«Եվ ես իմաստուն ու բեռս թեթև»

Ագնոստիցիզմի փիլիսոփաներից մեկը հարյուր տարի առաջ նկատել է, որ թռչունները երբեք մթնոլորտից դուրս չեն գալիս, և այդ անալոգով ենթադրել է, թե մահկանացու մարդը երբեք չի կարող թափանցել հավիտենություն: Քանի որ երկինքը և երկինքների Երկինքը չեն կարող Աստծուն պարփակել (Գ Թագ. 8.27), ապա ոչ թե Տիեզերքն է Աստծո, այլ Աստված է Տիեզերքի սահմանը: Երկինքը միայն Նրա աթոռն է, և Երկիրը` Նրա ոտների պատվանդանը (Ես. 61.1): Եթե Աստված սահմանափակ լիներ, չէր կարող Աստված լինել, քանի որ Նրա սահմանից դուրս ուրիշ բաներ պիտի լինեին, որոնք ոչ թե Ինքը, այլ ուրիշ մեկը պետք է ստեղծած լիներ: ՈՒրեմն, Աստծուց ավելի մեծ ստեղծիչ պետք է լիներ: Մինչդեռ, ասում է Տերը. «Ես եմ առաջինը, և Ես եմ վերջինը, և Ինձնից բացի ուրիշ Աստված չկա» (Ես. 44.6):

Թումանյանը չի նյութականացնում միակ ճշմարիտ կենդանի Աստծուն, Նրան չի ներկայացնում տեսանելի և շոշափելի, այլ, հիմք ընդունելով Սուրբ գիրքը, նա կարծում է, որ Նրա մեծությունն անքննելի է, ինչպես որ անքննելի են Նրա դատաստանները (Հռոմ. 11.33): Մարդու և Աստծո տարբերությունն այն է, որ մարդու բոլոր մտածումները հայտնի են Աստծուն, իսկ Աստծո մտածածներն անհայտ են մարդուն: Ահա թե ինչու Սուրբ Անհայտի խոհերին, մտածումներին հաղորդակցվելու, Նրա ներկայությունը վայելելու համար պոետը բռնել է դեպի Նրա բնակատեղին ձգվող ճանապարհը.

Քառասուն տարի բռնած ճանապարհ`
Շիտակ, անվեհեր
Գնում եմ ես վեր-
Դեպ Անհայտը սուրբ, աշխարհը պայծառ:
Քառասուն տարի ճամփովն ահարկու
Անցել եմ էսպես
ՈՒ հասել եմ ես,
Խաղաղությանն եմ հասել ես Հոգու:

Թողել եմ ներքև, մեծ լերան տակին,
Ե՛վ փառքը, և՛ գանձ,
Ե՛վ քեն, և՛ նախանձ-
Ամենը, ինչ որ ճնշում է հոգին:

Եվ էն ամենը, արդ նայում եմ ես-
Տեսնում եմ նորից
Իմ լերան ծերից-
Էնպես հասարա՜կ, դատարկ են էնպե՜ս…

Եվ ես իմաստուն, ու բեռս թեթև,
Անհոգ ծիծաղով,
Երգով ու տաղով
Իջնում եմ զվարթ իմ լերան ետև…

Թումանյանի պատկերած «Անհայտը սուրբ, աշխարհը պայծառ» ամենևին էլ անօդ, աննյութ տարածություն չէ, այլ մեր երկրի նման նյութական աշխարհ է, բայց շատ ավելի գեղեցիկ ու փառավոր: Այդ «Անհայտը սուրբ» Աստծո և հրեշտակների բնակատեղին է, որը եթե նյութական չլիներ, ապա Ենովքն ու Եղիան իրենց մահկանացու մարմիններով այնտեղ չէին կարող ապրել: Այդ «պայծառ աշխարհի» նյութականության օգտին է խոսում նաև Պողոս առաքյալի` երրորդ Երկինք հափշտակվելը. «Գիտեմ մի մարդու ի Քրիստոս, որ տասնչորս տարի առաջ (թե մարմնով էր` չգիտեմ, և թե առանց մարմնի` չգիտեմ, Աստված գիտե) հափշտակվեց մինչև երրորդ Երկինք… մինչև դրախտ և լսեց անպատում խոսքեր, որ մարդս արտոնված չէ խոսել…» (Բ Կորնթ. 12.2-6):
Բանաստեղծը, ինչպես Հին կտակարանի մարգարեները և Նոր կտակարանի առաքյալները, հաճախ է փորձառել տեսիլքներ և հայտնություններ: Եվ, ի տարբերություն Պողոս առաքյալի, որ իր փորձառությունը պատմում է երրորդ դեմքով, Թումանյանը ներկայացնում է առաջին դեմքով` որպես անձնական փորձառություն: Թումանյանը, ինչպես Աստծո մյուս հոգևոր այրերը, ձգտել է անտեսանելի Աստծո «Անհայտի» տեսիլք ունենալ ճիշտ այնպես, ինչպես ինքն է պատկերացնում, ուստի տեսակետը ձևակերպում է ըստ այն ամենի, ինչ տեսել ու գտել է Աստծո փառքի գահակալման տեսիլքներում (Ել. 24.9-11, Գ Թագ. 22.19, Դատ. 7.9-10): Ի տարբերություն Աստծու և Նրա գտնվելու վայրը պատկերող շատ այլ գրությունների` Թումանյանի վկայությունը պարզ է և լակոնիկ: Դեպի սուրբ Անհայտը, դեպի պայծառ աշխարհը գնացող բանաստեղծը Հին կտակարանի պատումների նման չի նկարագրում Աստծո մեծափառությունը, այլ ուղղակի տալիս է դեպի երկնային փառքը ձգվող և սուրբ Անհայտի պայծառ աշխարհը տանող ճանապարհի նկարագիրը, այն էլ մեկ բառով՝ «ահարկու»:
Թումանյանի բռնած ճանապարհը թեպետ «ահարկու», բայց տանում է դեպի կյանք, դեպի հավիտենություն, դեպի հավիտենական կյանք: Այդ ճանապարհը նեղ է, սկիզբ է առնում նեղ դռնից. «Նեղ դռնով ներս մտեք. ինչքա՜ն լայն է դուռը, և ընդարձակ` ճանապարհը, որ դեպի կորուստ է տանում, և բազմաթիվ են դրանով գնացողները, և ինչքա՜ն նեղ է դուռը, և նեղվածք է ճանապարհը, որ կյանք է տանում, և քիչ են նրանով գնացողները» (Մատթ. 7.14): Երկու` մեկը դեպի կյանք, մյուսը դեպի մահ տանող ճանապարհների այս պատկերը հինկտակարանյան ժամանակների պատկեր է, սակայն այն, որ քչերն են նեղ ճանապարհով գնացողները, միանգամայն նորկտակարանյան պատկեր է: Բանն այն է, որ, քրիստոնյաներից բացի, շատ հրեաներ ևս հեսեականների պես հավատում էին, որ միայն իրենք են փրկվելու: Նեղ դռնից սկիզբ առնող ճանապարհը նույնպես նեղ է` զառիվեր, քարքարոտ, «ահարկու»: Քչերն են բռնում այս ճանապարհը, սակայն Հիսուսն է ասում. «Եթե ուզում եք Ինձ հետևել, պիտի նեղ դռնով ներս մտնեք և նեղ ճանապարհով քայլեք»:
Հիսուսին հետևելու համար պետք է թողնել աշխարհը, հրաժարվել աշխարհիկ սովորույթներից` երկրային փառքից, ազատվել քեն ու նախանձից.

Թողել եմ ներքև, մեծ լերան տակին,
Ե՛վ փառքը, և՛ գանձ,
Ե՛վ քեն, և՛ նախանձ-
Ամենը, ինչ որ ճնշում է հոգին:
Քեն ու նախանձի դիմաց պոետը մտել է Քրիստոսի ուրախ ու փառահեղ կյանքի մեջ և Քրիստոսով մասնակից է դարձել Երկնքի բոլոր հոգևոր հարստություններին.
Եվ ես իմաստուն, ու բեռս թեթև,
Անհոգ ծիծաղով,
Երգով ու տաղով
Իջնում եմ զվարթ իմ լերան ետև…

Աստվածաշունչն ասում է, որ «հավատով արդարացած լինելով` խաղաղություն ունենք Աստծո հետ» (Հռոմ. 5.1): Ահա այս խաղաղության մասին է, որ Թումանյանն ասում է. «Խաղաղությանն եմ հասել ես Հոգու»:
Ճիշտ է, բանաստեղծությունը թվում է, թե նվիրված է բանաստեղծի քառասնամյակին, դրա համար էլ ակնարկում է քառասուն տարվա մասին: Բայց իրականում այն քառասուն տարիների մասին է խոսքը, որ անապատում անցկացրեց Աստծո ժողովուրդը:
Յուրաքանչյուր ոք, ով բռնում է այդ ճանապարհը, այսինքն` ով դուրս է գալիս մեղքի աշխարհից (տվյալ դեպքում՝ Եգիպտոսից), և մեղքի աշխարհն էլ դուրս է գալիս նրա միջից (տվյալ դեպքում՝ Եգիպտոսը), համարվում է փրկված: Իսրայել ժողովուրդը դուրս եկավ Եգիպտոսից, բայց Եգիպտոսը դուրս չեկավ նրանց միջից, ուստի չափահաս մարդկանցից միայն երկուսին` Հեսուին և Քաղեբին, թույլ տրվեց մտնելու խոստացված երկիր` Քանան:
Ամեն մի հավատացյալ անցնում է այդ ահարկու ճանապարհը, և շատերն են մնում ճանապարհին, Հոգու խաղաղության հասնողները քիչ են: Եվ այդ քչերի մեջ է Թումանյանը.

Քառասուն տարի ճամփովն ահարկու
Անցել եմ էսպես,
ՈՒ հասել եմ ես,
Խաղաղությանն եմ հասել ես Հոգու:

«Եկեք Ինձ մոտ, բոլո՛ր հոգնածներ ու բեռնավորվածներ, և Ես ձեզ հանգիստ կտամ, Իմ լուծը քաղցր է, և բեռս` թեթև» (Մատթ. 11.28-30): Ինչպես տեսնում եք, Հիսուսը հանգիստ է խոստանում բոլոր բեռնավորվածներին, ովքեր ապաշխարում են և Իրեն են գալիս: Նա վերցնում է մեղքի բեռը: Նրա տված հանգիստը հոգու հանգիստ է, դա ներքին խաղաղություն է, ազատություն վախից և անհանգստությունից: Աշխարհիկ մարդիկ հանգիստ և խաղաղություն են փնտրում կրոնական ծիսակատարությունների և բարի գործերի մեջ, սակայն չեն գտնում: Ճշմարիտ հանգիստ և խաղաղություն գտնելու համար անհրաժեշտ է ճշմարիտ խաղաղություն տվողի` Հիսուսի մոտ գնալ: Ճշմարիտ խաղաղություն և հանգիստ ուրիշ տեղ չկա: Սա այն խաղաղությունը չէ, որ աշխարհն է տալիս: Աշխարհի խաղաղությունը կախված է արտաքին հանգամանքներից: Դա կեղծ խաղաղություն է և ոչ մշտական: Աշխարհի խաղաղությունը տևում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ նեղություն, վիշտ կամ կռիվ չկա: Հենց որևէ փորձություն է լինում, աշխարհի խաղաղությունն անմիջապես կորչում է: Քրիստոսի տված հանգիստը, խաղաղությունը հոգևոր հանգիստ է, հոգևոր խաղաղություն է: Առաջին հերթին դա խաղաղություն է Աստծո հետ, դա նաև մեր սրտի ու մտքի հանգիստն է, ներքին խաղաղությունը: Եթե նույնիսկ արտաքին նեղություններ էլ լինեն, մեկ է, Քրիստոսի խոստացած հանգիստը մնում է մեր մեջ: Նրա խոստացած հանգիստը, խաղաղությունը Սուրբ Հոգու պտուղներից է, ուստի քանի դեռ սուրբ Հոգին մեր մեջ է, Նրա պտուղներն էլ մեր մեջ կլինեն:
Հիսուսի տված հանգիստը լի է ուրախությամբ և փառաբանությամբ, սիրով, ընկերակցությամբ և Աստծո ներկայությամբ.

Եվ ես իմաստուն, ու բեռս թեթև,
Անհոգ ծիծաղով,
Երգով ու տաղով
Իջնում եմ զվարթ իմ լերան ետև…

Հիսուսի «լուծը քաղցր է, և բեռը` թեթև»: Մինչև Հիսուսի աշխարհ գալը Աստծո ընտրյալ ժողովուրդը օրենքի լծի տակ էր ապրում: Դա ծանր լուծ էր. օրենքի ուսուցիչներն ու փարիսեցիները մի շարք երկրորդական կանոններ էին ավելացրել բուն Օրենքի վրա: Այդ կանոնները մարդկանց ուսերին դրված ծանր բեռ էին: Կրոնի առաջնորդները ոչ մի օգնություն ցույց չէին տալիս մարդկանց այդ բեռը կրելու գործում և երբեք օրինակ չէին ծառայում: Այդ օրենքները մարդկային օրենքներ և սովորույթներ էին: Մինչդեռ Հիսուսի օրենքները Աստվածային օրենքներ են, և դրա համար էլ Նրա բեռը թեթև է: Ահա թե ինչու Հիսուսի կանչին եկած և Աստծո իմաստությունն ունեցող բանաստեղծը պիտի հռչակեր, որ ինքը «իմաստուն է, և բեռը՝ թեթև»:
«Աստված ստեղծեց մարդուն Իր պատկերով… Աստծո պատկերով ստեղծեց նրան… Աստված հողի փոշուց ստեղծեց մարդուն և նրա ռնգաց մեջ կենդանության շունչ փչեց, և մարդը կենդանի հոգի եղավ» (Ծննդ. 1.27, 2.7): ՈՒրեմն, հոգին մենք Աստծուց ենք ստացել, և հոգով է, որ ունենք Արարողի պատկերն ու նմանությունը: Մենք, ինչպես մեր Արարիչը, ընդունակ ենք մտածելու, ծրագրավորելու և ստեղծելու: Մեր բոլոր ընդունակություններն ու հնարավորությունները սահմանափակ են, իսկ Աստծո ընդունակություններն ու հնարավորությունները` անսահման, Աստված ոչ մի սահման չի ճանաչում: Դա է պատճառը, որ բանաստեղծը գնում է դեպի Ամենագետը, դեպի իր խորհուրդները, փափագները, ձգտումները և նպատակները Իմացողը: Բանաստեղծը երկրի վրա է թողել ոչ միայն իր հոգին ճնշող քենն ու նախանձը, այլև երկրային փառքը և երկրային գանձերը: Նա Աստծո ոտքերի տակ է դրել իր երկրային փառքը, Աստծո ոտքերի համար պատվանդան հանդիսացող երկրի վրա է թողնում այն ամենը, ինչը ճնշում է իր հոգին: Նա գնում է դեպի հոգու խաղաղության Աղբյուրը:

Արտակ ՈՍԿԱՆՅԱՆ
Գրող, հրատարակիչ

Մեկնաբանություններ