Դերենիկ Դեմիրճյանն ասում էր՝ ամեն հայ մի հայ ունի, որի հետ թշնամի է ցմահ: Երբ առաջին անգամ կարդացի 1916-ին գրած նրա նշանավոր «Հայը», դպրոցական էի՝ 14-15 տարեկան: Չգիտեմ ինչու՝ մտածեցի, որ «Վարդանանքի» ու «Վասակի» հեղինակը գրել է անցյալի մասին: Երեխա էի՝ հասկանալու, որ դասականները չեն գրում անցյալի, ներկայի կամ ապագայի մասին, գրում են ժամանակի համար: ՈՒ այս օրերին հերթական անգամ համոզվեցի, որ ամեն հայ մի հայ պիտի ունենա, ում հետ թշնամությունը նրան երջանկություն է պարգևում ու խթանում ապրել: ՈՒ պատճառը անգլիացիներն էին: Ավելի ստույգ՝ ԱԳ նախարարի հարցազրույցը BBC-ի World HARDtalk հաղորդաշարին: Եվ՝ հարցազրույցին հետևած մեկնաբանությունները:
Չգիտես ինչու՝ ոչ մեկին չէր հետաքրքրում, որ Զոհրաբ Մնացականյանը մի երկրում է, որը 2016-ից մինչև այսօր չի կարողանում ԵՄ-ից դուրս գալու հարցը լուծել ու գնում է արտահերթ ընտրությունների, մի երկրում, որտեղ ավանդաբար ամուր դիրքեր ունեն Թուրքիան և Ադրբեջանը, մի երկրում, որ 1000 թելերով կապված է նավթի ու գազի վաճառքով զբաղվող Բաքվի հետ, որտեղ տնտեսության ուղղությունը որոշում է British Petroleum-ը: Մի երկրում, որի, իրենց գնահատականով, լավագույն վարչապետ ՈՒինսթոն Չերչիլը ամբողջ կյանքում չմոռացավ Դարդանելում իր խայտառակ պարտությունը ու ատում էր թուրքերին, իսկ նրա հետնորդները գերադասում են թուրքերի մեջ բիզնես գործընկեր տեսնել ու Թուրքիայի նկատմամբ վերաբերմունքով հակադրվել ցամաքային Եվրոպային: ՈՒ այս հարթության մեջ առաջին հարցը պիտի լիներ՝ ինչու՞ է ՀՀ ԱԳ նախարարը ընդհանրապես համաձայնել հարցազրույց տալ BBC-ին, որ պարբերաբար հակահայկական հոդվածներ է հրապարակում՝ վճարովի ու անվճար, ու հենց այդ հաղորդաշարին: Պարզապես նա չպետք է ռինգ մտներ HARDtalk-ում, որտեղ հարվածների ուղղությանը չեն հետևում՝ խփում են գոտկատեղից և վերև, և ներքև:
Զոհրաբ Մնացականյանը չէր կարող չկանխատեսել, որ իր դեմ նստած է լինելու ոչ թե անկախ լրագրող, այլ նաև Էրդողանի ու Ալիևի փաստաբանը, որ բրիտանական լրագրությանը բնորոշ ոճով՝ քաղաքականությունը համարում է հոգեթերապիա, իսկ քաղաքական գործիչներին՝ նրանց պացիենտներ: Համենայն դեպս՝ իրենց ներկա վարչապետին նրանք այդպես են որակում: Առանց մտածելու կոռեկտության ու պատշաճության մասին: Եվ արդեն ինչ-որ հեռավոր Հայաստանի ԱԳ նախարարը պարզապես սեփական ինտելեկտն ու գերազանցությունը՝ իբրև պետության վեհություն ներկայացնելու հարմար առիթ էր: Հայ իրականության մեջ այս ամենը շրջանցվեց, Զոհրաբ Մնացականյանը դարձավ քավության նոխազ՝ պետության արտաքին քաղաքականություն չունենալու համար ու «ոչնչացվեց»՝ իբրև մարդ, որ արտաքին քաղաքականության մեջ պիտի «արդարացնի» վարչապետի հակասական ու հախուռն հայտարարությունները, պարզվեց՝ նաև ներքին:
Այսինքն՝ հերիք չէ, որ ՀՀ ԱԳ նախարարը ստիպված էր պատասխանել բոլոր ոլորտներին վերաբերող հարցերին Բրիտանիայում, Հայաստանում էլ հայտնվեց խաչաձև կրակի տակ ու նրա հասցեին ասվեց այն, ինչ խուսափում են տետ ա տետ ասել Նիկոլ Փաշինյանին՝ պահանջելով նրա հրաժարականը: «Հայի չափը չափազանցն է»՝ ասում էր Դերենիկ Դեմիրճյանը: Այո, Զոհրաբ Մնացականյանը թողնում էր վատ տպավորություն և առաջին իսկ հարցից հարցազրույցը գնաց անցանկալի ուղղությամբ, երբ նախարարը չառարկեց Սթիվեն Սակուրի նախաբանին. «Հայաստանը Կովկասյան տարածաշրջանում հսկայական ռազմավարական նշանակություն ունեցող փոքր երկիր է՝ շրջապատված լարվածությամբ և թշնամությամբ։ Անցյալ տարի ժողովրդական բողոքի ցույցերը հանգեցրին, այսպես կոչված, թավշյա հեղափոխության, որի արդյունքում Երևանում իշխանության եկավ նոր կառավարություն»: Հենց այդ պահին ՀՀ ԱԳ նախարարը պիտի ընդհատեր ու ճշտեր, որ Հայաստանը լարվածությամբ ու թշնամությամբ չի շրջապատված, ունի 4 հարևան, որոնցից միայն երկուսին կարելի է այդ բնորոշումը տալ, իսկ հեղափոխությանը «այսպես կոչված» պիտակ կպցնելու իրավունք արտասահմանցի լրագրողը չունի: Բայց նախարարը ավելի շատ դիվանագետ է, քան քաղաքական գործիչ:
Այո, Զոհրաբ Մնացականյանը մարտական ու սադրիչ հարցերին տալիս էր հանդարտ, դիվանագիտական, ստանդարտ պատասխաններ, որովհետև ամենից առաջ գիտեր, որ իր դիմաց ընդամենը լրագրող է նստած, որ ոչնչի համար պատասխանատվություն չի կրում, իսկ ինքը ներկայացնում է պետություն ու իր ամեն բառը խոշորացույցի տակ են դնելու ու մանրադիտակելու են, ցիտատավորելու են, որ ուղղեն Հայաստանի դեմ:
Այո, Զոհրաբ Մնացականյանը չէր ասում՝ ինչ կարող էր ու պիտի ասեր, որովհետև ազատ լրագրող ու քաղաքական գործիչ չէ, որ ինչ ասես կարող է ասել ու ծափեր ստանալ օրվա մեջ: Նրա պատասխաններն անգույն էին ու կրկնվում էին, տեղ-տեղ անկապ էին, որովհետև այդպիսին է ՀՀ արտաքին քաղաքականությունը՝ Նիկոլ Փաշինյանի թեթև ձեռամբ: Որովհետև հեղափոխությունից հետո Հայաստանը արտաքին քաղաքականության մեջ ոչ միայն «ռևերս չարեց», ինչպես Նիկոլ Փաշինյանն էր հավաստիացնում, այլև առաջ չգնաց: Եվ ուրեմն՝ ինչու՞ են Զոհրաբ Մնացականյանից ակնկալում բրիտանական լրատվամիջոցին հեղափոխական հայտարարություններ կամ բացատրություններ, թե ի՞նչ է ուզում Հայաստանը, կամ ինչպե՞ս է իր ուզածին հասնելու, երբ ոչ ոք չգիտի:
Ինչու՞ են Զոհրաբ Մնացականյանին մեղադրում, որ խորացրեց կասկածները, թե Երևանը որդեգրել է դեպի փակուղի և պատերազմ տանող «խաղաղասիրական» քաղաքականություն։ Զոհրաբ Մնացականյանը առավելագույնը փաստեց իրավիճակը: Նա զգուշացավ նույնիսկ ասել, որ Արցախը պատմական հայկական հող է, որ պատերազմում Հայաստանը հաղթել է Ադրբեջանին ու զինադադարը կնքվել է Բաքվի խնդրանքով, որ շատ կցանկանար նույն հարցերը, ինչ իրեն էին տրվում, ուղղվեին Մամեդյարովին ու Ալիևին, որովհետև հայատյացությունն ու պատերազմի քարոզչությունը Բաքվի քաղաքականության առանցքում են: Տեղին պահին չհիշեց ոչ Սումգայիթը, ոչ Ռամիլ Սաֆարովին:
Նա խոսեց միայն անվտանգությունից ու «մոռացավ» Արցախի ինքնորոշման իրավունքը, որովհետև իրապես չգիտի՝ ի՞նչ կա Նիկոլ Փաշինյանի մտքին ու ի՞նչ է նա հայտարարելու վաղը: Կամ՝ «Արցախը Հայաստան է, ու՝ վերջից» հետո ի՞նչ ինքնորոշման իրավունք: Ոչ մի, նույնիսկ Ճ դասի լրագրող, չէր ուշացնի հարցը՝ «Ձեր վարչապետի հայտարարություններին ինչու՞ եք հակասում»: Նրա առաջ բերմուդյան եռանկյունի է, որ գծել է Նիկոլ Փաշինյանը ու թե այդ եռանկունու մեջ, թե եռանկյունուց դուրս միայն ականներ են: Բայց Զոհրաբ Մնացականյանի խնդիրը ոչ միայն այդ ականների վրա իր «չպայթելն է», այլև ադրբեջանցիներին «պայթեցնելը». իսկ դա պարտադրում էր լռել շատ հարցերում ու տալ խուսափողական պատասխաններ:
Ի տարբերություն՝ Սթիվեն Սակուրի՝ նա վերադառնալու էր Երևան, նոյեմբերին ընդունելու է ՌԴ ԱԳ նախարարին, դեկտեմբերին հանդիպելու է Ադրբեջանի ԱԳ նախարարին: Եվ, մեղմ ասած, քաղաքական անմեղսունակություն է նրան մեղադրել դիվանագիտական անմեղսունակության մեջ, երբ աշխատում է մի կառավարությունում, որի վարչապետը «անմեղսունակությունը» համարում է իր դիվանագիտական ճկունությունն ու գուցե մտքի թռիչքը:
Զոհրաբ Մնացականյանը Լոնդոն էր գնացել Հայաստանի մամուլում շրջանառվող լուրերի համապատկերում, որ կորցնելու է պորտֆելը: Այդ հեռանկարը սպառնում է բոլոր նախարարներին, բայց հատկապես չքայլածներին: Եվ գուցե Նիկոլ Փաշինյանը նրան վաղուց հրաժեշտ տված լիներ, եթե լիներ կամիկաձե, որ համաձայն է նրա հետ աշխատել իբրև ՀՀ ԱԳ նախարար: Բացի, իհարկե, մեկ-երկուսից, որ քնում ու արթնանում են այդ երազով, բայց նրանց նախարարությունը լինելու է բոլորիս մղձավանջը: ՈՒ՝ առաջինը՝ Նիկոլ Փաշինյանի: Ոչ մեկի մտքով չի անցնում, որ գուցե կան մարդիկ, որ ծառայում են ոչ թե Նիկոլ Փաշինյանին, այլ պետությանը ու ժողովրդին: HARDtalk-ը թարգմանվում է ծանր խոսակցություն, Զոհրաբ Մնացականյանի դեպքում իսկապես ծանր խոսակցություն ստացվեց, այնքան ծանր, որքան ծանր ու անկանխատեսելի, կախյալ է եղել Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը անցած տարիներին ու ծանր է այսօր՝ չունենալով ազգային ու պետական շահի վրա հիմնված կոնկրետ նպատակ, հանուն անվտանգության՝ քամելեոնի պես հարմարվելով աշխարհաքաղաքականությանը և դա անվանելով… չասեմ ինչ:
Միանշանակ է, որ Զոհրաբ Մնացականյանը դիվանագետ է, բայց ոչ քաղաքական գործիչ և ոչ կազմակերպիչ: Ի վերջո՝ մեզ պետք էր այս HARDtalk-ը, որպեսզի գոնե մեկ անգամ դադարենք աղաղակել, թե ի՞նչ ենք ուզում աշխարհից ու լսենք, թե աշխարհը ի՞նչ է ուզում մեզնից: Որպեսզի վերջապես հասկանանք՝ գլոբալացված աշխարհում չկան արտաքին ու ներքին օգտագործման հայտարարություններ՝ ամեն ինչ հայտնի է դառնում ու ամեն ինչ կարող է մեր դեմ ուղղվել: Որպեսզի վերջապես տեսնենք՝ ինչպե՞ս է աշխարհը մեզ տեսնում ու գնահատում: Դեռ պետք է սըր Սթիվենին շնորհակալ լինենք, որ բավարարվեց կոռուպցիայի դեմ պայքարի կազուսներով ու չխորացավ դատավարությունների կազուսների մեջ: Գոնե մեկ անգամ սառը ցնցուղ ընդունենք՝ հասկանալու, որ աշխարհը չի սկսվում ու ավարտվում Ռուսաստանով, առավել ևս, երբ աշխարհի կեսը թշնամի է ՌԴ-ին: Երբ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ կլինեն բովանդակային փոփոխություններ, երբ Հայաստանը ի վիճակի կլինի համարժեք ընկալել, գնահատել ու եզրակացություններ անել աշխարհաքաղաքական զարգացումներից, երբ սովորի ոչ թե պատասխաններ տալու, այլ առաջինը լինելու, իրավիճակը ծրագրելու մարտավարությունն ու ռազմավարությունը, թող Զոհրաբ Մնացականյանը հրաժարական տա: Դա կլինի վաստակած հանգիստ:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. ԱԳ նախարարի HARDtalk-ը միակ ծանր խոսակցությունը չէր անցած շաբաթ: Աժ պատգամավոր Արման Բաբաջանյանը հանդիպեց հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչության գլխավոր ոճրագործին: «Նաիրի Հունանյանից ստացա պատասխաններ, որոնք էական տարբերություններ ունեն քրեական գործում տեղ գտած փաստագրումներից», - «Ազատությանը» ասել է Արման Բաբաջանյանը:
Հարցին, թե Հունանյանի ասածների մեջ կա՞ն նոր փաստական հանգամանքներ, որոնք գործի վերաբացման հիմք կարող են դառնալ, Բաբաջանյանը պատասխանել է, թե առանց նրա հայտարարությունների էլ բավարար հիմքեր կան: «Կարծում եմ, որ Մեղրիի վերաբերյալ վերջին շրջանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների կողմից շրջանառվող ուղղակի ապացույցները լիուլի են, որ մենք ձեռնամուխ լինենք գործի վերսկսմանը: Եվ պիտի ասեմ, որ Մարտի 1-ի գործը, որ հիմա նոր-նոր սկսում է քննվել դատարանում, Նաիրի Հունանյանի փոխանցածի համեմատ ծաղիկներ են: Կարծում եմ, երանի կտան մեղավորները, որպեսզի Մարտի 1-ով վերջանա ամեն ինչ»: Արման Բաբաջանյանը հանդիպումից եզրակացրել է, որ «Նաիրի Հունանյանին սպասել են դրսում, Նաիրի Հունանյանի մտադրությունը ոռոգվել է Հայաստանից դուրս և Հայաստանի ներսում: Եվ այդ ոճրագործությունը ունի պատվիրատուներ Հայաստանից դուրս և ունի շահառուներ Հայաստանից ներս»: Գլխավոր ոճրագործի ազատ արձակման հարցը, կարծես, փակվել է. արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանը ԱԺ-ում բացառեց դիմումի բավարարման հնարավորությունը: Պետք չէր գլխավոր մարդասպանին հանդիպել՝ հասկանալու, որ ոճրագործությունը շահառուներ ուներ և դրսում, և ներսում: Չեն կարող պետության առաջին դեմքերը խորհրդարանում սպանվել տնաբույս մարդասպանների ձեռքով: 20-րդ դարավերջի ամենածանր ոճիրը պետք է բացահայտվի, բայց փաստ չէ, որ մեղադրյալի աթոռին երբևէ կհայտնվեն բոլոր պատվիրատուները՝ «Ոմանք արդեն չկան, ոմանք հեռու են» սկզբունքով: Փաստ չէ, որ հետաքննության վերսկսումը հիմա իմաստ ունի մի իրավիճակում, երբ դատարանները Հայաստանում ընդունում են իրենց վճռի ոչ իրավաչափ լինելն ու …կայացնում են: Հայաստանում հիմա դատավարությունների բում է, որոնք լուծում են քաղաքական հարցեր: Հոկտեմբերի 27-ի գործի վերաբացումը այս մթնոլորտում միայն ավելի է շիկացնելու կրքերը և դառնալու է դանայան տակառ, որտեղ կորչելու է ճշմարտությունը՝ վերստին, ինչպես տասնամյակներ առաջ, ծառայելով օրվա իշխանության նպատակներին: Իսկ մենք պարտք ունենք՝ սերունդներին չթողնել ևս մեկ չբացահայտված ոճիր: