անգամ ավելի լավ է գրված, քան իմ ներկայացրածը: Սակայն սա հիմք չի տալիս ասելու, որ այս կամ այն իրավաբանը վատն է: Օրենքը կարող է քսան ձևով շարադրվել: Չպետք է անընդհատ ասել, որ օրենքը լավը չէ: Եթե ես ու օրենքն ենք մեղավոր, ինչպե՞ս ստացվեց, որ բրիտանացին, ֆրանսիացին գալիս են ու գովում այդ օրենքը գրած պատգամավորներին: Ավելին, ասում են` ավելի լավն է, քան իրենցը: ՈՒրեմն ինչպե՞ս է ստացվում, որ մեր օրենքն ավելի լավն է, բայց արդյունքն ավելի վատը: ՍԴ երկու նպատակով եմ դիմել՝ արդյո՞ք օրենքի բացի պատճառով է կիրառումը վատը, թե՞ պարզապես ճիշտ չի կիրառվում: Ցանկացած պատասխանի դեպքում ՍԴ-ն տալիս է հիմնավորումներ, որոնք ապագայում, գոնե իրավաբանների համար, շատ կարևոր են լինելու: Երբ այդ հիմնավորումները հնչեն, անօրեն դատավորների համար ավելի դժվար է լինելու դրանք ի չարս կիրառել:
-Ձեր հայտարարության տեքստում նաև նշել եք, որ «անօրեն դատավորների» կիրառմամբ է օրենքն այսպիսի մեկնաբանություն ստանում, մինչդեռ ՍԴ-ն էլ դատական համակարգի մի օղակ է: Ի՞նչ երաշխիք, որ դատական այս ատյանը ճիշտ «հիմնավորում» կհնչեցնի:
-Ընտրական վեճերի ժամանակ ՍԴ-ի որոշումներին հասարակությունը ոչ միշտ է միանշանակ արձագանքում։ Ինձ ծանոթ մյուս բոլոր որոշումները հասարակությունն ու իրավաբանները միանշանակ ընդունել են որպես արդար, սահմանադրությանը հարիր վճիռներ: Դրանցում միշտ եղել են դասագրքային արժեք ունեցող հիմնավորումներ: Լիահույս եմ, որ եթե նույնիսկ հակասահմանադրական չճանաչվի այս օրենքը, այնպիսի հիմնավորումներ կլինեն, որ կօգնեն լրագրողներին, որովհետև համոզված եմ՝ ՍԴ-ն չի կարող խոսքի ազատության հիմնական սկզբունքները չամրագրել: Այդ սկզբունքները կկաշկանդեն անօրեն դատավորին, թույլ չեն տա սխալ կիրառել օրենքը: Վերջին հաշվով, ամենաանօրեն դատավորի համար հիմք չեն ո՛չ քաղաքացիական օրենսգիրքը, ո՛չ սահմանադրությունը, ո՛չ եվրոպական դատարանների նախադեպային իրավունքը, ո՛չ էլ ՍԴ-ի հիմնավորումները:
-Օրենքի գաղափարը կյանքի կոչելու ժամանակ մի՞թե չէր ուրվագծվում Հայաստանի իրավական համակարգի տխուր պատկերը:
-Ճիշտ եք, այդ մասին ժամանակին ինձ ասել են: Սակայն դրան հակադարձել եմ՝ քրեական օրենսգիրքը, որով անօրեն դատավորի մեղքով մարդկանց բանտ են ուղարկում, կարելի է ունենալ, բայց լրագրողից, թեկուզ անօրեն ձևով, չի՞ կարելի գումար գանձել: Եթե այս տրամաբանությանը հետևենք, ուրեմն ոչ մի օրենք չպե՞տք է ունենալ: Պարզապես լրագրողները հզոր խավ են, որովհետև երբ տարիներ շարունակ անօրեն դատավորը տարբեր մարդկանց ճակատագրեր է խեղում, չէին ասում՝ եկեք օրենքը վերացնենք: Հիմա քանի որ լրագրողների ձայնն ավելի հզոր է, ասում են՝ չպետք է լինի օրենք, որ մեզ խանգարի: Ես էլ ասում եմ՝ ոչ թե վերացնենք օրենքը, այլ ստիպենք դատավորներին ճիշտ կիրառել ոչ միայն այս, այլև բոլոր օրենքները:
-Այս ողջ ժամանակաընթացքում ականատես եղանք տարբեր թերթերի դեմ դատական հայցերի, որոնք ավարտվեցին հօգուտ հայցվորի: Սա և՞ս պատճառ էր, որպեսզի հակասահմանադրական ճանաչեք օրենքը:
-Պատճառն այդ անօրեն դատավորների ոչ ճիշտ որոշումներն էին, որոնք դեմ էին մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանների նախադեպային իրավունքին:
-Փաստորեն, ի սկզբանե չեք բացառում, որ ՍԴ-ն կմերժի հայցը: Ասել է՝ ճի՞շտ է այն տեսակետը, որ այս ողջ ընթացքում Ձեր շուրջ ստեղծված խոսակցություններին վերջ դնելու, թիրախը Ձեզնից հեռացնելու համար եք հայց ներկայացրել։
-ՍԴ-ի ցանկացած որոշում լրագրողներին չի արգելի գրել, որ մեղավորը միշտ ես եմ: Եթե լրագրողները հիմա անհանգստացած են, որ, ինչպես վերջին ամիսներին, ինձ չեն կարող թիրախավորել, հավաստիացնում եմ, կարող եք այս օրենքի ողջ մեղքը բարդել ինձ վրա: Միևնույն ժամանակ դա անարդար է ոչ թե մարդու, այլ մարդու իրավունքների պաշտպանի ինստիտուտի հանդեպ: ՄԻՊ-ի ինստիտուտը որևէ մեղք չունի այդ օրենքի մշակման, կիրառման, ՍԴ-ի որոշման, որևէ լրատվամիջոցի սնանկացման առնչությամբ: Կարեն Անդրեասյանն առաջ էլ, հիմա էլ մնում է նույն համոզման` օրենքի ապաքրեականացումը ճիշտ է: Չորրորդ իշխանությունը կլինի ավելի ազդեցիկ, պետք չի լինի գրել քսան հայհոյանք, որ պաշտոնյան գործից դուրս գա, մի ճշմարիտ քննադատությունը նրա հրաժարականի հիմք կդառնա, ինչպես քաղաքակիրթ երկրներում է: Ճիշտ կիրառվող տուգանային համակարգը բարձրացնելու է լրագրության որակն ու հեղինակությունը:
-Այս օրենքի կիրառմամբ հերթական անգամ չբացահայտվե՞ց մեր իրավական համակարգի «դեմքը»:
-Այո: Խնդիրն այն է, որ երբ տարիներ շարունակ հազարավոր մարդիկ դժգոհում էին, լրագրողներն իրենց մաշկի վրա չէին զգում դատական համակարգի թերությունները, հիմա զգում են այն, ինչ հազարավոր մարդիկ: Ոչ թե չարախնդում եմ, այլ արձանագրում փաստը: Երբ լրագրողական համայնքը կհասկանա, թե ինչ է կատարվում դատական իշխանությունում, այդ ժամանակ կլուծվեն ոչ միայն լրագրողների, այլև բոլորի խնդիրները:
-Ձեր նշանակման սկզբից քննադատությունների պակաս չեք զգացել, հետո սկսվեցին գերատեսչությունների հետ «կռիվները»: Վերջերս կարծես ՄԻՊ-ը լռում է։ Նախկին աշխատաոճից հրաժարվե՞լ եք:
-Ոչ, դա նրանից է, որ գերատեսչություններն սկսել են ավելի սերտ համագործակցել մեզ հետ: Մինչ այդ բախումները մարդկանց թվում էր, թե ՄԻՊ-ին կարելի է լռեցնել դեմագոգիկ ելույթներով, ասել, թե մարդու իրավունքների պաշտպանության հարցում պրոֆեսիոնալ չէ: Որոշ գերատեսչություններ մեր գրություններին ուշացումով էին պատասխանում, չէին լուծում մարդկանց խնդիրները, չէին վերացնում իրենց թերությունները: Մեր ակտիվ գործողություններից հետո եթե յուրաքանչյուր հինգ դիմումից մեկն էինք լուծում, հիմա` երեքից մեկը: Այսինքն, գերատեսչությունները հասկացել են, որ մեզ լռեցնելն այդպես հեշտ չէ: Լռեցնելու, գրագրությունում սեթևեթելու, մարդկանց մոլորեցնելու փոխարեն հիմա արդեն փորձում են լուծումներ տալ: Ես հրապարակային ելույթ եմ ունենում ոչ թե այն ժամանակ, երբ խնդիրներ եմ լուծում, այլ երբ չեմ կարող լուծել: Ցավալի ընկալում կա, թե մարդու իրավունքների պաշտպանն անզոր է: Չէ, դուք լսում եք միայն այն դեպքերի մասին, երբ ՄԻՊ-ն այդտեղ իրավազորություն չունի: Հարյուրավոր գործերի ենք լուծում տալիս, մարդիկ այդ մասին չեն իմանում, քանի որ չենք խոսում այդ մասին: Քանի մենք լուռ ենք, նշանակում է` գործ ենք անում ու արդյունք ստանում, երբ «աղմկում» ենք, գործ անում ենք, բայց արդյունք չկա:
-ՀԱԿ-ի վերջին միջոցառման առնչությամբ ՄԻՊ-ը որևէ բողոք, դիմում ստացե՞լ է:
-Զրո, որևէ դիմում չենք ստացել: Մեզ չեն դիմել: Մամուլին հետևում եմ, այնպես չէ, որ օդում եմ ապրում ու չգիտեմ ինչ է կատարվում: Մենք ունենք սկզբունք՝ պարտավոր չենք գնալ- խնդրելու, որպեսզի մեզ դիմեն: Եթե դիմում են, արագ արձագանքում ենք ու օրենքի շրջանակներում փորձում լուծումներ գտնել: Որոշ ուժեր ունեն հավատի դեֆիցիտ բոլոր պետական ինստիտուտների հանդեպ:
-Ձեր ինստիտուտի նկատմամբ վստահության «դինամիկան» ինչպիսի՞ն է:
-Սուբյեկտիվ կարող է հնչել իմ պատասխանը. վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ դիմումների քանակն աճել է, ինչը ենթադրում է, որ վստահությունն ավելացել է: Հսկայական աճ կա դիմումների դրական պատասխանի առնչությամբ: Եթե անցյալ տարի նույն ժամանակահատվածում ստացված 600 դիմումից լուծվել է 25-ը, հիմա 600-ից՝ 105-ը: Այս պահին գոնե իմ խղճի առաջ հանգիստ եմ, չունեմ մի դիմում, խնդրանք, որի առնչությամբ իրավական առումով մաքսիմումը չեմ արել:
-Ավելի շատ ո՞ր ոլորտներից են քաղաքացիների դիմում-բողոքները:
-Առաջին ամենամեծ խումբը դատարաններն են: Աբսուրդ է, առաջին հերթին դատարաններն են կոչված մարդու իրավունքները պաշտպանելու, ոչ թե ՄԻՊ-ը: Այդ ոլորտում ես ոչ մի իրավասություն չունեմ: Երկրորդ տեղում է ոստիկանությունը, հետո` քաղաքապետարանն ու կադաստրը:
Զրույցը` Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ