Ադրբեջանը և Թուրքիան շատ արագ պատասխանեցին Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողություններն անհապաղ դադարեցնելու և բանակցություններն առանց նախապայմանների վերսկսելու ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի, ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի, Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի հոկտեմբերի 1-ի համատեղ հայտարարությամբ արված կոչին:
«Մենք Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարներին կոչ ենք անում անհապաղ ստանձնել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների աջակցությամբ բարեխղճորեն և առանց նախապայմանների հակամարտության կարգավորման առարկայական բանակցությունների վերսկսման պարտավորությունը»,- նշված է Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախագահների համատեղ հայտարարության մեջ։
Հենց այդ նույն ժամանակ, ինչպես նաև եռյակի հայտարարությանը հաջորդած բոլոր օրերի ընթացքում Ադրբեջանը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երեք երկրների ղեկավարների համատեղ հայտարարությանը պատասխանեց ու պատասխանում է Արցախի Պաշտպանության բանակին և տարբեր բնակավայրերի խաղաղ բնակչությանը, քաղաքացիական ենթակառուցվածքներին հասցվող հրթիռահրետանային ու ռմբային հարվածներով` սպանելով, հաշմելով, վիրավորելով Արցախում գտնվողներին, պատճառելով բազում ավերածություններ:
Ընդգծենք, որ Արցախի ՊԲ-ն նույն ընթացքում մղել ու մղում է պաշտպանական մարտեր, ինչը, անկախ Մինսկի խմբի համանախագահ պետությունների առաջնորդների հիշյալ հայտարարությունից, չի կարող չանել: ՀՀ արտաքին գործերի նախարարությունն արդեն իսկ հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում մասնավորապես նշված է.
«Հայաստանը շարունակում է հանձնառու լինել Լեռնային Ղարաբաղի համակարտության խաղաղ կարգավորմանը: Մենք շարունակելու ենք վճռականորեն հակադարձել Արցախի դեմ այս ագրեսիային` միաժամանակ պատրաստ լինելով աշխատելու ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների հետ՝ 1994-1995 թթ. համաձայնագրերի վրա հիմնված հրադադարի ռեժիմի վերականգնման ուղղությամբ»:
Ւսկ ի՞նչ է ասել Ադրբեջանի նախագահը ռազմական գործողություններն անհապաղ դադարեցնելու առնչությամբ: Իլհամ Ալիևը հավաստել է, որ իր զինվորականները կշարունակեն մարտերը, քանի դեռ հայկական զորքերը լիովին դուրս չեն եկել Ղարաբաղից:
«Եթե Հայաստանի կառավարությունը կատարի այդ պահանջը, մարտերն ու արյունահեղությունը կդադարեն և տարածաշրջանում խաղաղություն կհաստատվի»,- ասել է նա վիրավոր զինվորներին այցելելիս:
Այսպիսով Ադրբեջանի նախագահը ասել է այն, ինչ Թուրքիայի առաջնորդ Էրդողանը, և առաջադրել է մի պայման ու պահանջ, որի կատարումը հայկական կողմից բացառված է, և ինքն էլ այդ մասին նախապես քաջ գիտե: Այսինքն` Ադրբեջանը նպատակ ունի շարունակելու պատերազմը, քանի դեռ առնվազն չի օկուպացրել ողջ Արցախը: Դա նաև Ադրբեջանին այս օրերին շուրջօրյա ռազմական և քաղաքական աջակցություն ցուցաբերող Թուրքիայի պահանջն է:
Պարոնայք Պուտինի, Թրամփի և Մակրոնի հիշյալ հայտարարությանն արձագանքել է նաև Թուրքիան: Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը հոկտեմբերի 1-ին ելույթ ունենալով Թուրքիայի խորհրդարանում` Ազգային մեծ ժողովում, ըստ էության, քննադատել է Ղարաբաղում կրակը դադարեցնելու միջնորդների ջանքերը։
«Անընդունելի է, երբ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը կրակի դադարեցում է պահանջում, նախ պետք է պահանջի, որ հայերը դուրս հանեն զորքերն Ադրբեջանից,- Azatutyun.am-ի տեղեկացմամբ, Թուրքիայի խորհրդարանում հայտարարել է Էրդողանը` շարունակելով, - հաշվի առնելով, որ Մինսկի խմբի համանախագահ երեք երկրները` ԱՄՆ-ը,Ռուսաստանը, Ֆրանսիան, մոտավորապես 30 տարի բանակցում են այդ խնդիրը, առաջին հերթին անընդունելի է, որ նրանք հրադարար են փնտրում վերջին բացասական զարգացումների ֆոնին, որ ջրի երես դուրս եկան այս օրերին, բայց եթե ինչ-որ բան ցանկալի է, ապա լուծում գտնելու համար զավթիչները պետք է հեռանան այս հողերից»։
Էրդողանը ևս մեկ անգամ հայտարարել է, որ Թուրքիան կանգնած է ադրբեջանցի եղբայրների կողքին` ասելով, թե տևական խաղաղության ճանապարհը հայերի հեռացումն է «գրաված ադրբեջանական» յուրաքանչյուր թիզ հողից, իսկ «Թուրքիային զրպարտելու մշտական փորձերը չեն փրկի Հայաստանի կառավարությանը»: Պարոնայք Պուտինի, Թրամփի և Մակրոնի հայտարարությանն Ադրբեջանի, թերևս նաև Թուրքիայի պատասխանն ունեցավ շարունակական բնույթ: Հիշյալ նախագահներին ուղղված յուրօրինակ հաղորդագրություն կարելի է համարել օրերս ՀՀ տարածք չորս անօդաչու թռչող սարքերի ուղղորդումը (Ադրբեջանից օդ բարձրացած ու Հայաստանի օդային տարածք ներխուժած թշնամու ԱԹՍ-ները հայտնվել են Կոտայքի և Գեղարքունիքի մարզերի երկնքում և ոչնչացվել Հայաստանի ՀՕՊ ուժերի կողմից), ինչպես նաև Վարդենիս քաղաքին ու շրջակա գյուղերին հասցված հրթիռահրետանային հարվածները:
Ադրբեջանի ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախագահների հիշյալ հայտարարությանը շարունակեց պատասխանել նաև «Սմերչ», «Պոլոնեզ», «Կասիրգա» համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգերով հարվածելով Ստեփանակերտ, Հադրութ, Շուշի քաղաքներին, օգտագործելով արկերի կամ հրթիռների` միջազգային մարդասիրական իրավունքով հատկապես քաղաքացիական բնակչության և բնակելի հատվածների հանդեպ կիրառելու առումով արգելված կասետային մարտագլխիկներ: Արդյունքում կան զոհեր ու բազմաթիվ վիրավորներ նաև քաղաքացիական անձանց շրջանում: Ավելին. Ադրբեջանի ԶՈՒ-ն Արցախում թիրախավորել է ենթակառուցվածքները. արկով հարվածել ՀՀ-ն և Արցախը կապող Հակարի գետի կամրջին:
Ահա սրա՛նք են պարոնայք Պուտինի, Թրամփի և Մակրոնի` երկու կողմերին հավասարապես ուղղված կոչին և «անատամ» հայտարարությանն Ադրբեջանի և Թուրքիայի տված ու վերևում դեռ ոչ ամբողջականորեն ներկայացված պատասխանները: Հասկանալի է, որ Ադրբեջանի և Թուրքիայի այս նախապայմանների դեպքում պատերազմը երկար է շարունակվելու:
Իր հերթին, Նիկոլ Փաշինյանը հոկտեմբերի 2-ին ասաց, որ Լեռնային Ղարաբաղում զինադադարի պայմանը Թուրքիայի դուրս գալն է Հարավային Կովկասից: Սա մի պայման է, որ Թուրքիան, քանի դեռ ջախջախիչ հարված չի ստացել Ռուսաստանից, հնարավոր այլ զարգացումների դեպքում չի կատարի: «Միայն ու միայն հաղթանակն է այն ավարտը, որ մենք պատկերացնում ենք այս պայքարի վերջում»,- հոկտեմբերի 3-ին ուղերձով դիմելով ժողովրդին, հայտարարեց Փաշինյանը:
Այսպիսով Ադրբեջանը և Թուրքիան զինադադարի կամ պատերազմի ավարտի համար առաջադրել են անընդունելի և անիրականանալի նախապայմաններ ու պահանջներ, անիրականանալի է նաև Փաշինյանի առաջադրած հիշյալ նախապայմանը` Թուրքիայի դուրս գալը Հարավային Կովկասից, բացառությամբ այն դեպքի, երբ Թուրքիան ուղղակի ստիպված կլինի դա անել` ջախջախիչ հարված ստանալով Ռուսաստանից:
Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևն օրերս, դատելով ամենից, հերթական անգամ, ըստ էության, մերժել է Ֆրանսիայի առաջնորդ Էմանուել Մակրոնի` Լեռնային Ղարաբաղում զինադադար հաստատելու կոչը: Կարելի է ենթադրել, որ մերժել է քաղաքավարի կերպով, դիանագիտորեն ու խորամանկորեն, և ամենակարևորը` գործնականում:
Ադրբեջանի նախագահի կայքի տեղեկացմամբ, Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնն Ադրբեջանի առաջնորդ Իլհամ Ալիևի հետ հեռախոսազրույցում կոչ է արել զինադադար հաստատել Լեռնային Ղարաբաղում:
«Ֆրանսիայի նախագահը, մտահոգություն հայտնելով հայ-ադրբեջանական շփման գծում շարունակվող մարտերի կապակցությամբ, կոչ է արել վերականգնել հրադադարի ռեժիմը և շուտ վարել բանակցություններ», - նշված է կայքում հրապարակված հայտարարության մեջ:
Ալիևը Մակրոնի հետ զրույցում Հայաստանին մեղադրել է Ադրբեջանի բնակավայրերը հրետակոծելու մեջ, որի արդյունքում, ըստ Մակրոնին նրա ասածի, զոհվել է 19 խաղաղ բնակիչ, ավելի քան 60-ը վիրավորվել: Ադրբեջանի նախագահը Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների վերսկսման համար ամբողջ պատասխանատվությունը դրել է Հայաստանի ղեկավարության վրա:
Ավելի վաղ ֆրանսիական լրատվամիջոցներից մեկը` France24.com-ը, հայտնել էր, որ «Բաքուն և Երևանը անտեսում են կրակը դադարեցնելու միջազգային աճող ճնշումը՝ մտավախություն առաջացնելով, որ հակամարտությունը կարող է վերաճել համատարած պատերազմի և ներգրավել տարածաշրջանային տերությունների, ինչպիսիք են Թուրքիան և Ռուսաստանը»: Դժվար չէ հասկանալ, որ ֆրանսիական լրատվամիջոցի նշած մտավախությունը բնավ էլ անիրական չէ:
Ռուսաստանի արտգործնախարարությունը հայտնելով, որ «անօրինական զինված խմբավորումների մարտիկներ, այդ թվում՝ Սիրիայից և Լիբիայից, ուղարկվում են հակամարտության գոտի», խոր մտահոգություն է հայտնել այդ կապակցությամբ, սակայն իր զինված ուժերը դեռ գործի չի դրել միջազգային ահաբեկիչների դեմ, ինչպես Սիրիայում:
Կարծում ենք, Ռուսաստանի կողմից նրանց շանսատակ անելու ժամանակը դեռ կգա` նկատի ունենալով, որ գնալով ավելի է մեծանում Ադրբեջանի և Թուրքիայի զինված ուժերի հետ Ոուսաստանի զինված ուժերի բախման հավանականությունը: Հայաստանի Հանրապետության նկատմամբ Թուրքիայի աջակցությամբ Ադրբեջանի զինված ուժերի և միջազգային ահաբեկիչների լայնամասշտաբ հարձակման դեպքում հիշյալ բախումն այլևս անխուսափելի կլինի: Հայաստանը կդիմի նաև ՀԱՊԿ-ին, և նշված կազմակերպությունը, առնվազն ՀԱՊԿ-ում Ռուսաստանի և Բելառուսի զինված ուժերը կկատարեն ՀԱՊԿ պայմանագրով նախատեսված իրենց պարտականությունները:
«Մենք, անշուշտ, շատ մոտ ենք լայնամասշտաբ պատերազմ տեսնելուն, հնարավոր է նույնիսկ տարածաշրջանային մասշտաբով», - France24.com-ին ասել է Միջազգային ճգնաժամային խմբի անդամ Օլեսյա Վարդանյանը, և, կարծում եմ, չի սխալվել:
Հոկտեմբերի 3-ին «Ինտերֆաքսը» հղում կատարելով ՀՀ կառավարության աղբյուրներից մեկին, հայտնեց, որ Հայաստանի պետական սահմանի ողջ երկայնքով գրանցվել են Ադրբեջանի զինված ուժերի և մերձավորարևելյան մի շարք երկրներից վարձկանների կենդանի ուժի և ռազմական տեխնիկայի կուտակումներ:
«Հայաստանի Հանրապետության պետական սահմանի ողջ երկայնքով նկատվել են Ադրբեջանի զինված ուժերի կենդանի ուժի և ռազմական տեխնիկայի կուտակումներ, ինչպես նաև Թուրքիայից, Պակիստանից, Սիրիայից, Լիբիայից Ադրբեջան ժամանած վարձկաններ և միջազգային հայտնի ահաբեկչական խմբավորումների ներկայացուցիչներ»,- ասել է աղբյուրը:
Չեմ կարծում, թե վերոնշյալ կուտակումն ընդամենը նպատակ ունի Հայաստանին սպառնալու, վախեցնելու: Մենք, իհարկե, վախեցողը չենք, բայց պետք է պատրաստ լինենք ցանկացած պահի ՀՀ-ի վրա թշնամու հարձակմանը` նկատի ունենալով, որ Ադրբեջանի ԶՈՒ և միջազգային ահաբեկիչների վերը նշված շարժն ու կուտակումն ունեն ավելի առարկայական նպատակներ:
«Վլադիմիր Պուտինը և Էմանուել Մակրոնը կոչ են անում պատերազմող կողմերին ամբողջությամբ և որքան հնարավոր է շուտ դադարեցնել կրակը, նվազեցնել լարվածությունը և ցուցադրել առավելագույն զսպվածություն»,- հայտնել է Կրեմլը:
Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը ԽՍՀՄ երկու նախկին հանրապետությունների իր գործընկերների հետ առանձին հեռախոսազրույցներում հաստատել է հանդիպում կազմակերպելու Մոսկվայի պատրաստակամությունը, սակայն, ինչպես գրել է France24.com-ը, «ղեկավարներից ոչ մեկը բանակցությունների պատրաստակամության նշաններ ցույց չտվեց:
Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հավաստեց, որ իր զինվորականները կշարունակեն մարտերը, քանի դեռ հայկական զորքերը լիովին դուրս չեն բերվել Ղարաբաղից»:
Ի՞նչ է լինելու հետո: Այս հարցը շատերն են ինձ տալիս, և ինքս եմ ինձ տալիս: Բոլորիս է հետաքրքրում այս հարցի պատասխանը: Գիտեմ, հասկանում եմ` կանխատեսումս, մեղմ ասած, հաճելի չի լինելու ընթերցողներին:
Դատելով ամենից, Ալիևը և Թուրքիան առաջիկայում էլ չեն հարգելու ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ և աշխարհի հզոր պետությունների առաջնորդների` պարոնայք Պուտինի, Թրամփի և Մակրոնի հիշյալ կոչը, շարունակելու են իրենց լկտի վերաբերմունքը, և պատերազմը երկարելու է անորոշ ժամանակով: Եթե, իհարկե, Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի կողմից միասնաբար կոշտ պատժամիջոցներ չկիրառվեն Ադրբեջանի և Թուրքիայի նկատմամբ: Իսկ կկիրառե՞ն, ի՞նչ եք կարծում… Անձամբ չեմ բացառում, բայց համարում եմ քիչ հավանական: Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը թերևս համապատասխան տեղեկատվության տիրապետելով է օրերս ասել, որ մեզ անհրաժեշտ է պատրաստվել երկարատև պատերազմի:
Ադրբեջանի, Թուրքիայի վերջին գործողությունները, Էրդողանի հայտարարությունները և նկրտումները, այդ թվում նաև Ռուսաստանի համար աշխարհաքաղաքական ևս մեկ զգայուն կետի` Սիրիայի առնչությամբ, տանում են հենց ռուս-թուրքական բախման: Interfax.ru-ի տեղեկացմամբ, «Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հայտարարել է, որ եթե այն երկրները, որոնք խոստացել են վերջ տալ Սիրիայում ահաբեկիչների կողմից վերահսկվող գոտիներին, չպահեն իրենց խոսքը, Անկարան կգործի ինքնուրույն»:
Էրդողանի խոսքով ՝ «Անկարայի գործողությունները ձախողեցին Թուրքիայի հարավային սահմանի երկայնքով «ահաբեկչական միջանցք» ստեղծելու ծրագրերը, իսկ Թուրքիայի իշխանությունները կշարունակեն ջանքեր գործադրել այս տարածաշրջանում լիակատար անվտանգության հասնելու համար»:
Էրդողանն «ահաբեկիչներ» ասելով քրդերին նկատի ունի, և Ռուսաստանը նկատի ունի` ասելով, որ այն երկրները, որոնք խոստացել են վերջ տալ Սիրիայում ահաբեկիչների կողմից վերահսկվող գոտիներին, չեն պահում իրենց խոսքը: Այդ կապակցությամբ ներկայացնելով ինքնուրույն գործելու սպառնալիք, Էրդողանը մեր տարածաշրջանում ներկայիս ծանր ու լարված իրավիճակում հերթական մարտահրավերն է նետել Պուտինին և Ռուսաստանին: Կարծում եմ, Ռուսաստանի հետ բախումն այս անգամ Թուրքիայի համար կլինի կործանարար` լինի դա Սիրիայի, թե հատկապես, Հայաստանի առնչությամբ:
Արթուր ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ