«ԱՂՃԱՏՎՈՒՄ, ԽԵՂԱԹՅՈՒՐՎՈՒՄ Է ՀԱՅԵՐԵՆԸ, ԵՎ ԱՅՍ ԱՄԵՆԸ ԶԳԱՅՈՒՆ ԱՐՁԱԳԱՆՔ Է ԳՏՆՈՒՄ ՍՓՅՈՒՌՔՈՒՄ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրը ՀԳՄ վարչության նախագահ ԼԵՎՈՆ ԱՆԱՆՅԱՆՆ է
-Լեզվի և կրթության խնդիրներ, երիտասարդությանը վերաբերող հարցեր, Ցեղասպանության մոտեցող 100-ամյակ. սրանք էին այն հիմնական հարցերը, որ քննարկվեցին վերջերս կայացած «Սփյուռքի կազմակերպությունների ղեկավարների և ներկայացուցիչների համահայկական համաժողովի» շրջանակներում: Ինչպե՞ս եք գնահատում այդ և նման համաժողովները: Բարձրացված թեմաներից ո՞րն եք համարում ամենամտահոգիչը:
-Նախ ասեմ, որ ես բոլոր համաժողովներին մասնակցել եմ: Նման հանդիպումներն ավելի են ընդլայնում Սփյուռք-Հայաստան կամուրջը: Հերթական այս համագումարը, իմ խորին համոզմամբ, շատ արդյունավետ էր: Տարեցտարի մենք նաև փորձ ենք ձեռք բերում: Սփյուռքի նախարարությունը երեք տարի է` ինչ գործում է, ավելի հաստատուն է դառնում փոխադարձ ըմբռնողության և սատարումի այս քայլը, ինչպես հանրապետության նախագահը հստակ ձևակերպեց` որքան մենք անհրաժեշտ ենք Սփյուռքին, նույնքան աշխարհասփյուռ հայ համայնքը անհրաժեշտ է Հայաստանի Հանրապետությանը: Սփյուռքը բազմաշերտ կառույց է, և ընդհանուր սփյուռքահայոց համայնքներում ավելի է հաստատվում, ամրագրվում քաղաքական գիտակցության մեջ մայր հայրենիքի` իբրև հիմնական պետականության պատվարի, ըմբռնումը:
Ես կարծում եմ, որ համաժողովում բարձրացրած բոլոր հարցերն էլ կարևոր են, բայց ինձ համար, իհարկե, ամենակարևորը Ցեղասպանության հարցն է, որ տանում է մեզ դեպ մեր անցյալը: Բայց լավ է, որ կարողանում ենք այդ պահանջատիրությունը կամրջել այսօրվա ու վաղվա օրվա հետ: Բարձրացվում են երիտասարդությանը վերաբերող, կրթության, լեզվի խնդիրներ: Վերջերս Բեյրութում մասնակցեցի արևմտահայերենի արդի վիճակին նվիրված համաժողովի, որ կազմակերպել էր Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսությունը, և լեզվի տագնապը շատ ավելի ուժգնորեն հնչեցվեց այնտեղ: Արևմտահայերենն օրհասի մեջ է, և այդ մտահոգությամբ էլ ստեղծվեց արևմտահայերենի պաշտպանության խորհուրդ: Ես կարծում եմ, որ արևելահայերենն էլ լրջորեն տագնապ է հարուցում: Մտահոգվելու առիթ է տալիս մեր գովազդային օտարալեզու վահանակների խաչակրաց արշավանքը, այն հայերենը, որ մենք այսօր լսում ենք հեռուստաեթերից, հաճախ մամուլում, փողոցում և այլուր: Իհարկե, ստեղծված վիճակը անբաղդատելի է արևմտահայերենի ուծացման հետ, բայց մենք չպետք է հասնենք անդնդի եզրին, նոր ահազանգ հնչեցնենք: Այնպես որ, համաժողովը գնահատում եմ արդյունավետ և հույս ունեմ, որ հաջորդը մի նոր քայլ առաջ կլինի:
-Ո՞րն է գրողների միության, առհասարակ, գրողի դերը լեզվի պահպանության, եթերի մաքրության հարցում:
-Մեր հասարակական գիտակցության մեջ ամրագրված է, որ գրողների միությունը ամենակարող է, պարտավոր է, պիտի շտկի, պատասխանատու է և այլն: Իհարկե, անվիճելի ճշմարտություն է, որ գրողը պետք է ունենա իր ակտիվ դիրքորոշումը ազգային գերակա հարցերի շուրջ և անպայման բարձրացնի իր ձայնը: Բայց մեր ցանկություններն ու հնարավորությունները չեն համընկնում: Մեր հեռուստաընկերությունները հիմնականում մասնավոր են և իրենք են որոշում իրենց քաղաքականությունը:
-Պետական հեռուստաընկերություն նույնպես ունենք:
-Ցավով պիտի արձանագրեմ, որ և՛ պետական հեռուստատեսությունը, և՛ մանավանդ մասնավորները վարկանիշային քաղաքականությամբ են առաջնորդվում, որը չի կարող նպաստել ազգային ընդհանուր հարցերի ուղղորդմանը: Մենք փոխանակ բարձր ճաշակ մատուցենք (որը, իհարկե, միշտ չէ, որ հեշտ է գտնում իր ճանապարհը), իջնում ենք այն շերտի մակարդակին, որը հակված է դետեկտիվին, բռնության, սեքսի տեսարաններով, ժարգոնով համեմված ցածրաճաշակ սերիալները գամված նայելուն: Ինչպես ասում են` ժողովրդին տվեք հաց և զվարճանք: Այս քաղաքականությունը մեզ հեռու չի տանի: Եթե գրողների միությունը կամ գրողը փորձ անի որևէ գրական հաղորդում կազմակերպելու, պիտի ասեն` վճարեք: Գրողների միությունը հասարակական կազմակերպություն է, ինչպե՞ս կարող է վճարել, երբ ո՛չ հոնորարի խնդիր կարելի է լուծել, ո՛չ պետական աջակցություն կա այդ հարցում: Այս առումով մենք պիտի տարաբաժանենք պարտականություններն ու պատասխանատվությունը: Այո, գրողների միությունը, գրողը պետք է տեր կանգնի, տագնապ հնչեցնի և այլն, բայց իրականացման հնարավորությունը մեզնից մղոններով հեռու է: Իհարկե, մենք պիտի անձնատուր էլ չլինենք: Կարծես դիտմամբ սերիալներում աղավաղվում, աղճատվում, խեղաթյուրվում է հայերենը, և այս ամենն այնքան զգայուն արձագանք է գտնում սփյուռքում: Առանց այն էլ կա լեզվական երկփեղկում, դյուրին չի ընկալել արևմտահայերենը, հիմա էլ հավելյալ այս խոչընդոտներն ենք ստեղծում, ու ավելի անտերունչ մի դաշտում է հայտնվում մեր լեզուն:
-Իսկ ժամանակակից գրականությունը զերծ մնո՞ւմ է ժարգոնից ու գռեհկաբանությունից:
-Այդ խնդիրը չեմ տեսնում գրականության մեջ: Ժարգոնը, օտարաբանությունն այնքանով են ներմուծվում մեր գրողների ստեղծագործության մեջ, որքանով դա հարմար է գրողին` գեղարվեստական խոսքի մեջ այս կամ այն իրավիճակը, պատկերը, կերպարը կերտելու համար:
-«Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» հայտնի կարգախոսը ենթադրում է միասնականություն ապահովող կարևոր գործընթաց: Գրականությունը դուրս չի՞ մնում ծրագրի շրջանակներից: Հայաստանի և սփյուռքի հայ գրողները միմյանց ճանաչո՞ւմ են:
-Արդեն տասը տարի է` գրողների միությունը ուղղակի ճանապարհ է հարթում: Երբ 2001-ին սկսեցի ղեկավարել գրողների միությունը, շատ չհամակարգված էին գրական կապերը սփյուռքի գրական տարբեր կառուցների և գրողների միության միջև: 2012-ի ապրիլին մենք համահայկական 6-րդ համաժողովն ենք հրավիրելու: Նախընթաց հինգ համաժողովների շրջանակներում եղել են հստակ գրական քննարկումներ, փոխադարձ այցելություններ, համատեղ անթոլոգիաների տպագրություններ: Սփյուռքահայ գրողները նախընտրում են իրենց գրքերը տպագրել Հայաստանում, որը նաև նյութական օգնություն է մեր գրահրատարակչությանը: Ավելին ասեմ, մենք արդեն ունենք որոշ կառույցներ` իրանահայ գրողների միություն, լիբանանահայ գրական համախմբում, հալեպահայ գրական համախմբում, Կալիֆոռնիայի հայ գրողների միություն: Շուտով ՀԳՄ նոր կանոնադրության համաձայն` սփյուռքի հայ տաղանդավոր գրողներն իրավունք կունենան համապատասխան քննարկումներով դառնալու Հայաստանի գրողների միության լիարժեք անդամ: Սա նշանակում է, որ մենք մեր գրականությունն այլևս չենք տարաբաժանում սփյուռքահայ գրականությունից:
-Իսկ ի՞նչ կասեք օտարագիրների վերաբերյալ:
-Հոկտեմբերի 11-15-ին տեղի կունենա օտարագիր հայ գրողների 4-րդ համաժողովը (Հայերի համաշխարհային կոնգրեսի և Ռուսաստանի հայերի միության նախագահ Արա Աբրահամյանի հովանավորությամբ): Մեր պարտքն էր օտարագիր հայազգի գրողներին միավորել ընդհանուր հայրենիքի գաղափարի շուրջ:
Շատերն առաջին անգամ են գալիս Հայաստան: Նախորդ համաժողովն անցկացրինք Կալիֆոռնիայում, զարմանալի է, գրեթե բոլորի ստեղծագործության թեման հայոց ճակատագիրն է ու ցեղասպանությունը: Որոշ հայազգի գրողներ գրականության կարևոր դեմքերից են այն երկրների, որոնց լեզվով գրում են, և իրենց գրականությամբ նաև ծառայություն են մատուցում մեր դատին, մեր հայրենիքին, մեր գրականությանը:
Անվանի գրողների կարևոր ստեղծագործությունները թարգմանում ենք հայերեն, որ հայ ընթերցողը ճանաչի իր արժեքները, որոնք օտարագիր են, բայց հավելում են հայի կերպարը: Ինչպես որ Սարոյանն անգլիագիր էր, բայց նրանով աշխարհը ճանաչում էր մի ողջ ժողովրդի:
-Փաստորեն, որոշակի պայմաններ ստեղծված են, որ մեր գրողները տպագրվեն դրսում, սփյուռքահայ գրողները` մեզ մոտ: Բայց կա կարծիք, որ սփյուռքի մամուլում տպագրվում են այն գրողները, ովքեր անձնական կապ ունեն որևէ մեկի հետ, և, հակառակը:
-Այդ հին սխեմատիկ, սխոլաստիկ կարծրատիպերը մենք պիտի թոթափենք: Այսօր հիմնականում թարգմանական բեռը դրված է գրողների միության ուսերին (ինչպես որ շատ հավելյալ հոգսեր), բայց մի օր պիտի՞ դառնա քաղաքակիրթ երկիր: Հայաստանը տարբեր երկրների գրքի ցուցահանդես-վաճառքներում ներկայացնում է իր գրական արտադրանքը: Գրափոխանակությունները, թարգմանական աշխատանքը աշխարհի բոլոր առաջատար երկրներում իրականացնում են գրահրատարակչությունները: Երևի մոտակա տասնամյակում մենք չենք կարող որդեգրել այդ քաղաքականությունը. մեր գրահրատարակիչները ֆինանսապես ամուր չեն, կա նաև հոգեբանական գործոնը: Բայց արդեն փորձում ենք անկախացնել այս դաշտը, հետևելով աշխարհի առաջատար երկրների օրինակին, վերջապես պիտի՞ սովորենք հավելել այնպիսի բաներ, որ մեր ավանդույթների մեջ չեն եղել:
-Պարոն Անանյան, ամփոփիչ մի հարց. հայերը միշտ էլ ունեցել են եկեղեցու շուրջ համախմբվելու, ընդհանուր լեզուն, ազգային դիմագիծը պահելու ավանդույթ: Սա հուսադրող է: Եվ, այնուամենայնիվ, մտավախություն չունե՞ք, որ վաղ թե ուշ վերանալու է սփյուռք ասվածը. մենք ունենալու ենք, լավագույն դեպքում, հայազգի ֆրանսիացիներ, անգլիացիներ, գերմանացիներ… Էլ չասենք, որ համատարած արտագաղթը շարունակվում է։
-Դա օրախնդիր հարց է. սփյուռքում տարեցտարի, ամսեամիս փակվում են հայկական վարժարանները, հայ ծնողները գերադասում են իրենց երեխաներին օտարալեզու կրթության տալ, նրանց ապագան տեսնելով ո՛չ Հայաստանում: Ցեղասպանությունից հետո, երբ կազմավորվեց սփյուռքը, միշտ հնչել է այս տագնապը, և տարբեր գաղթօջախներում տեսնում ենք տարբեր բռնկումներ` կախված տվյալ երկրի քաղաքական, պատմական իրողություններից, իշխանությունների վերաբերմունքից, հայկական համայնքի հեղինակությունից, կշռից: Այսօր տեսնում ենք, որ ուծացման գործընթացը շարունակվում է, ու դեպի վիհ է տանում: Բայց միշտ պիտի միջոցներ գտնենք շրջանցելու այդ վիհը: Տեսեք, 90-ականներին ու մինչ օրս արտագաղթը շարունակվում է, և դասական սփյուռքին զուգընթաց ձգվում է արևելահայ սփյուռքը: Վատ է, որ լքում են երկիրը, բայց պիտի խոստովանենք, որ նոր շնչառություն տվեցին: Իհարկե, հաճախ էլ, արևելահայ արտագաղթողը ավելի արագ է ձուլվում, քան դասականը, որ արդեն տասնամյակներ պահել է ազգային ինքնությունը: Պիտի խուճապի չմատնվենք, անենք հնարավորինը: Չգիտենք` աշխարհաքաղաքական այս պայմաններում որ գաղթօջախում վաղն ինչ է լինելու: Կարևորը` կա հիմնական ազգապահպան գիտակցությունը, որ համայն հայությունն ունի Հայաստանի Հանրապետություն, կա պետականություն, կա հայրենիք, և ամենադժվար պայմաններում, գոնե գիտես, որտեղ կարող ես հանգրվանել: Այստեղ քո Արարատն է, քո Երևանը, քո ժողովուրդը:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հ. Գ. -Ի դեպ, հոկտեմբերի 13-ին Լևոն Անանյանը դարձավ… Ի՞նչ կարևոր է, թե քանի տարեկան: «Իրատես de facto»-ն շնորհավորում է իր լավ բարեկամին ծննդյան օրվա առթիվ և մաղթում նրան լինել այնքան տարեկան, որքան ինքն իրեն զգում է: Մի՛շտ ջահել:

Մեկնաբանություններ