Հայաստանի տարածքի մոտ 80 տոկոսը ենթարկվում է դեգրադացիայի
23.06.2020 | 01:41
Մինչ երկրագունդը պայքարում է իր 1,5 միլիարդ հեկտար` յուրահատուկ բուսական և կենդանական աշխարհով անապատային տարածքը «բուժելու» համար, ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան դեռևս 23 տարի առաջ՝ 1994 թվականին, ընդունեց «Անապատացման դեմ պայքարի մասին երաշտի և/կամ անապատացման ենթարկված երկրներում, մասնավորապես` Աֆրիկայում» կոնվենցիան, որը ստորագրած առաջին երկրներից էր Հայաստանը: ՀՀ օրենսդիր մարմինն այն վավերացրեց, ստորագրելուց անմիջապես հետո՝ 23 տարի առաջ: Ավելին` 2002-ին մշակվեց գործողությունների ազգային ծրագիրը, որը 12 տարի անց վերանայվեց ու լրամշակվեց, քանի որ, ըստ ՀՀ բնապահպանության (ներկայիս Շրջակա միջավայրի) նախարարության, այն ներդաշնակ չէր մեր օրերի պահանջներին:
Արդեն երկու տասնամյակ գլորելով` ՀՀ կառավարությունը դեռ չի շտապում հայտարարել, որ Հայաստանում անապատացումը գլոբալ երևույթ չէ, պարզապես առկա են հողերի գերշահագործման երևույթներ: Այո՛, դա ճիշտ է, սակայն փաստերն արձանագրում են, որ մեր երկրի հողային ֆոնդի աղտոտման աղբյուրներն են տնտեսական գործունեության հետևյալ ոլորտները` արդյունաբերությունը (լեռնամետալուրգիական, լեռնարդյունահանող, քարերի մշակում և քիմիական), գյուղատնտեսությունը, էներգետիկան և տրանսպորտը, կոմունալ տնտեսությունը, փոքր հէկերի շահագործումը և այլն։
Անկախությունից հետո արդեն երեք տասնամյակ է, ինչ Արարատյան հարթավայրում թունաքիմիկատներն ու պարարտանյութերն օգտագործվում են չափից ավելի և ոչ ճիշտ եղանակով:
Հողերի աղտոտման առավել վտանգավոր աղբյուր է լեռնահանքարդյունաբերությունը։ Ըստ բնապահպանների՝ մեր երկրի այն տարածաշրջաններում, որտեղ զարգացած է հանքարդյունաբերությունը, հողերը աղտոտված են ծանր մետաղներով (Mo, Cu, Cd, Ni, Hg, Cr, As, Pb) և ցինկային միացություններով։ Հաշվարկների համաձայն՝ լեռնահանքային կազմակերպություններին հանձնված հողերի ընդհանուր տարածքը հասնում է մոտ 16 հազար հեկտարի, որից խախտված հողեր՝ մոտ 13 հազար հա և պոչամբարների համար նախատեսված հողեր՝ մոտ 2000 հա։
Քարի վերամշակման կազմակերպությունները, ըստ բնապահպանների, նույնպես հողի աղտոտման աղբյուր են, օրինակ` մոտ մեկ միավոր խախտված տարածքն աղտոտում է 4 միավոր, իսկ բաց եղանակով հանքավայրերի, պոչամբարների 1 հեկտարն աղտոտում է մոտ 15 հա շրջակա տարածք:
Հողերի աղտոտման գործոններից են նաև թափոնները՝ ինչպես արդյունաբերական, այնպես էլ կենցաղային։ Արդյունաբերական ներուժի առավել զարգացման տարիներին (1985-1990 թթ.) Հայաստանում ամեն տարի արտադրվել է մոտավորապես 36,7 մլն տոննա արդյունաբերական թափոն, որից 20,0 հազար տոննան եղել է վտանգավոր, պարունակել է ծանր մետաղներ, քրոմի, ֆտորի միացություններ, լուծիչներ և այլն։
Հայաստանի էկոհամակարգի հետագա դեգրադացումը կանխելու նպատակով բնապահպանական գերատեսչությունն արդեն 15 տարի է` խոսում և անհրաժեշտ է համարում իրականացնել թափոնների գույքագրման աշխատանքներ։ Հայտնի է նաև, որ նման գույքագրում մեր երկրում վերջին անգամ կատարվել է 33 տարի առաջ՝ 1987-ին, որի համաձայն՝ կուտակված թափոնների ընդհանուր քանակը կազմել է ավելի քան 26-27 մլն տոննա։
Շրջակա միջավայրի նախարարության տվյալների համաձայն` եղել են դեպքեր, երբ նախկինում մեր երկրում վերականգնել են մոտ 250-300 հա խախտված հողեր: Որպես կանոն` դա դրական արդյունք չի ունեցել:
Համապատասխան օրենսդրությամբ նախատեսված է` հողօգտագործողը պարտավոր է հողը չփչացնել, այն պահպանել ու պաշտպանել։ Իսկ եթե գյուղնշանակության հողակտորը վաճառվում է, և գնորդը հայտնաբերում է, որ տարածքն աղտոտված է թունաքիմիկատների շատ օգտագործումից, այս դեպքում ո՞վ պիտի պատասխան տա: Այս հարցի լուծումը դեռ կարգավորված չէ, քանի որ մինչ օրս հողօգտագործողներին կադաստրի պետական կոմիտեի տրամադրած վկայականների մեջ, բացի հողի տարածքի չափից ու ձևից, նաև պետք է նշվեն դրա որակի, հումուսի, ծանր մետաղների պարունակության մասին և այլ տվյալներ, ինչը մինչ օրս չի արվում:
Այսպիսով` Հայաստանի տարածքի մոտ 80 տոկոսը ենթարկվում է դեգրադացիայի, իսկ մոտ 43 տոկոսը (հիմնականում Արմավիրի, Արարատի, Գեղարքունիքի, Շիրակի և Վայոց ձորի մարզերում 1 մլն 279 հազար հա)` անապատացման: Այս տվյալները հայ փորձագետները ստացել են տարբեր գործոնների ազդեցության ուսումնասիրության ընթացքում:
Եթե ՀՀ տարածքում ընդլայնվել են հատուկ պահպանվող տարածքները, բազմամյա տնկարկները, ապա կարող ենք ասել, որ դրա փոխարեն ավելացել են արդյունաբերական և ընդերքօգտագործման համար հատկացված տարածքները, նվազել են արոտների, խոտհարքների և վարելահողերի տարածքները:
Միջազգային բնապահպանական կազմակերպություններն անհանգստացած են և կարծում են նաև, որ անջրդի հողեր կան երկրագնդի գրեթե բոլոր շրջաններում և կազմում են հողագնդի 45 տոկոսը: Այնտեղ բնակվում է ավելի քան 2 մլրդ մարդ: Սա աշխարհի բնակչության մեկ երրորդն է, և նրանք գտնվում են բնապահպանական, տնտեսական ու սոցիալական ամենացածր մակարդակի վրա:
Միգրացիայի միջազգային կազմակերպության 2015 թ. զեկույցի համաձայն` եթե 2000 թ. միջազգային միգրանտների թիվը կազմել է 173 մլն, 2010-ին՝ 222 մլն, 2015-ին այդ թիվը հասել է 240 միլիոնի, ապա 2019-ին՝ 272 միլիոն մարդ (աշխարհի բնակչության 3.5%-ը): Միգրացիայի հարցերով փորձագետները նաև ահազանգում են, որ եթե այս տեմպերը շարունակվեն, ապա մոտակա տասնամյակներում միգրանտների թիվը կհատի մեկ միլիարդի սահմանը, որոնց թվում կգերակշռեն էկո և ագրոմիգրանտները:
Գալուստ ՆԱՆՅԱՆ
Հ. Գ. 1 Հիշենք այն փաստը, որ 1970-1980-ական թվականներին ՄԱԿ-ի անապատացման դեմ պայքարի ծրագիրն իրականացվեց նաև Հյուսիսային Աֆրիկայի երկրներում, և 10 տարում ծախսվեց ավելի քան 1 միլիարդ դոլար: Տարիների հեռվից ՄԱԿ-ը փորձում է ճշտել` ծրագիրն իրականություն դարձա՞վ, և հանգում է այն եզրակացության, որ ծրագիրը ոչ թե միայն բնապահպանական տեսանկյունից պետք է իրականացվեր, այլև միաժամանակ պետք է տվյալ տարածաշրջանում լուծվեին տնտեսական և սոցիալական մի շարք խնդիրներ:
Այսպիսով, եթե ՀՀ իշխանությունները համապատասխան միջոցառումներ չիրականացնեն հողային և ջրային ռեսուրսների կայուն օգտագործման հետ կապված, ապա, ըստ կանխատեսումների, շատ շուտով անապատացման պատճառով Հայաստանում 15-18 տոկոսով կնվազի հողի խոնավությունը, բանջարեղենի արտադրության ծավալը` 15 տոկոսով, իսկ արոտավայրերը կկրճատվեն մինչև 25 տոկոսով:
Հ. Գ. 2 Այսօր ավելի քան երկու միլիարդ հեկտար նախկին արտադրողական հող է քայքայվում: Մինչև 2030 թվականը սննդի արտադրությունը կպահանջի լրացուցիչ 300 միլիոն հեկտար տարածք:
Բնական էկոհամակարգերի ավելի քան 70 տոկոսը վերափոխվել է: Մինչև 2050 թվականը սա կարող է հասնել 90 տոկոսի:
Մինչև 2030 թվականը նորաձևության արդյունաբերության մեջ կանխատեսվում է օգտագործել 35 տոկոսով ավելի հող՝ ավելի քան 115 միլիոն հեկտար, ինչը համարժեք է Կոլումբիայի չափին:
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը Զանգեզուրի միջանցքի մասին ոչ մի նոր բան չի ասել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որն ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի չէ, թե այս հարցում Հայաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ինչպես են «ընտելանալու» միմյանց:
-
Ասում են… Ռուսաստանի տարածքին հեռահար ճշգրիտ զենքերով հարվածներ հասցնելու հնարավորություն ՈՒկրաինայի ԶՈՒ-ն չունի, հետևաբար, եթե հայտարարվում է, որ ՈՒկրաինային թույլատրվում է նման հարվածներ հասցնել, ապա դա նշանակում է, որ ՆԱՏՕ-ն ուղիղ մտնում է կոնֆլիկտի մեջ Ռուսաստանի հետ
-
Ասում են… Վլադիմիր Պուտինի այցն Ադրբեջան պատմական իրադարձություն էր, քանի որ այն նշանավորեց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր դաշնակցի փոփոխությունը։ Ավելի քան 30 տարի Հայաստանն այդպիսի դաշնակից էր, բայց հիմա որոշել է անցնել Արևմուտքի կողմը՝ ներառյալ Ֆրանսիան, ԵՄ-ը և ԱՄՆ-ը
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
Տարածաշրջանային
