Սեպտեմբերի 27-ին բռնկված պատերազմից ի վեր ՈՒկրաինան Ադրբեջանին տեղեկատվական, քարոզչական, քաղաքական ասպարեզներում բանավոր աջակցությունից արդեն տեղափոխվել է դեպի Լեռնային Ղարաբաղի ռազմական հակամարտությանն անուղղակի մասնակցություն:
«Rusvesna.su»-ն հոկտեմբերի 16-ին «Թաքնված գործողություն. ՈՒկրաինան դանակով հարվածում է Հայաստանի մեջքին» վերնագրով հրապարակմամբ տեղեկացրեց, որ ՈՒկրաինան սկսել է Ադրբեջանին մատակարարել զենք, ներառյալ` զենիթահրթիռային համակարգ: Գործողություններն իրականացվում են գաղտնի, քանի որ հակաօդային պաշտպանության համակարգերն առաքվում են մարդասիրական օգնության քողի տակ: Մանրամասները հայտնել են ռազմական վերլուծաբաններն իրենց «Եռակցողներ» Telegram-ալիքում:
«Մարդասիրական օգնություն գրանցված բեռը ՈՒկրաինայից թուրքական Կարասու նավահանգիստ է հասցվել բեռ` ձևակերպված իբրև մարդասիրական օգնություն, բայց նրա պարունակությունը հեռու է խաղաղ լինելուց:
Որպես Ադրբեջանի զինված ուժերին անհատույց օգնություն, ՈՒկրաինան ուղարկել է հ-125-2Ժ1 զենիթահրթիռային համալիր՝ տասը զենիթային կառավարվող հրթիռներով:
Ադրբեջանին ուկրաինական «մարդասիրական օգնությունը» տեղափոխել է թուրքական SSTEK ընկերությունը: Սա առաջին առաքումն է: Նախատեսվում է ՈՒկրաինայից առաքել, ընդհանուր առմամբ, այդպիսի հինգ բեռ՝ շուրջ 75 միլիոն եվրո ընդհանուր արժեքով»:
Ըստ վերոնշյալ հրապարակման, «ՈՒկրսպեցէքսպորտ» պետական ընկերության կողմից ադրբեջանցի գործընկերներին ուղարկված հրթիռների շահագործման ժամկետը լրացել է 2018 թ., և դրանք պիտանի չեն օգտագործման համար:
Ընդգծենք, որ դա այնքան էլ այդպես չէ. շահագործման ժամկետի լրանալը, մանավանդ, որ խոսքն ընդամենը 2 տարվա մասին է, նշանակում է, որ Ադրբեջանին նվիրված С-125-2Д1 «Печора-2Д» զենիթահրթիռային համալիրը (խորհրդային արտադրության С-125-ի ուկրաինական խոր արդիականացված տարբերակը) չի կարող ունենալ երաշխավորված կիրառություն, այսինքն` հրթիռները կարող են շատ հազվադեպ չարձակվել կամ շեղվել թիրախից: Այնուհանդերձ, դրանք նույնպես լուրջ վտանգ են ներկայացնում Արցախի և Հայաստանի ռազմական ավիացիայի համար, թերևս որոշ առումով բացառությամբ մեր Су-30СМ կործանիչների:
Ավելին. С-125-2Д1 «Печора-2Д»-ի նախնական արձակումները կատարվել են 2010 թ. սեպտեմբերին: Ըստ դրա մշակողի` «Аэротехника-МЛТ» գիտարտադրական ձեռնարկության (Կիև) տվյալների, С-125 համալիրի արդիականացումից հետո նշանակվում է 15 տարվա ռեսուրս, ձախողումների միջև ընկնում է 1500 ժամ: С-125-2Д1 «Печора-2Д» զենիթահրթիռային համալիրը հագեցած է արբանյակային նավիգացիոն համակարգով, ունի ինտեգրված և ինքնավար տեխնիկական հսկողություն և ինքնավար էլեկտրամատակարարում: Ընդլայնվել է օդային թիրախների ոչնչացման տարածքը. Կարող է ոչնչացնել մինչև 25 կմ բարձրությամբ և իրենից մինչև 40 կմ հորիզոնական հեռավորությամբ գտնվող թիրախները:
Եթե С-125-2Д1 «Печора-2Д»-ի նախնական արձակումները 2010 թվականին են եղել և արդիականացված տարբերակները 15 տարվա ռեսուրս ունեն, ապա այն, որ Ադրբեջանին նվիրված համալիրի շահագործման ժամկետը 2018 թ. լրացել է, լուրջ կասկածի տակ է հայտնվում:
Նկատի ունենանք նաև, որ վերոնշյալ հրապարակման մեջ խոսքն, ընդհանուր առմամբ, շուրջ 75 միլիոն եվրո ընդհանուր արժեքով ռազմական գործարքի մասին է, որի սոսկ մի մասն է կազմում С-125-2Д1 «Печора-2Д» զենիթահրթիռային համալիրը: Ավելին. մինչ այդ էլ ՈՒկրաինան Ադրբեջանին վաճառել է մեծաքանակ զենքեր և ռազմական տեխնիկա, հասկանալի է, հայերիս դեմ կռվելու համար: Մասնավորապես, դեռ Ապրիլյան քառօրյայից առաջ վաճառել է 18 միավոր «Смерч համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգեր, տանկեր և այլն:
Ադրբեջանի կողմից Արցախի դեմ սեպտեմբերի 27-ին պատերազմի սանձազերծումից հետո ՈՒկրաինայի Գերագույն ռադայի պատգամավոր, «Ժողովրդի ծառա» իշխանական խմբակցության անդամ Լյուդմիլա Մարչենկոն «ՈՒկրաինա-24» հեռուստաալիքի եթերում հայտարարել է, որ Կիևը «տարբեր հարթակներում» պատրաստ է աջակցելու Ադրբեջանին: Ըստ նրա, խոսքն ինչպես մարդասիրական, այնպես էլ ռազմական աջակցության մասին է: Սակայն հոկտեմբերի 2-ին նույնանուն և ՈՒկրաինայում ղեկավարող կուսակցությունը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որ Մարչենկոյի հայտարարությունները ո՛չ խմբակցության, ո՛չ էլ ՈՒկրաինայի պաշտոնական դիրքորոշումները չեն:
Նույն օրն ՈՒկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին Չեռնովիցկի մարզում կայացած ճեպազրույցում ասել է, որ ՈՒկրաինայի և Ադրբեջանի միջև վերջին 2 տարվա ընթացքում «շատ լուրջ, ամուր» հարաբերություններ են զարգացել, և որ ՈՒկրաինան սատարում է Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը և տարածքային ամբողջականությունը: Նշված ճեպազրույցում Զելենսկին, այնուհանդերձ, հայտարարել է նաև, որ ՈՒկրաինան Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ հակամարտության կողմերից որևէ մեկին ռազմական օգնություն չի ցուցաբերի:
«Խոսքն այն մասին է, որ ՈՒկրաինան ռազմական օգնություն չի տրամադրի որևէ երկրի»,- նկատի ունենալով հակամարտող կողմերը` ասել է պետության ղեկավարը, որի ելույթը հեռարձակվել է «ՈՒկրաինա-24» հեռուստաալիքով:
«Rusvesna.su»-ի հրապարակած վերոնշյալ բացահայտումներից, սակայն, պարզ է դառնում, որ Զելենսկին ստել է: Չգիտենք` տեղյա՞կ է այս մասին ՀՀ արտաքին գործերի նախարարությունը, և եթե տեղյակ է, արդյոք համապատասխան բողոքի նոտա ուղարկե՞լ է ՈՒկրաինայի ԱԳՆ, բացատրություն պահանջե՞լ է պատերազմի պայմաններում Ադրբեջանին զինելու վերաբերյալ: Հիշենք նաև, որ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ ՈՒկրաինայից Ադրբեջանի կողմում եթե ոչ հազարավոր, հարյուրավոր վարձկաններ էին մասնակցում հայերիս դեմ պատերազմին:
Ըստ էության, ՈՒկրաինան, ինչպես Իսրայելը, Թուրքիան, Ադրբեջանը և 1-2 այլ պետություն, Հայաստանի Հանրապետությանը և Արցախին թշնամի պետություն է, և վաղուց ժամանակն է, որ այս ընկալումն ունենան ու դրանից բխող հետևություններն ու քայլերը կատարեն և մեր ժողովուրդը, և ՀՀ ղեկավարությունը, և մեր պետությունն ամբողջությամբ: ՈՒկրանիան թշնամի պետություն է նաև մեր ռազմավարական միակ դաշնակցի` Ռուսաստանի համար, ինչպես նաև մեր թշնամի Թուրքիայի բարեկամը: Գուցե Ղրիմի անկախությունը ճանաչելու ժամանակն է` Ռուսաստանից համապատասխան ակնկալություններով ու պայմանավորվածություններով… Անհրաժեշտ է պատերազմի ընթացքում առաջացած նոր պայմաններում վերանայել Ղրիմի անկախությունը ճանաչելուց բխող մեր պետության վնասներն ու օգուտները, և եթե կգերակշռեն օգուտները, անվարան գնալ այդ քայլին:
Հայտնի է նաև, որ ՈՒկրաինան Ադրբեջանից բացի, զինել է նաև Թուրքիային. 2019 թ. թուրքական կողմի հետ կնքել է 30 մլն ԱՄՆ դոլարի պայմանագիր` երկու C-125 զենիթահրթիռային համալիրի մատակարարման համար, «Аэротехника-МЛТ» գիտարտադրական ձեռնարկությունում դրանց արդիականացումից հետո C-125M1 «Печора-M1» մակարդակի, և ենթադրաբար Լիբիայում օգտագործելու համար: 2020 թ. հուլիսի 8-ին հայտնի դարձավ, որ ուկրաինական կողմը Թուրքիային վաճառել է C-125 հակաօդային պաշտպանության համալիրի 6 մարտկոց, ենթադրաբար արդիականացված մինչև C-125-2D «Печора-2D» մակարդակի: Սեպտեմբերի վերջին առաքվել է այդ համալիրների առաջին խմբաքանակը:
Ավելին, ուկրաինական պատվիրակությունը Ստամբուլում ս. թ. հոկտեմբերի 16-ին մի շարք համաձայնագրեր է ստորագրել Թուրքիայի իշխանությունների ներկայացուցիչների հետ: Հոկտեմբերի 15-17-ին աշխատանքային այցով Թուրքիայում գտնվող Վլադիմիր Զելենսկու վարչակազմի տեղեկացմամբ, մասնավորապես, ՈՒկրաինայի պաշտպանության նախարար Անդրեյ Տարանը և Թուրքիայի պաշտպանական արդյունաբերության պետական գործակալության ղեկավար Իսմայիլ Դեմիրը հուշագիր են ստորագրել պաշտպանական արդյունաբերության ոլորտում նախագծերի վերաբերյալ:
«Փաստաթուղթը սահմանում է ռազմանավերի, անօդաչու թռչող սարքերի և բոլոր տեսակի տուրբինային շարժիչների կառուցման համար համատեղ նախագծեր սկսելու և իրականացնելու կողմերի մտադրությունները», - ասել է Զելենսկին:
Բացի վերոնշյալից, Տարանը և Թուրքիայի պաշտպանության նախարար Հուլուսի Աքարը ստորագրել են ռազմական շրջանակային համաձայնագիր, որը, ՈՒկրաինայի պաշտպանության նախարարի տեղեկացմամբ, իրավական հիմք կստեղծի 21 ուղղություններով այս ոլորտում երկկողմ համագործակցության ընդլայնման համար: Ավելի վաղ, «Եվրոպեյսկայա պրավդա»-ի հաղորդմամբ, այդ համաձայնագրի նախագիծն ընդունվել է ՈՒկրաինայի կառավարության նիստում: Փաստաթուղթը, մասնավորապես, սահմանում է համագործակցության ոլորտները, համագործակցության սկզբունքները, գաղտնի տեղեկատվության անվտանգության ռեժիմը, հետախուզական տեղեկատվության փոխանակման կարգը, կողմերից յուրաքանչյուրին ուղարկված մասնագետների գործունեության իրավական կարգավորումը, հնարավոր կորուստների փոխհատուցումը, վեճերի լուծման կարգը և այլն:
Ըստ Զելենսկու, գլխավորը երկու երկրների պաշտպանության նախարարությունների միջև համաձայնագրերն են, որոնք «նոր հնարավորություններ են բացում ռազմական ու ռազմատեխնիկական համագործակցության համար»:
«Դա պաշտպանական արդյունաբերության ոլորտում համագործակցությունն է, որը որոշիչ է մեր ռազմավարական գործընկերության զարգացման համար, և ես շատ ուրախ եմ, որ այսօր մենք այն ավելի ուժեղ ենք դարձրել», - ընդգծել է ՈՒկրաինայի ղեկավարը և ավելացրել, որ «ոչ մի վիրուս չի խանգարի մեր երկրների գործընկերությանը և բարեկամությանը»:
Հարց է, թե Զելենսկին կորոնավիրո՞ւսն է նկատի ունեցել, թե՞ Ռուսաստանը:
Արթուր ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ