Մնաց մնացածը կամ՝ էքզիստենցիալ «ոչ»-ի սահմանները

Մայիսի 30-ին կառավարության վերջին նիստն էր 17 նախարարներով: Իրադարձություն, որ համարյա աննկատ մնաց: Հետայսու կառավարությունը կունենա 12 նախարար: Հունիսի 1-ին նշանակվեցին կառավարության 5 նախարարները՝ առաջին գերազանցիկները: Նրանց պաշտոնավարումը կասկածից դուրս է՝ նրանք վայելում են վարչապետի վստահության բարձր աստիճանը:

Հիմք ընդունելով վարչապետի առաջարկությունները՝ նախագահ Արմեն Սարգսյանը հրամանագրեց կառավարության կառուցվածքային փոփոխություններով ձևավորված նոր նախարարությունների նախարարներին: Էրիկ Գրիգորյանն ազատվեց բնապահպանության նախարարի պաշտոնից ու նշանակվեց շրջակա միջավայրի նախարար, Տիգրան Խաչատրյանն ազատվեց տնտեսական զարգացման և ներդրումների նախարարի պաշտոնից ու նշանակվեց էկոնոմիկայի նախարար, Արայիկ Հարությունյանն ազատվեց կրթության և գիտության նախարարի պաշտոնից և նշանակվեց կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար, Սուրեն Պապիկյանն ազատվեց տարածքային կառավարման և զարգացման նախարարի պաշտոնից ու նշանակվեց տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար, Հակոբ Արշակյանն ազատվեց տրանսպորտի, կապի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների նախարարի պաշտոնից և նշանակվեց բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարար: Հիշեք ոսկե հնգյակը՝ Էրիկ Գրիգորյան, Տիգրան Խաչատրյան, Արայիկ Հարությունյան, Սուրեն Պապիկյան, Հակոբ Արշակյան:

Մնացած 7-ից կարող էր նշանակվել և ՊՆ նախարար Դավիթ Տոնոյանը, եթե չլիներ նրան փոխվարչապետ նշանակելու հավանականությունը: Մհեր Գրիգորյանի փոխարեն: Տիգրան Ավինյանը պորտֆելը կպահի: Պիտի նշանակվեր նաև ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը՝ շրջադարձին ձիերին չեն փոխում, բայց ոսկե հնգյակում նա չկար՝ իբրև չքայլած նախարար: Առողջապահության նախարար Արսեն Թորոսյանի վերանշանակումը հարցականի տակ է՝ հակածխախոտային բուռն արշավը ստվերում է առողջապահության բուն խնդիրները և վտանգում բյուջեի մուտքերը: Ամենից շատ հարվածի տակ հայտնվեց արդարադատության նախարար Արտակ Զեյնալյանը: Բացի այն, որ ՔՊ-ից չէ ու չքայլած «Հանրապետություն» կուսակցության անդամ էր մինչև վերջերս, Արտակ Զեյնալյանի գլխին է ջարդվում դատական համակարգի կուժն ու կուլան: Դատարանները շրջափակելու վարչապետի կոչից հետո նա ուներ հրաժարականի հնարավորություն՝ իբրև իրավապաշտպան, որ չէր կարող համաձայնել դատական համակարգի վրա ճնշումներով հարցեր լուծելու վարչապետի նախաձեռնությանը, որ քննադատեց «Հանրապետությունը»: Բայց նա ընտրեց այլ ճանապարհ: Արտակ Զեյնալյանը քավության նոխազ է հայտարարվել. նրան են ներկայացվում մեկ տարում համակարգում անհրաժեշտ փոփոխությունները չնախաձեռնելու մեղադրանքները: Բայց ոչ ոք այդ խնդիրը հեղափոխությունից հետո առաջնային չի համարել, և կառավարությունը կոնկրետ խնդիր չի դրել նախարարի առաջ: Դեկտեմբերի 9-ի ընտրություններով հաստատվեց հեղափոխության քաղաքական հաղթանակը, որից հետո երկրորդ խնդիր ազդարարվեց տնտեսական հեղափոխությունը: Եվ միայն Ռոբերտ Քոչարյանի դատավարության զիգզագները հրատապ դարձրին երրորդ իշխանության հարցը: Թեև արդարադատության նախարարն ի պաշտոնե ուղղակի կապ չունի դատարանների հետ, նա հայտարարվեց պատասխանատու: Ով էլ նշանակվի արդարադատության նախարար, լինելու է ամենահարմար թիրախը համակարգում քաոսային վիճակի համար: Անցումային արդարադատության ու վեթինգի մեխանիզմների մշակումը փաստացի դագանակ է, որ հայտնի չէ՝ ում գլխին կարող է իջնել ու ինչ նպատակի ծառայել: Այո, հնչել են հավաստիացումներ, որ վենդետա չի լինելու:

Որ վեթինգը պատիվ, ոչ թե անպատվություն է դատավորների համար: Որ առանց անցումային արդարադատության հնարավոր չէ կոռուպցիայի դեմ լիարժեք պայքար, մենաշնորհների վերացում ու արդարության վերհաստատում: Բայց այս ընթացքում որևէ սահմանում չի տրվել, որտեղ լինեն հստակ չափանիշներ, այսինքն՝ ամեն ինչ հանգում է քաղաքական կամքին, որ իրագործվում է «ժողովրդի պահանջ» ձևակերպումով: Չի բացառվում, որ անցումային արդարադատության և վեթինգի մեխանիզմները ձևականորեն լինեն ԱԺ պետաիրավական հարցերի մշտական հանձնաժողովի ու արդարադատության նախարարության օրակարգում, իրականում նախագծերի հեղինակները լինեն արտասահմանցի փորձագետներ: Իսկ նրանք տալու են մեխանիկական լուծումներ՝ հիմքում ունենալով անցումային արդարադատության ու վեթինգի միջազգային փորձը, որի ոչ մի տարբերակին Հայաստանի իրավիճակը չի համապատասխանում: ՔՊ մեծամասնությունը ԱԺ-ում անցկացնելու է նախագծերը՝ ապավինելով միջազգային կառույցների աջակցությանը, և ստեղծվելու է արդարադատության վակուում: Չկա՞ն Հայաստանում մասնագետներ, որ հաշվի առնելով մեր խնդիրները, մշակեն նախագծերը: Կան: Բայց նրանց նկատմամբ ստեղծված է անվստահության ու մերժումի, էքզիստենցիալ «ոչ»-ի մթնոլորտ:

Նույն այդ մթնոլորտում անցավ Սահմանադրական դատարանի թափուր պաշտոնի թեկնածուի առաջադրումն ու Ազգային ժողովում անվերջ մերժումը: Ոմանք համարում են, որ պատճառը նախագահ-վարչապետ հակասություններն են: Բայց այդ հակասություններն էլ նույն էքզիստենցիալ «ոչ»-ի տարածքում են, երբ մերժվում է ոչ թե նախագահի գործունեությունը, այլ՝ անձը: Ղեկավարվելով Սահմանադրությամբ ու օրենքներով՝ նախագահն առաջադրում էր ՍԴ դատավորի թեկնածուներ, որ ԱԺ-ն մերժի: 2018-ի մայիսից մերժված Էմիլ Բաբայանից, Ելիզավետա Դանիելյանից, Վահե Գրիգորյանից, Գոռ Հովհաննիսյանից, Արթուր Վաղարշյանից հետո 2019-ի մայիսի վերջին օրը նա նորից ներկայացրեց Վահե Գրիգորյանի թեկնածությունը՝ պարզ էր, որ ԱԺ-ն մինչև իր լիազորությունների ժամկետի ավարտը մերժելու է բոլորին: Բացի Վահե Գրիգորյանից, որին 6-րդ գումարման ԱԺ-ն մերժել էր: Նախագահ Արմեն Սարգսյանը առաջադրեց Վահե Գրիգորյանին՝ պարզաբանումով, որ հետգրություն ուներ. «Հաշվի առնելով անցած մեկ տարվա փորձը, ՀՀ նախագահն անհրաժեշտ է համարում, որ ապագայում քննարկվի իր իսկ կողմից ՍԴ դատավորի նշանակման հնարավորությունը՝ փոփոխելով գործող ընթացակարգերը՝ նկատի ունենալով Սահմանադրության 138-րդ հոդվածում (Պաշտոնատար անձանց ժամանակավոր նշանակումը) առկա կարգավորումների տրամաբանությունը»: Իմաստ ունե՞ր այսքան բացահայտ դարձնել, որ միայն ու միայն Վահե Գրիգորյանն է Նիկոլ Փաշինյանի թեկնածուն, մինչդեռ հենց ինքն էր հայտարարում, որ դատական իշխանությունը պետք է անկախ լինի, ու Հայաստանին պետք չեն խամաճիկային դատարաններ: Իսկ դատավորնե՞ր: ՈՒ հիմա ի՞նչ տարբերություն Նիկոլ Փաշինյանի, Ռոբերտ Քոչարյանի ու Սերժ Սարգսյանի միջև: Նրանք իրենց մարդկանց էին նշանակում, Նիկոլ Փաշինյանը՝ իր: Այս ընթացքում նաև խորհրդարանի մեծամասնությունն ապացուցեց իր խամաճիկային՝ մեկ մարդու կամքից կախված, լինելը: Ոչ մի կասկած, որ ՔՊ-ն քվեարկելու է հօգուտ Վահե Գրիգորյանի: Տեղին կլիներ, որ Վահե Գրիգորյանը հրաժարվեր՝ նպաստելու ՍԴ-ի՝ իշխանությունից անկախ լինելու վստահությանը, բայց նա գնաց այն ճանապարհով, ինչ Արտակ Զեյնալյանը: Վահե Գրիգորյանը Ֆեյսբուքում երկար-բարակ արձանագրեց հարցի պատմությունը և հայտարարեց. «Հաշվի առնելով ԱԺ-ում իմ թեկնածության ընտրության բարձր հավանականությունը, ես բնական և խիստ կանխատեսելի եմ համարում զրպարտախոսության և հայհոյախոսության շքերթի հերթական մեկնարկն իմ դեմ։ Եվ ես կարծում եմ, որ այդ կոնկրետ շրջանակներն իրենց հակաժողովրդավարական անցյալի և նկրտումների դեմ վտանգի հարցում իրապես անհանգստանալու լուրջ հիմքեր ունեն»։ ՈՒ՝ հավելեց. «Արդարադատության համակարգի, սկսած դրա դատական համակարգի բաղադրիչից, վերափոխումների ընթացքն այլևս անդառնալի է և հասնելու է Հայաստանին արժանի կայուն և հանրության շրջանում խոր վստահություն և հարգանք վայելող համակարգի կարգավիճակի: Ես շնորհակալ եմ այն լայն աջակցության համար, որի պակասը երբեք չեմ զգացել, և իմ անձի վերաբերյալ և շուրջ այն մտքի արթնության համար, որ մարդիկ մշտապես ունեցել են պրոպագանդան և զրպարտախոսությունը իրականությունից զատելու հարցում»։ Պրոպագանդան, իմա՝ քարոզչությունը, և զրպարտախոսությունը զատելու չափ մտքի արթնություն ունեցողները ու չունեցողները չպիտի զարմանան, եթե հետո Հրայր Թովմասյանը հրաժարական տա և ՍԴ նախագահ դառնա Վահե Գրիգորյանը: Առժամանակ: Իսկ հետո գուցե ցրվեն ԲԴԽ-ն ու ՍԴ-Ն և նորից նշանակվեն ու ընտրվեն ԲԴԽ-ի ու ՍԴ-ի նոր անդամները: Արդեն հեղափոխության տրամաբանությամբ: Այդպիսին կլինի «ժողովրդի կամքը» նույնիսկ անկախ ժողովրդի ցանկությունից:

Ժողովրդի ցանկության մասին: Առաջինը՝ խաղաղություն ու անվտանգություն, երկրորդը՝ աշխատանք ու նորմալ կյանք: Երրորդը՝ կայունություն ու վստահություն:
Մինչդեռ խաղաղությունն ու անվտանգությունը ավելի կասկածելի են դառնում: Փաստացի՝ «վերելակային դիվանագիտությունը» Ադրբեջանի նախագահի հետ առաջին հարկում լռվեց, ու սահմանային միջադեպերը, դիպուկահար կրակոցով հայ զինվորների սպանությունները Ալիևը վերսկսեց հենց ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների տարածաշրջան այցին զուգահեռ: Վերջապես ՀՀ ԱԳՆ-ն համարժեք հայտարարություն արեց՝ արձանագրելով, որ «վերջին զարգացումները մարտահրավեր են նետում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հովանու ներքո Հայաստանի և Արցախի կողմից գործադրվող կառուցողական ջանքերին՝ ուղղված հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը և դրան նպաստող միջավայրի ձևավորմանը, և հանդիսանում են լուրջ հետքայլ վերջին ամիսներին ձեռնարկված բոլոր ջանքերից: Ադրբեջանը ոտնահարում է իր իսկ հանձնառությունները, որոնք ստանձնել է 2018 թ. Միլանում, 2019 թ. Վիեննայում և 2019 թ. Մոսկվայում ընդունած վերջին համատեղ հայտարարություններով»: Այսինքն՝ վերադառնում ենք ելակետ: Բաքուն ոչ առաջ, ոչ հիմա, ոչ հետո մտադիր չէ կատարել հանձնառություններն ու պայմանավորվածությունները, ուրեմն և բացառվում են Ադրբեջանի հետ սուբստանցիոնալ բանակցությունները: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները հայտարարել էին ԱԳ նախարարների հանդիպման մասին, բայց ոչ՝ Ադրբեջանի նախագահի ու Հայաստանի վարչապետի: Փաստացի՝ հանդիպումները չունեն փոխադարձ ընդունելի օրակարգ: ՈՒրեմն՝ խաղաղությունը և պատերազմը հավասար հավանականություններ են: Մինչդեռ Հայաստանն ու Արցախը այս ընթացքում փոխհարաբերություններ են պարզում: Հրապարակավ: 2020-ին Արցախում ԱԺ-ի ու նախագահի ընտրություններից առաջ ու այդ ընտրություններով պայմանավորված:
Աշխատանքի և նորմալ կյանքի մասին առայժմ միայն կառավարության նիստերում է խոսվում: Աճի ցուցանիշների մեջբերումով: Բայց ռեալ կյանքում ամեն օր ինչ-որ տեղ ճանապարհ է փակվում, ու ցուցարարները չստացած աշխատավարձ են պահանջում, դեմ են կառավարության ինչ-որ որոշումի, որից աշխատատեղեր են կորցնում, կարկտահարությունից ու ջրի պակասից բերքն են կորցնում… Այս պայմաններում կայունությունը ձևական է, վստահությունը՝ վիրտուալ, տնտեսական հեղափոխությունը՝ անբովանդակ: Եվ արդեն ոչ միայն Աժ ամբիոնին դրվող մի բաժակ մածունը չի օգնի դասական ու ոչդասական հայերին, այլև լիտրերով ժողովրդին ձրի բաժանվող: Էքզիստենցիալ «ոչ»-ից դուրս գալու ժամանակը սպառվում է: Կոնկրետ հարցերին կոնկրետ լուծումներ են պետք: Եվ՝ ընդհանրական ծրագիր, որ չկա: Կոնկրետ գործունեության ծրագիրը Նիկոլ Փաշինյանը հընթացս հնարում է օրվա իրադարձություններից ելնելով:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ. Գ. Էքզիստենցիալ «ոչ»-ի պայմաններում անկարևոր է դառնում՝ ովքեր կհամալրեն կառավարությունը: Հին, թե նոր դեմքեր՝ բոլորն էլ հայտնվելու են վարչապետի գծած շրջանի մեջ, որտեղ հեղափոխական առաջնահերթությունը որոշում է անելիքների հերթականությունը, իսկ բովանդակության մասին մտածելու ժամանակ չի տրվում:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ