«Թատրոնի դերասանը կամ դերասանուհին լարախաղաց է, որ իրականում լար էլ չունի ոտքերի տակ»

Օրերս Մհեր Մկրտչյանի անվան արտիստական թատրոնում հանդիսատեսի դատին հանձնվեց Հովհաննես Թումանյանի հեքիաթների հիման վրա ստեղծված «Լինում է, չի լինում. ճամփորդություն Հայաստանում» բեմադրությունը:

Ներկայացումը երեք լեզվով է` հայերեն, ֆրանսերեն և քրեոլ: Վերջինս Կարիբյան կղզիների պետական լեզուն է: Բեմադրության մեջ հանդես է գալիս դերասան-երաժիշտ Յաննիկ Լուին (ծագումով` Կարիբյան կղզիներից): Ֆրանսաբնակ բեմադրիչ Սաթենիկ Խաչատրյանը թումանյանական հեքիաթների աշխարհը հանդիսատեսի դատին է հանձնում նորովի: Նրա տեղեկացմամբ` հայկական հեքիաթները երկու տարբերակով են ներկայացվում. առաջինում միախառնված են մադագասկարյան-աֆրիկյան մշակույթի, երկրորդում` Կարիբյան կղզիների մշակույթի հետ: Հայկական հեքիաթների պրեմիերան տեղի է ունեցել Ֆրանսիայում` առաջացնելով մեծ հետաքրքրություն: Ներկայացումը շրջում է նաև ՀՀ մարզերում:

«ՄԱՐԴԻԿ ԿԱՐՈՂ ԵՆ ԺԱՄԵՐՈՎ ՆԱՅԵԼ ՄԵԿԻՆ, ՈՐ ԲԵՄՈՒՄ ԱՆՇԱՐԺ ՆՍՏԱԾ ՀԵՔԻԱԹ Է ՊԱՏՄՈՒՄ»
ՍԱԹԵՆԻԿ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԸ Ֆրանսիայում գործող «Սաթէ-Աթղը» թատերական միության գեղարվեստական ղեկավարն է, բեմադրիչը: Ֆրանսիայում բեմադրել է «Մադմուազել Ժյուլին», «Օրփեոս և Էվրիդիկա» օպերան, հայաստանյան բեմադրություններից առանձնացնում է «Կայսրը», «Շան աղջիկ», «Չամուսնանաք, պարոնայք, եթե կարող եք», «Չգիտեմ» ներկայացումները:
-Սաթենիկ, մշակութային միախառնումից Թումանյանը չի՞ տուժել:
-Յուրաքանչուր մշակույթ ներկայացման մեջ իր կոնկրետ տեղն ունի, և մեծագույն հարգանք կա երկու մշակույթների նկատմամբ, դրանք այնպես չեն խառնված, որ չհասկանանք` որտեղ է սկսվում հայկականը, որտեղ է վերջանում մյուս մշակույթը:
Թումանյանը որևէ կերպ չի տուժել: Աշխարհի բոլոր հեքիաթները իրականում նման են իրար: Կախված նրանից, թե ինչն է շեշտադրվել հեքիաթներում, որ կերպարներն են ավելի գունավորվել, հասկանում ենք տվյալ ազգի մենթալիտետը:
-Ի դեպ, հեքիաթներից ամեն մեկը իբրև մեր օրերին բնորոշ հաղորդագրություն կարող է ընկալվել, օրինակ` «Քաջ Նազարը» քաղաքական նրբերանգներով լի է:
-Ես զերծ եմ մնում բոլոր տեսակի հաղորդագրություններից: Որպես արվետագետ` խնդիր ունեմ հայկական մշակույթը Ֆրանսիայում տարածելու, վեր հանելու մի մշակույթ, որ մեռնում է մեզ մոտ, բայց մեծ տարածում ունի Ֆրանսիայում: Խոսքը հեքիաթի թատրոնի մասին է: Այնտեղ մարդիկ կարող են ժամերով նայել մեկին, որ բեմում անշարժ նստած հեքիաթ է պատմում: Ցավոք, մենք այդ մշակույթը չունենք, բայց ունեցել ենք մեր ընտանիքներում, մեր մայրերը, տատիկները հրաշալի հեքիաթասացներ են: Ինձ համար բացառիկ հեքիաթասաց է եղել տատս, որը, կարծում եմ, իմ մասնագիտության ընտրության հարցում լուրջ դեր է ունեցել հենց հեքիաթներով: Մեր տատիկները, երբ հեքիաթ էին պատում, քաղաքական երանգ կամ գաղափարախոսություն չէին փորձում տալ դրանց, նրանք մեզ տալիս էին պատմությունն ինչպիսին որ կա, հնարավորություն տալով ընկալելու այնպես, ինչպես կարող ենք, առանց պարտադրելու իրենցը: Նույն սկզբունքն իմ ստեղծագործութան մեջ է: Տարբերությունը ձևափաչի մեջ է. մենք դերասանից վերածվում ենք հեքիաթասացի, հետո հերոսից նորից դերասանի, այդ ամենն ուղեկցվում է երգ-երաժշտությամբ, տվյալ դեպքում` հայկական ժողովրդական և Կարիբյան կղզիների ռիթմերով: Ինչ վերաբերում է քաղաքական երանգին ու հաղորդագրություններին, եթե նույնիսկ քաղաքական երանգ չտամ էլ, մարդիկ գտնելու են: Մեր ապրած կյանքն այդ պատմությունների մեջ է ինչ-որ տեղ:
-Ո՞ր հեքիաթը կամ ո՞ր կերպարն էին ավելի հասկանալի, ավելի հարազատ ֆրանսիացուն:
-«Կիկոսի մահը» միշտ, ամեն անգամ ամենաբուռն արձագանքներով է ընթացել, անգամ հանդիսատեսը ներկայացման ժամանակ խոսում է հերոսի փոխարեն: Եվ ես մտածում եմ, այո, այս հեքիաթները միայն մերը չեն, մենք իրավունք չունենք արգելելու դրանց ազատ թռիչքը: Երբեմն մոտենում են ինձ, ասում են` ուրախ ենք, որ հնարավորություն ունենք ծանոթանալու հայկական հեքիաթներին:
-Դրսի հանդիսատեսի շրջանում օտարնե՞րն են ավելի շատ, թե՞ տեղի մեր հայրենակիցները:
-Հանդիսատեսի 70 տոկոսը ֆրանսիացի է:
-Հնարավո՞ր է, որ հայկական հեքիաթները բեմադրեն օտար բեմադրիչները:
-Դա իմ նպատակներից մեկն է, որովհետև հետագայում նախատեսում եմ բեմադրել նաև «Սասունցի Դավիթ» դյուցազնավեպը` էլի նույն սկզբունքով` տարբեր ազգերի ներկայացուցիչների, տարբեր մշակույթի կրողների հետ:
-Հայաստանյան արվեստագետների քննադատությանը հասցրե՞լ եք «արժանանալ»: Մեզանում ամեն ինչի նորը մի տեսակ դժվարությամբ է ընդունվում, եթե չասենք` չի ընդունվում: Ինչպես, օրինակ, Ավետիքյանի «Անուշի» պարագայում էր:
-Չեմ լսել քննադատություն, բայց ինչ եկել եմ, ինձ տրվող բոլոր հարցերը «Անուշով» են զուգորդվում: Ես նույնիսկ «Անուշը» չեմ տեսել, որ կարծիք հայտնեմ, ասեմ ինչով է նման, ինչով` ոչ: Լավ է, որ մենք պատվախնդիր ենք ու մեր ունեցածի հանդեպ սրտացավ, բայց յուրաքանչյուր զգացմունք, երբ հասնում է չափազանցության, դառնում է հիվանդություն, որը միայն խանգարում է մարդուն և գործին: Չգիտեմ` ինչու են բոյկոտել «Անուշը», բայց եթե մենք մեր մշակութային արժեքներին թույլ չտանք շնչել, դրանք ուղղակի կմեռնեն: Պատկերացնում եք, որ մի անգլիացի հայտարարի, թե իրեն դուր չի գալիս ինչպես են Աֆրիկայում Շեքսպիր բեմադրում և նամակ գրի Անգլիայի թագուհուն` պահանջելով արգելել բեմադրությունը:
-Արտերկրում բնակվելը փոխո՞ւմ է արվեստագետի ձեռագիրը, ընկալումը:
-Բնականաբար, եթե ես Հայաստանում մնայի, այս կերպ չէի բեմադրի: Ես ապրում եմ մի երկրում, որ մշակութային կարևոր խաչմերուկ է, մշակութային մայրաքաղաք, դա ազդում է իմ մտածողության վրա, տեսակի, ես կարող եմ հետ նայել ու ասել, որ իմ ձեռագրում կա առաջընթաց: Բայց դա չի խանգարում, որ ես հայ լինեմ:
-Վերադառնալո՞ւ եք հայրենիք:
-Մշտական, երևի թե` ոչ: Ես ամուսնացել եմ և ապրում եմ այնտեղ: Ամուսինս հայ է, ինչի համար շատ ուրախ եմ: «Սաթէ-Աթղը» միությունը ստեղծել ենք միասին: Մեր բոլոր ծրագրերը կապված են Հայաստանի հետ: Ֆրանսիա-Հայաստան մշակութային լուրջ կամուրջներ ստեղծելու, հետագայում ևս նոր ծրագրեր իրականացնելու նպատակներ ունենք:
-Սաթենիկ, Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ընդառաջ ծրագրեր ունե՞ք:
-Մեծ նախագիծ ունենք: «Խոսիր ինձ հետ» վերնագրով բեմադրությունն ենք նախատեսում ցուցադրել Ֆրանսիայում 2015-ին: Շատ բաներ դեռ հստակեցված չեն, կարող եմ ասել, որ Կոմիտասի երաժշտությունն է հնչելու, հրեա գրող Էդմոն Ժապեսի ստեղծագործությունն եմ օգտագործելու, լինելու է և՛ պարային, և՛ խոսքի թատրոն: Պարելու են տարբեր ազգերի ներկայացուցիչներ, հավանաբար աշխատելու ենք թուրք խորեոգրաֆի հետ: Սրանք ծրագրեր են, որոնց մասին առաջին անգամ եմ խոսում, բայց նախագիծն ընթացքի մեջ է:

«ԵՍ ԱՍՈՒՄ ԵՄ, ՈՐ ԵՍ ԲԺԻՇԿ ԵՄ, ԲԱՅՑ ՀՈԳՈՒ ԲԺԻՇԿ»

Դերասան, հեքիաթասաց և երաժիշտ ՅԱՆՆԻԿ ԼՈՒԻՆ կարծում է, որ աշխարհի բոլոր հեքիաթները նման են իրար և, ի վերջո, բոլոր հեքիաթների գաղափարախոսությունը նույնն է:
-Եթե խոսենք «Սուտասանի» մասին, կարող ենք հստակորեն ասել, որ Կարիբյան կղզիներում ևս ունենք այս տեսակի հեքիաթ,- ասաց նա:- Այս հեքիաթում մենք տեսնում ենք, որ մարդիկ այնքան ապահով ու խաղաղ են ապրում, որ միշտ հնարում են ինչ-որ բաներ, խնդիրներ, չեղած բաներով հետաքրքիր են դարձնում իրենց կյանքը: «Անխելք մարդու» պարագայում տեսնում ենք մարդկանց, որ շատ քիչ ունեն և չեն կարողանում այդ քիչը շատացնել: Ինչ էլ անում են, իրենց` փոքր մարդու ողբերգությունը չի փոխվում:
-Կարո՞ղ ենք ասել, որ հեքիաթները ծնվում են անհոգությունից:
- Ոչ, եթե հեքիաթը ծնվում է, ուրեմն հեքիաթասացը խնդիր է տեսել հասարակության մեջ, որ համատարած է, և ներկայացրել է դա: ՈՒ եթե հեքիաթներում դարեր շարունակ նույն թեմաներն են արծարծվում, ուրեմն հասարակության մեջ խնդիրներ կան, որ չեն լուծվում:
-Ներկայացվող հեքիաթներից ո՞րն եք հավանել ամենից շատ:
-Դժվար է առանձնացնել: Սիրում եմ բոլոր հեքիաթները, ամեն հեքիաթ ունի իր համուհոտը, գաղափարախոսությունը: Ես ասում եմ, որ Թումանյանին պետք է ընկալենք որպես փիլիսոփայի, իր հեքիաթները պարզապես հեքիաթ չեն, դրանք մարդու, կյանքի, հասարակության և աշխարհի փիլիոփայությունն են ներառում:
-Հեքիաթներում հիմնականում բարին է հաղթում: Կյանքում այդպե՞ս է:
-«Մի կաթիլ մեղրը», օրինակ, լավ վերջաբան չունի: Մենք Միկի Մաուսի աշխարհում չենք, որտեղ իսկապես ամեն ինչ լավ ավարտ է ունենում: Հեքիաթի արժեքն իր ուժի և իրականության արտացոլման մեջ է, իսկ իրականությունը միշտ չէ, որ գեղեցիկ է: Հեքիաթներում ամեն ինչ այդքան սիրուն ու բարի չէ, ինչպես թվում է: Եթե լավ ավարտ ենք տալիս հեքիաթին, հեքիաթը լսողը ուրախ է, և ամեն ինչ դրանով վերջանում է: Բայց եթե իրականությունը ներկայացնում ենք այնպես, ինչպես կա, լսողը ստիպված է մտածել, հարցեր տալ, դա իրեն կօգնի առաջ գնալ ու որդեգրել որոշակի գաղափարախոսություն կյանքի համար:
-Կարծում եք հեքիաթը, արվեստը, առհասարակ, կարո՞ղ են փոխել կյանքը:
-Ես իսկապես այդ կարծիքին եմ: Երբ արվեստագետները համարձակվում են ասել այն, ինչ շատերը չեն ասում, շատ հաճախ հալածանքների են ենթարկվում, հասկանում ես, թե ինչքան կարևոր է արտիստի խոսքը, արվեստը, որից նույնիսկ իշխանություններն են վախենում: Բայց այսօր մի փոքր խնդիր ունենք «արտիստ» բառի հետ կապված: Այսօր ցանկացած մեկին հեռուստաէկրանի առաջ են կանգնեցնում, հեռուստաշոուներ են կազմակերպում, և այդ անձը, որ իրականում ոչինչ չունի ասելու, որ կցած-կցմցած է, դառնում է արտիստ: Իրականում դա դատարկ խխունջ է: Ես աշխատում եմ չասել, որ արտիստ եմ, ասում եմ, որ ես բժիշկ եմ, բայց հոգու բժիշկ:
-Թատրոնը, ի տարբերություն եթերի, կինոաշխարհի, պահպանում է իր «մաքրությունը», ուժը:
- Երբ կինոդերասանին տալիս են Կաննի, «Օսկարի» և այլ մրցանակներ, մենք չգիտենք` այդ դերասանը քանի անգամից է կադրը կրկնել, որ ստանա իդեգլականը: Թատրոնում կրկնության հնարավորություն չկա, ամեն ինչ նույն պահին է տեղի ունենում: Թատրոնում քո պատկերը չէ, որ խաղում է, դու ինքդ ես, քո ամբողջ տեսակով, միս ու արյունով: Թատրոնի դերասանը կամ դերասանուհին լարախաղաց է, որ իրականում լար էլ չունի իր ոտքերի տակ: Եթե ուշադիր նայենք, մեծ դրամատուրգները նույն մտածողությունը չունեն, ինչ տեսնում ենք ժամանակակից աշխարհում: Բացի այդ, ավելի շատ հզոր պիեսներ կան գրված թատրոնի համար, քան սցենարներ` կինոյի համար:
-Առաջին անգամ եք Հայաստանում: Ի՞նչ եք նկատել մեր երկրում:
-Տպավորություններս երկու բևեռի են բաժանված` շատ լավը և շատ վատը: Բոլոր երկ՛ներում կա և՛ լավը, և՛ վատը: Մի բան հստակ է. լավ է, որ հայերն իրենց երկրի մասին խոսելիս, ասում են, որ իսկապես կան բաներ, որ պետք է փոխվեն, կան բաներ, որոնց հետ իրենք համաձայն չեն` լինելով այդ երկրի քաղաքացին: Մեքենաների շատությունն է աչքի ընկնում, մեկ մյուսին չհարգելը, չզիջելը: Մի տեսակ անարխիա կա: Շատ սուր է աղքատի և հարուստի տարբերությունը: Դու կայանում ես մեքենադ, քեզնից հարյուր դրամ են վերցնում, և դու չես կարող չտալ, որովհետև այդ մարդը դրանով է ապրում, և դրա կողքին կանգնած են Rolls-Royce, Maybach, մեքենաներ, որ Ֆրանսիայի եզակի թաղամասերում կարող ես տեսնել: Այդ մեքենաների տերերը աշխատում են չնկատվել, որովհետև իրենց վրա հասարակության ոչ հաճելի հայացքը կա: Եթե դու հարուստ ես, արդեն տարբերվում ես, բայց պիտի հաշվի նստես հասարակության հետ: Կան հարուստներ, որ հաշվի չեն առնում և ապրում են կղզիացած:
-Ի՞նչն եք անընդունելի համարում և ի՞նչն եք կարևորում կյանքում:
-Չեմ սիրում, երբ մարդիկ իշխանություն, անսահման հնարավորություն ունեն, կարող են փրկել իրենց ժողովրդին, իրենց երկիրը, կարող են հնարավորություն տալ, որ այդ երկիրը զարգանա, աճի, ու ոչինչ չեն անում: Քո ժողովրդին օգնելով` դու ոչ թե քո մարմինը, քո կաշին ես փրկում, որ ընդամենը ֆիզիոլոգիական տարածք է, այլ քո հոգին: Տանել չեմ կարողանում նաև ռասիզմը: Կա մի ծառ, որ մենք կոչում ենք մարդկության ծառ: Այդ ծառն ունի տարբեր ճյուղեր: Գոյություն չունի ճապոնական, ամերիկյան, ֆրանսիական, աֆրիկյան ռասա` որպես այդպիսին, ծառը մեկ արմատ ունի, դա մարդկության արմատն է, դրանից բխող բոլոր ճյուղերն էլ ազգերն են, որ գոյություն ունեն աշխարհի երեսին:
Ինչ եմ սիրում: Մարդկանց լայն մտահորիզոնն եմ սիրում, բաց հոգին, ազատ միտքը: Այդ հատկանիշների շնորհիվ կարող ենք հասնել նրան, որ մարդկության ծառը ազատվի փտած պտուղներից, որոնց կարիքը չունի, որոնք խանգարում են առողջ մրգերին: Չմոռանանք, որ մենք միշտ կարիք ունենք մեկս մյուսի, մեծ լինենք, թե փոքր:
-Հայկական հարցի, Ցեղասպանության մասին որևէ բան գիտե՞ք:
-Իհարկե գիտեմ, ծանոթ եմ նաև հայ-թուրքական խնդիրներին: Իմ կարծիքով` բոլոր տեսակի ցեղասպանությունները դատապարտելի են: Երբ հարցը հասնում է ինչ-որ բան վերացնելուն, կոտորելուն, մեր «ինտելեկտը», «արհեստավարժությունը» շատ ակտիվ ու «արդյունավետ» են դառնում, բայց երբ կառուցելուն է վերաբերում, մեր ուժը հանկարծ կորչում է: Օրինակ, հիմարի ձեռքը եթե կացին տաս ու ասես` ջարդի, հեշտությամբ կանի, բայց եթե բահ ու ջուր տաս, ասես` կառուցիր, երկու քար դիր իրար վրա, անընդունակ կլինի որևէ բան անելու:
Իմ ասածը գուցե տղամարդկանց հաճելի չլինի, բայց ասեմ հետևյալը: Տղամարդը սերմ ցանողն է, իսկ կինը` հողը, որ պիտի կյանք տա սերմին: Մենք` տղամարդիկս, շատ զորեղ ենք վերացնելու համար այն, ինչ ցանել ենք, կամ թույլ չտալու, որ այդ պտուղը աճի, կամ աճելու դեպքում պարզապես վերացնելու: Պետք է, ի վերջո, հասարակության սանձերը (չեմ ասում` ղեկավարությունը) տալ կնոջ ձեռքը, գոնե տեսնելու համար, թե ինչ կստացվի հետո: Դարեր շարունակ այդ ամենը տղամարդու ձեռքում է, և տեսնում ենք, թե ինչ է տեղի ունենում:

Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ