Ե՞րբ և ինչպե՞ս Թուրքիան կհրաժարվի ռուսական գազից

Երբ հայտնի դարձավ, որ Թուրքիան կտրուկ կրճատել է ռուսական գազի գնումը և 13 տարվա մեջ առաջին անգամ թոփ 3 գնորդների մեջ չէ, շատ փորձագետներ ցանկացան «թուրքական վիրաժի» պատճառները պարզել, որ զարմանալիորեն ժամանակագրորեն համընկավ «Թուրքական հոսքի» շահագործման հետ: 2007-ից թուրքական շուկան ծավալով երկրորդն էր Գազպրոմի համար, զիջելով միայն Գերմանիային: Բայց անցած տարի առաջ անցավ ոչ միայն Իտալիան, այլև՝ Ավստրիան, որի տնտեսությունը երկու անգամ փոքր է թուրքականից: Պատճառների շարքում թվարկվում էր՝ թուրքական տնտեսության ճգնաժամային վիճակը, որ հանգեցնում է գազի սպառման մակարդակի նվազման, սուբսիդիաների բացակայությունը գազը էլեկտրաէներգետիկայում օգտագործելու համար, գնային տարաձայնությունները, որ մինչև հիմա կարգավորված չեն: «Կան հարցեր, կան խնդիրներ: Մեր թուրք բարեկամները պնդում են իրենց բանաձևերը՝ առևտրական նկատառումներով, Գազպրոմն առաջարկում է այլ լուծումներ»՝ մեկնաբանել է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը: Եվ ինչ-որ տեղ հորիզոնից այն կողմ ուրվագծվում էին քաղաքական ու աշխարհաքաղաքական խնդիրներ, որ վերջին ժամանակներս իրենց զգացնել էին տալիս: Նախ ուրվագծենք թուրքական ներկա «գազային լանդշաֆտը»: Թուրքիան 29% մեծացրել է գազի գնումն Ադրբեջանից, գազ է գնում Ալժիրից, Նիգերիայից, Կատարից: Դրվագային մատակարարումներ են եղել Հասարակածային Գվինեայից, Եգիպտոսից, Տրինիդադից ու Տոբագոյից, Նորվեգիայից ու նույնիսկ Ֆրանսիայից: Եթե իրավիճակը գնահատենք քաղաքական տեսակետից, Անկարայի գործողությունները տեղավորվում են ԵՄ-ի տրենդում՝ էներգառեսուրսների աղբյուրների դիվերսիֆիկացիա՝ թուլացնելու համար էներգետիկ կախումը Ռուսաստանից:

Կան և այլ պահեր: Առաջին՝ Անկարան սկսել է պայքարը Արևելյան Միջերկրականի էներգառեսուրսների համար, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը գնաց Թուրքմենիա և, ինչպես Բաքվի ԶԼՄ-ներն են պնդում, նախագահ Գուրբանկուլի Բերդիմուհամեդովի հետ քննարկեց Աշխաբադը «Հարավային գազային միջանցքին» միացնելու հարցը՝ գազային համակարգին միանալու՝ շրջանցելով Ռուսաստանը և Թուրքիա դուրս գալով: Երկրորդ՝ ճգնաժամը Իդլիբում ցույց տվեց, որ Թուրքիան որոշակի հանգամանքներում ու պայմաններում կարող է փորձել Ռուսաստանի հետ «գազային հարաբերությունները» օգտագործել աշխարհաքաղաքական նպատակներով: Անկարան հասկանում է, որ «Թուրքական հոսքը» իր ներկա տարբերակով հայտնվել է միայն այն պատճառով, որ Մոսկվան չի ցանկացել Ուկրաինայից տարանցիկ կախման մեջ լինել: «Թուրքական հոսքը» փոխարինեց «Հարավային հոսքին», որ պետք է անցներ ոչ թե Թուրքիայով, այլ բուլղարական Վառնայով: Դառնալով ռուսական գազի սպառող ու հնարավոր տարանցող՝ Թուրքիան սկսում է իրեն պահել այնպես, ասես աշխարհաքաղաքական մեծ լավություն է արել Ռուսաստանին, որին պետք է փոխհատուցի: Նախկինում այդպես չէր: «Թուրքական հոսքի» համար հայտնվեցին էական ռիսկեր Ռուսաստանի տարանցիկ անկախության բացակայության ռիսկի պատճառով: Մեծ հարց հայտնվեց՝ ո՞վ է գերադասելի՝ Ուկրաինա՞ն, թե՞ անկանխատեսելի դարձող Թուրքիան: Որոշ փորձագետների գնահատականով՝ հենց Անկարայի անկայուն դիրքորոշումը դեր խաղաց ռուսական գազը Եվրոպա Ուկրաինայով տարանցման համար: Ուստի ծագում է ևս մեկ հարց՝ «Թուրքական հոսքի» հեռանկարների մասին, որի լիակատար շահագործումը սկսում է բախվել քաղաքական դիմակայության հետևանքներին, այդ թվում՝ օվկիանոսից այն կողմ «Հյուսիսային հոսք-2»-ի դեմ ակցիաներից հետո: ԱՄՆ-ը առաջին հաղթանակին հասել է՝ Մոսկվային խանգարեցին Կիևին առանց գազի տարանցման եկամուտների թողնել: Կիևի հետ կնքվեց նոր երկարաժամկետ համաձայնագիր, որ 5 տարով երաշխավորում է բավականին բարձր ծավալներ և լավ պարգևատրում ծառայությունների համար, բացի այդ՝ Ուկրաինային վճարվեց 3 միլիարդ դոլար հին պարտքերից: Երկրորդ հաղթանակը կոփվում է Էրդողան-Ալիև տանդեմում, որ լուծում է թուրքմենական գազի Թուրքիա տարանցման հարցը Կասպից ծովով, որ կարող է հանգեցնել ռուսական գազից Անկարայի հրաժարվելուն: Վերջերս Վաշինգտոնում Կառնեգիի հիմնադրամում կոնֆերանս էր հրավիրվել «Պայքարի Բալկանյան էներգետիկ դաշտերը՝ գազատարներ և աշխարհաքաղաքականություն» թեմայով և քննարկվում էր մեկ հարց՝ ինչպե՞ս փակել «Թուրքական հոսքը»: ԱՄՆ Կոնգրեսի հետազոտական ծառայությունը հատուկ զեկույցով կապում է այս ուղղությամբ Էրդողանի գործողությունների հաջողությանը, որ «Ռուսաստանից դեպի ԱՄՆ դրեյֆի փորձեր է ձեռնարկում», իսկ Ադրբեջանին ԱՄՆ-ը տեսնում է իբրև «ավելի գրավիչ մատակարար ԵՄ-ին ու Թուրքիային», քան Գազպրոմը: Ավելին՝ ամերիկացի փորձագետները «Թուրքական հոսքի» հնարավոր փակումը կապում են Իդլիբի ճգնաժամի զարգացման հետ, որտեղ ամեն ինչ բարակ թելերից է կախված: Այսինքն՝ խոսքը իրավիճակի ստեղծման մասին է, երբ Մոսկվային կդնեն ընտրության առաջ՝ կամ «Թուրքական հոսք», կամ Իդլիբ: Ինչպես հետագայում կզարգանան իրադարձությունները «Թուրքական հոսքի» և Անկարայի ու Բաքվի հետ հարաբերություններում՝ ածանցվելու է արդեն նոր իրավիճակից: Այս պատմությունից ո՞վ հաղթող դուրս կգա, ցույց կտա միայն ժամանակը: Մոսկվան լուրջ հաղթաթղթեր ունի թե Թուրքիայի, թե Ադրբեջանի հետ խաղում, ժամանակն է խաղաքարտերը մի քիչ բացել:
Ստանիսլավ Տարասով, REGNUM

Հ.Գ. Ժամանակը արդեն ցույց է տալիս Մոսկվայի քաղաքականության սխալները՝ ԵՄ-ի հետ հարաբերությունները փչացնելու, Ուկրաինայի հետ չհայտարարված պատերազմի, Թուրքիայի հետ հարաբերությունների սերտացման, երկրի ամբողջ տնտեսությունը նավթագազային առանցքի շուրջ կառուցելու ու դիվերսիֆիկացումը անվերջ հետաձգելու: Փաստացի՝ Ռուսաստանն ու Թուրքիան փորձում էին միմյանց օգտագործել՝ Արևմուտքի դեմ ու ստացվում է, որ Էրդողանը Պուտինի հաշվին նետվում է Վաշինգտոնի գիրկը: Գազը դադարում է Ռուսաստանի քաղաքական զենքը լինել: Մնում է… պատերազմը: Երեկ Անկարան հայտարարեց, որ Իդլիբից հեռանալու մտադրություն չունի, հազիվ թե Դամասկոսն ու Մոսկվան ևս Իդլիբից հեռանալու ցանկություն ունենան, մնում է «Թուրքական հոսքը» փակե՞լը: Իսկ ի՞նչ հաղթաթղթեր ունի Մոսկվան Բաքվի հետ խաղում: Արցա՞խը: Բայց դա, Թուրքիային ու Ադրբեջանին կորցնելուց հետո նշանակելու է նաև Հայաստանը կորցնել՝ Բաքվին չգտնելու հեռանկարով:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ