«Ես կողմնակից եմ ողջամիտ գենդերային «անհավասարությանը»

«Մենք` երևանցիներս, անդառնալիորեն փոխվել ենք, սակայն ինքը` մեզ ծնած քաղաքը, զարմանալիորեն մնացել է նույնը, դարձել է ամեն ինչ հանդուրժող, համակերպվող, հնացել է, դեմքն ու հոգին կորցրել: Որտե՞ղ փնտրենք մեր հոգեկից Երևանը... Գուցե մեր մե՞ջ: Կամ մեր սիրելի մարդկանց հայացքներում»:
Բանաստեղծ, թարգմանիչ, գրականագետ, դիվանագետ ԱՇՈՏ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆԻ «Երգերի գիրքը» ժողովածուում (այն հրատարակել է «Հայաստան» հրատարակչությունը) տեղ գտած նոթերն ու բանաստեղծությունները երևանյան կյանքի մասին են և ոչ միայն. գրողի խոհերը ձգվում են դիմազրկվող աշխարհից մինչև տարաշխարհիկը, մեր օրերից մինչև հավերժություն:
Աշոտ Ալեքսանյանը թարգմանել, առանձին գրքերով կամ ընտրանու սկզբունքով հրատարակել է գերմանացի, ավստրիացի, ֆրանսիացի մի շարք հեղինակների` Հ. Հեսսե, Ռ. Մուզիլ, Շտ. Գեորգե, Ռ. Մ. Ռիլկե, Հ. Բրոխ, Բ. Վիյան, հեղինակ է «Հայ միջնադարյան նամակագրությանը» և Ռոբերտ Մուզիլի գրական-փիլիսոփայական հայեցակարգին նվիրված մենագրությունների: Հանդես է գալիս գրականագիտական, հրապարակախոսական հոդվածներով, էսսեներով, արձակ և չափածո ստեղծագործություններով։ Տասնյոթ գրքի հեղինակ է:
-Տարբեր աշխարհամասերում ապրող, տարբեր ճակատագրեր ունեցող մեր հայրենակիցներին հաճախ ենք տարանջատում: Երբեմն նաև քննարկվում է, թե ո՛ր հայն է ավելի վատ` հայաստանցի՞ն, թե՞ օտարաբնակը: Ինքներդ աշխատանքի բերումով ժամանակավորապես դրսում եք բնակվում, ի՞նչ կասեք այս մասին:
-«Լավ ու վատ»-ի խնդիր չկա, գուցե չեն հասկանում իրար կամ չեն հանդուրժում: Երբ հայությունը ավելի լայն տարածաշրջանի վրա էր բնակություն հաստատել` Պոլսից մինչև Թիֆլիս, Մոսկվա, ներկայիս Հայաստան, այն ժամանակ էլ իրար լավ չէին հասկանում: Կարծում եմ` աշխարհագրական միջավայրով պայմանավորված, մարդկանց մտածողության, քաղաքակրթվածության տարբերություններ են, ոչ թե լավի, վատի խնդիր է, այլ փոխհասկացողության: Կան սփյուռքահայեր, որ ավելի հեշտ են մերվում հայաստանյան խնդիրներին և մտածողությանը, լինում է նաև, որ դրա կրողն են դառնում, ոմանք էլ հեռու են պահում իրենց հայաստանյան խնդիրներից, անգամ սփյուռքում հայության մի ստվար զանգված ընդհանրապես չի շփվում հայկական համայնքային կյանքի հետ:
-«Երբեմն ինձ թվում է, որ Երևանն ինձ չի ձգում իր տարածական կամ որևէ այլ հատկանիշով, այլ պարզապես, որովհետև այնտեղ, հանգամանքների բերումով, սիրելի մարդիկ են դեռ բնակվում և քեզ հետ միասին կյանք մտած ու ճանապարհ անցածներն էլ դեռևս ավելի մեկտեղված են ու համախումբ, չնայած որ գնալով ավելի ու ավելի են նոսրանում, հալչում»: Սրանք Ձեր բառերն են։ Ի՞նչ փոփոխություններ եք նկատում գնալու-գալու ընթացքում: Երևա՞նն է փոխվել, թե՞ երևանցին:
-Ե՛վ Երևանը, և՛ երևանցին: Գրավոր խոսքում գույներն ինձ մոտ մի քիչ խտացված են ստացվել, բայց իսկապես էլ նկատելի է, թե ինչպես է Երևանի ժողովրդագրական դիմագիծը փոխվում: Շատ երևանցիներ հեռանում են` տարբեր պատճառներով, շատերն էլ (և մեծ տոկոս են կազմում այդպիսիք) մահանում են: Մեկ-երկու տարվա բացակայությունից հետո Երևանը նորովի ես տեսնում: Քաղաքը պահվում է մարդկանցով: Ինչո՞ւ ենք սիրում Երևանը: Դա ոչ թե փողոցների, շենքերի միջավայր է, այլ մարդկանց միջավայր է` որոշակի արժեքներ կրող մարդկանց:
-«Մենք` երևանցիներս, անդառնալիորեն փոխվել ենք, սակայն ինքը` մեզ ծնած քաղաքը, զարմանալիորեն մնացել է նույնը, դարձել է ամեն ինչ հանդուրժող, համակերպվող, հնացել է, դեմքն ու հոգին կորցրել: Որտե՞ղ փնտրենք մեր հոգեկից Երևանը... Գուցե մեր մե՞ջ: Կամ մեր սիրելի մարդկանց հայացքներում»: Երևանից դուրս ի՞նչ է փնտրում հայ մարդը: Արդյո՞ք էլի Երևանը, հայ մարդուն, ինքն իրեն: Դա փախո՞ւստ է, թե՞ փնտրտուք:
-Ի վերջո, նորից փնտրում է Երևանը, Հայաստանը: Անընդհատ համեմատության եզրեր ես փնտրում, հետզհետե նկատում ես քո քաղաքի մարդկանց և՛ առավելությունները (որքան էլ ավելի դժվար պայմաններում են ապրում), և՛ պակասությունները, ու մտածում ես` այ, եթե եվրոպական քաղաքային կյանքի այս-այս հատկանիշները ներմուծվեն Երևան, ամեն ինչ ավելի լավ կլինի: Չեմ կարծում, թե փախուստ է հեռանալը, երբեմն հիմնավորված, երբեմն չհիմնավորված, երբեմն էլ ճարահատյալ` սոցիալական խնդիրների պատճառով հեռանում են Հայաստանից, բայց մեծամասնությունը պատրաստ է վերադառնալու: Որովհետև դրսի աշխարհի գրավչությունները տեսնելով՝ համոզվում ես, որ քո քաղաքում քեզ ավելի ամբողջական ես զգում:
-«Այս պահին մենք ունենք երկու Հայաստան` իրական և հնարավոր: Իրականն այն է, ինչ ունենք, բայց հնարավոր է, որ նրա իրական լինելը չենք գիտակցում: Իրականության մեջ Հայաստանը մի երկիր է` իր կենսապահովման բազմաթիվ խնդիրներով և վերապրելու բազմամարդ հեռանկարներով»: Ի՞նչ կարող էր ունենալ «իրական» Երևանը, որ չունի:
-Բազմաթիվ թերություններով հանդերձ` բավականաչափ դրական և աչք շոյող աշխատանքներ են կատարվում քաղաքաշինության ու այլ ոլորտներում: Չէի ասի, թե հնարավորությունները 100 տոկոսով օգտագործվում են, ինչը հնարավոր էլ չէ, բայց բնավ ողբերգական իրավիճակի առաջ չի կանգնել Երևանը, մի բան էլ զարգանում է:
-«Մեր ազգը նյութ է` առանց ձևի: Մեր ազգը չունի պատմություն: ՈՒնի պատմական հիշատակներ, բայց ո՛չ պատմական հիշողություն»: Ինչի՞ մասին է խոսքը` կրկնվող սխալների՞։
-Մենք ունենք պատմական որոշակի հիշատակություններ, որ անքննադատ վերակրկնում ենք ու վերահասցեագրում նաև ներկային: Պատմական օբյեկտիվ օրինաչափությունների ընկալումը մեր մեջ պակասում է, մենք վերցնում ենք ընդհանրական մի քանի փաստական վիճակներ, եղելություններ, ասենք, Ավարայրի ճակատամարտը, Բագրատունիների վերելքը, Անիի վաճառքը, Կիլիկիայի անկումը, և գումարելիների պարզ մեխանիկական գումարի մեջ ենք տեսնում պատմությունը, ամբողջական հորձանքը չենք նկատում, որպեսզի այդ առանձին դեպքերը, իրողությունները կարողանանք ընդհանուր տրամաբանական շղթայի մեջ դիտարկել, իրար կապակցել:
-Մոտենում է Ցեղասպանության 100-ամյակը: Ի՞նչ է տալու մեզ այդ կլոր տարեթիվը:
-Ամեն ժամ, ամենայն պահ, պատեհ և ոչ պատեհ առիթներով մենք բոլորս մտածում ենք Ցեղասպանության մասին: 100-ամյակն ընդամենը խորհրդանշական տարեթիվ է, ինչպես 75-ը, 95-ը: Մենք ունեցել ենք Ցեղասպանությանն առնչվող ավելի սուր ինքնագնահատման ժամանակներ: Օրինակ, երբ Հայաստանն անկախացավ, և կանգնեցինք պատմական նոր ժամանակաշրջանի առաջ, դա ավելի լուրջ շրջան էր` վերաիմաստավորելու համար «ցեղասպանություն» երևույթը: Եթե մենք ունենք ասելիք և գնահատական, պետք չէ սպասել 100-ամյակին: Ի վերջո, դա սիմվոլիկ նշանակություն ունի, 1915 թիվը ողբերգական իրադարձությունների գագաթնակետն է, բայց ցեղապանությունն ավելի շուտ է սկսվել:
-«Ժամանակակից աշխարհում խնդիր է դրված մարդուս դիմազրկությունը, ապաանհատականացումը ծրագրի վերածել»: Ի՞նչ ծրագրի մասին է խոսքը:
-Երբ ես խոսում եմ ապաանհատականացման մասին, դա հենց հասարակական կազմակերպվածքին է վերաբերում: Մարդկանց թվում է, թե ապրում են անհատականացված կյանքով` ընդհուպ մինչև բազմազան քաղաքական, սոցիալական խնդիրների հանդեպ անհատական վերաբերմունքը, նույնը նաև սեռական կողմնորոշումների, ազգային փոքրամասնությունների առումով: Բայց մարդուս անհատական ազատությունը հարաբերական է, եթե չասենք` թվացյալ, մարդիկ ընդամենը գիտակցաբար կամ ճարահատյալ խմբվում են ավելի մեծ միավորների շուրջը, քանի որ անհատապես ոչ մի կերպ ի զորու չեն ազդելու աշխարհի ընթացքի և հասարակապետական կարգերի կազմակերպման վրա: Նրանք, անհատ մարդիկ և առանձին խնբավորումները, իրականում ավելի շատ նման են խամաճիկների, որ խաղացվում են ավելի մեծ խաղացողների կողմից:
-Հայաստան ներթափանցած «Գենդերային հավասարության մասին» 57 օրենքի և դրա արձագանքների մասին ի՞նչ կասեք:
-Ես կողմնակից եմ ողջամիտ գենդերային «անհավասարությանը»…
-«Բանաստեղծներն այս աշխարհում թերևս անելիք չունեն, փոխարենն ունեն ասելիք: Միաժամանակ, ասելիքի հստակ ձևակերպումները խորթ են նրանց: Նրանք մտածում, արտահայտվում են այլ կերպ»: Ո՞րն է այդ կերպը:
-Մարդիկ, այս հարմարավետության ձգտող կենցաղավարության մեջ, ավելի շատ քարոզիչների կարիք ունեն, որոնք իրենց ուղղություն կտան՝ ինչպես փող աշխատել, ինչպես կարգավորել սեփական կյանքը: Բանաստեղծի խնդիրը փոքր-ինչ շեղելն է առօրյա խնդիրներից: Բանաստեղծը, առհասարակ, ստեղծագործող էակը, պետք է հավերժության թեմաները անընդհատ վերարծարծի, փորձելով կենցաղը հարաբերակցության մեջ դնել այն հավերժական արժեքների հետ, որին մենք կոչված ենք, մենք` մարդիկս, որ շարունակ թափառում ենք այս երկրի երեսին և ուզում ենք մեզ ինքնապարտադրել այս կյանքին: Բանաստեղծի խնդիրը հավերժականի հիշեցում է, ինչպես որ Նիցշեն ժամանակին հավերժական վերադարձի մասին էր խոսում և այդ գաղափարական հիմքով մարդկանց մշտապես հիշեցնում իրենց ակունքների մասին: Ես միշտ մտածել եմ, որ եթե մարդը կորցնում է հավերժության հետ կապը ու նաև օտարվում է հոգու անմահության և հարակից գաղափարներից, նա ինչո՞ւ չպետք է սովորական, առօրյա կյանքում իրեն դրսևորի ոչ այլ կերպ, եթե ոչ իբրև զանցարար, օրինազանց, անգամ հանցագործ: Եթե այս կյանքը վերջավոր է, ուրեմն ամեն ինչ թույլատրելի է: Մարդկանց պետք է կրթել, դաստիարակել, որ իսկապես հավատան երկնքից եկող ազդանշաններին, և դա շեղելու նպատակով չպետք է արվի, այլ որ դա իսկապե՛ս այդպես է: Բանաստեղծները հենց այդ կենսաձիր հավատի կրողներն ու փոխանցողներն են: Ստեղծագործող մարդու հավատամքն ավելի խոր է, ավելի առնչակից է տիեզերական ամբողջին, քան գուցե նույնիսկ կրոնական հաստատությունների, ուղղությունների քարոզչությունը, որը երբեմն տեղ չի հասնում, որովհետև մեթոդները հին են և շատ դժվար է ժամանակակից մարդուն` հարմարավետության ձգտող մարդ-առանձնյակին, հրաշագործության առասպելներով տարհամոզել, հմայել և բերել եկեղեցա-կրոնական գիտակցության դաշտ:
-«Բանաստեղծական աշխարհը մեզ միանգամայն գերազանցող ուժ է: Բանաստեղծը, սակայն, որպես հասարակապետական որոշակի կարգերում գոյող էակ, ըստ էության անդրենական է ու տարաշխարհիկ»: Դուք և՛ բանաստեղծական հարթությունում եք, և՛ դիվանագիտական: Ինչպե՞ս եք համատեղում տարաշխարհիկն ու աշխարհիկը:
-Դրանք, ըստ ամենայնի, փոխներթափանցված են, դիտողականության խնդիր է: Բանաստեղծներն ավելի շատ են զգում վերջավորի մեջ առկա մշտնջենականությունը` առհավականությունը, ավելի «հողեղեն» մասնագիտությունների կրողները մարդկային հարաբերություններում առաջնահերթ են համարում այն որակները, որոնք կարող են անհրաժեշտ լինել այս ու այսքան վարձավճարով սեփական կյանքի կազմակերպման համար: ՈՒրիշ բան, որ հավերժությունն ու ակնթարթը ներթափանցված են. խնդիրը աշխարհատեսության կերպին է վերաբերում, նայած, թե նույն երևույթի մեջ ով ինչն է առաջնային համարում և ինչը` երկրորդական:
-Դարեր շարունակ հանճարեղ գործերը չեն հնանում, չեն կորցնում իրենց ուժը: Սա չի՞ խոսում այն մասին, որ ոչինչ իրականում չի փոխվում աշխարհում: Մարդն էլ չի փոխվում:
-Մարդու էությունը չի փոխվում: Աշխարհաճանաչողական գիտելիքի առումով, իսկապես, ժամանակների իրարահաջորդ ընթացքը ցույց է տալիս, որ, այո, շատ բան չի փոխվել: Ամբողջական գիտելիքը մշտապես կուտակված է եղել և տարբեր ժամանակներում փոխանցվել է: Դա կարող էր լինել Տիբեթում, Եգիպտոսում, Միջագետքում, Հայկական բարձրավանդակում: Ժամանակները մշտատև համահաղորդակցության մեջ են, գիտելիքի որակը, սակայն, չի փոխվել, քանակը շարունակ փոխվում է: Բայց այդ քանակը դեռևս նոր որակ չի տվել, այլապես մարդկությունը վաղուց հասած կլիներ իր նվիրական իդեալին և կապրեր հաշտ ու համերաշխ կյանքով` ինչպես անհատական, այնպես էլ համայնական:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ