Ապրիլի հայերը

Ապրիլը հայերիս համար վերջին 100 տարում դարձել է տարվա մյուս ամիսներից դուրս ժամանակ: 101 տարի առաջվա իրադարձությունները մտել են մեր արյան մեջ, ու սերունդների հերթագայությունը կորստյան ցավը փոխանցում է՝ չնվազեցնելով ու խորացնելով: Հիշողության մեջ ապրող ցավը գլորվում էր ու գնդվում: 1965-ին առաջին անգամ պայթեց Արարատի այս կողմում ու չփշրվեց: 2015-ին՝ 100-ամյակի օրերին, «Հիշում եմ»-ին վերջապես հավելվեց «Պահանջում եմ»: Ցեղասպանության նահատակների սրբադասման արարողությամբ փոխվեց հիշատակի բովանդակությունը՝ սուգը փոխարինվեց բարեխոսության աղոթքով: Հայոց ապրիլը հայոց օրացույցում բովանդակություն փոխեց: 101 տարի հետո Գարո Փայլանը Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողով վերադարձրեց սպանված հայ պատգամավորներին ու հարցրեց՝ ո՞ւր են նրանք, ինչո՞ւ են Թուրքիայի փողոցներն ու պուրակները կոչվում մարդասպան փաշաների անուններով:

Թեկուզ փոքր, բայց պատերազմ սկսելու համար Ադրբեջանը սխալ ամիս էր ընտրել: Ապրիլին հայերին վտանգավոր է նույնիսկ սպանելը՝ զոհված զինվորներն էլ մնում են շարքում ու կրակում են երկնքից: ՈՒ չեն վրիպում: Միստիկա չկա: Կա աշխարհի բոլոր անկյուններում բոլոր հայերի միջով անցնող էներգետիկա, որ կայծակում է, երբ պետք է պաշտպանել հողը: Դարերով կուտակված կորուստների ցավի էներգետիկան, որ փոխարկվել է միանգամից միասնություն դարձող անըմբռնելի ուժի: Միասնություն՝ առանց կոչ ու կանչի: Պարզապես այլևս հող հնարավոր չէ կորցնել: Միլիոն ու կես Ժամանակը պարտք է մեզ, հաշվեք՝ միլիոն ու կեսը 100 տարում ինչքան կավելանար, ու մոտավոր կարող եք չափել հայոց էներգետիկ հարվածի ուժը: Մոտավոր՝ ոգու էներգիայի չափման միավոր գոյություն չունի: ՈՒ չի էլ լինի: Շատ էական, անշոշափելի, բայց գործուն փոփոխություն եղավ, որ դեռ չունի ձևակերպում, բայց փակեց կասկածի, նահանջի, երկմտանքի դուռը: Մենք սկսում ենք հաղթահարել ոչ միայն ցեղասպանվածի սինդրոմը, այլև պորտաբույծի, ում աշխարհը պարտք է ու պարտավոր է պահել: Ինքնագիտակցության նոր աստիճանին չորս օրում բարձրացրեց պատերազմը, երբ մեզ վերադարձան վճռական մենակի կամքն ու մահապարտի անպարտելիության զգացումը: Քաղաքականությունն ու իշխանությունը նոր են փորձում հասնել կատարված փոփոխության հետևից:
Անակնկա՞լ էր, որ Բաքուն կրակելու է ի վերջո: Նորմալ մարդն ապավինում է տրամաբանությանը, այսօրվա աշխարհում տրամաբանությունը խարխուլ ապաստանն է նրանց, ովքեր սպասում են ու ոչինչ չեն ձեռնարկում՝ իրենց վերապահելով պատասխան գործողությունների իրավունքը միայն: Ստացվում է, որ ոմանք պաշտպանվում են, ոմանք՝ հարձակվում: Բաքուն հարձակվեց, որովհետև բանակցություններում սպառել էր փամփուշտները: Ալիևն ինքն էր ասում, որ իմաստ չունի հանդիպել հանուն հանդիպելու ու բանակցել հանուն բանակցելու: Ի՞նչ հասկացանք, որ գիտեինք, բայց չէինք ուզում իմանալ.

1. Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը խոցելի է, միակողմանի և ճշգրիտ արտացոլումն է 25-ամյա պետության քաղաքականության, իբր փոխլրացնող, իրականում՝ փոխխանգարող: Բայց նա կուղղվի, այլ ելք չունի:
2. Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը մի հիմք ունի միայն՝ շարքային զինվորներն ու սպաները, որ գիտեն ամեն ինչ, բայց ոչ նահանջել: Ժամանակին միակ կայացած կառույցը կրկնում է պետության պատկերը, նա էլ կուղղվի՝ ելք չունի:
3. Հայաստանի պետական կառավարման համակարգը գերծանրաբեռնված է գործառնությունները կրկնօրինակող մասերով, որ կասեցնում են ամբողջի ճկուն, արդյունավետ ու արագ աշխատանքը: Մասնագիտական ունակությունները պաշտոնների նշանակման ժամանակ փոխարինված են անձնական նվիրվածության ու կոռուպցիայի գերակայությամբ, որը տեսանելի է արտակարգ իրավիճակներում՝ ոչ իրենց տեղերում գտնվողները չգիտեն ինչ անել: Դա էլ պիտի ուղղվի, եթե իշխանությունը չի ուզում փլուզել իր գոյության հիմքը:
4. Հայաստանի իշխանությունները անցյալում տարբեր որոշումներ են ընդունել՝ հարկադիր ու ինքնաբերաբար:

Կյանքը ցույց տվեց, որ ոչ միշտ էր ընտրությունը ճիշտ ու հեռանկարային: Մենք անդամակցեցինք ԵԱՏՄ-ին, որ տնտեսական միություն էր՝ ստեղծված քաղաքական նպատակներով: Փոփոխություններն աշխարհում անհնար դարձրին ԵԱՏՄ-ի նպատակների իրագործումը՝ առանց ՈՒկրաինայի կառույցը չէր կարող լինել տնտեսական բևեռ: Ի սկզբանե պարզ էր, որ Ռուսաստանը փորձում է միավորել ԽՍՀՄ-ի դեռ իր ազդեցության դաշտում գտնվող տարածքները: Պարզ է, որ այսօր ԵԱՏՄ-ն չի գործում՝ ոչ Բելառուսը, ոչ Ղազախստանը չեն տեսնում տնտեսական համագործակցության իմաստ մի կառույցում, որտեղից ոչինչ չունեն ստանալու, իսկ տալ գերադասում են ավելի ուժեղ միավորումներին ու պետություններին, քան այսօրվա ՌԴ-ին: Նրանք չեն թաքցնում իրենց քաղաքական ու տնտեսական կապերի զարգացումը ԵՄ-ի, Չինաստանի, ԱՄՆ-ի, հիմա նաև՝ Իրանի հետ: Մի քանի օր առաջ Լուկաշենկոն ու Նազարբաևն իրենց նոր քաղաքականությունը բարձրաձայնեցին Ստամբուլում՝ ԻՀԿ 13-րդ գագաթնաժողովում: Ռուսաստանը չպատասխանեց: Սպասել, որ ԵԱՏՄ-ն հրապարակային ու հռչակագրային գործունեությունից կանցնի իրականի, անհեթեթ է: Չկան տնտեսական նախադրյալներ, որ հնարավոր լինի արդյունավետ գործակցությունը չորս պետությունների, որ օրեցօր խորացող քաղաքական խնդիրներ ունեն միմյանց հետ:

5. Հայաստանը ՀԱՊԿ-ի հիմնադիր անդամ է, կառույց, որտեղ առաջին ջութակը ՌԴ-ն է, ռազմաքաղաքական կառույց, որ իրականում Կրեմլի ու ՌԴ ՊՆ-ի ստորաբաժանում է: Կառույց, որ միավորում է պետությունների, որոնց շահերը երբեք չեն համընկնում, իրադարձությունների՝ իրենցից անկախ զարգացումներով՝ ավելի շատ հակադրվում են: ՀԱՊԿ-ը քաղաքական կառույց է, ռազմական բաղադրիչը խոր անգործության է մատնված: Հայաստանի սահմաններում իրավիճակը վկայում է ՀԱՊԿ-ի անգործունակությունը: Պետք չէ հեքիաթներ պատմել ագրեսիայի ու պատերազմի տարբերության, կառույցի կանոնադրության և այլնի մասին: ՀԱՊԿ-ը երբեք չի համեմատվի ՆԱՏՕ-ի հետ, որտեղ դաշնակիցներին վերաբերվում են իբրև դաշնակիցների: ՀԱՊԿ-ը, ինչպես ԵԱՏՄ-ն, ծառայում է ՌԴ-ին՝ հրապարակային քաղաքականության համար, որը իրական քաղաքականության հետ առանձնապես կապեր չի ունեցել ու չունի:
6. Հայաստանի և Ռուսաստանի հարաբերությունները վերջապես հայտնվում են իրական հողի վրա: Փլվեցին ռազմավարական համագործակցության առասպելները, որ ազգովին հնարել ու վերագրում էինք Ռուսաստանին, հիմքում դնելով պայմանագրեր, որ չեն արտահայտում ՀՀ շահերը, բայց լիովին ծառայում են ՌԴ-ի քաղաքական, ռազմական ու տնտեսական նպատակներին: Ռուսաստանը Հայաստանում ունի շահեր, որոնց համար պիտի կատարի պարտավորություններն ու սովորի վճարել: Հայաստանը պիտի սովորի գործընկերային հարաբերությունների ու վերջապես դադարի էժան աշխատուժ արտահանելով՝ պետություն պահել, միևնույն է, այլևս չի ստացվում: Վարչապետը ստիպված է վերջապես վարչապետ աշխատել:
7. Հայաստանի ու Արևմուտքի հարաբերությունները ևս նոր բովանդակություն են ստանում: Պետք չէ պարզունակացնել իրավիճակը՝ ՌԴ-ն ՌԴ է, ԱՄՆ-ը՝ ԱՄՆ, ԵՄ-ն՝ ԵՄ: Պետք չէ սպասել, որ կկարգավորվեն նրանց փոխհարաբերությունները, հետո միայն կստացվեն Հայաստանի ու Արևմուտքի կապերը: Շահերի հակադրություն միշտ է լինելու: Արտաքին քաղաքականության իմաստը աշխարհի հետ հարաբերվելու ունակությունն է՝ սեփական խնդիրները լուծելու համար: Լուծելու համար խնդիրը պետք է ձևակերպել՝ իրավիճակին համարժեք:
Լեռնային Ղարաբաղի հարցում ապրիլին բազում շերտեր բացվեցին:

1. Պատերազմի առաջին օրը նախագահը հանձնարարեց ռազմաքաղաքական դաշինքի համաձայնագիր մշակել ԼՂՀ-ի հետ: Սա քայլ է, որ նոր իրավիճակ է ստեղծում, այսուհետ իրավականորեն Արցախի հետ հարաբերվելու:
2. Պատերազմի երկրորդ օրը նախագահը հայտարարեց, որ եթե ագրեսիան շարունակվի, Հայաստանը կճանաչի ԼՂՀ-ն: ԼՂՀ-ի ճանաչումը կամ Հայաստանի հետ միացումը իրավիճակի փոփոխություն կլինի, որը կդառնա Հայաստանի պատասխան իրավական քայլը Բաքվի՝ ստատուս քվոն ռազմական ճանապարհով փոխելու քայլին: Բանակցությունները փակուղում են, քննարկվող ոչ մի սկզբունք համարժեք չէ իրավիճակին ու չի բավարարում կողմերի պահանջները:
3. ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովի այցը Հայաստան, հանդիպումներն ու ասուլիսը վավերացրին բանակցային գործընթացում հարկադիր դադարը: ՄԽ համանախագահները դեռ երկար կդեգերեն բանակցային սեղան կողմերին վերադարձնելու միջոցների որոնումներում, առավել ևս, որ հասունացել է Ստեփանակերտի ներկայության ժամանակը, որին Բաքուն առարկում է:
4. Ապրիլի 22-ին Սերգեյ Լավրովն արեց հայտարարություն, որ չէր եղել նախկինում՝ տվյալ փուլում շատ կարևոր է կյանքի կոչել միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմների, միջադեպերի կանխման և վստահության միջոցների տեղակայումը, որ առավելագույնս նվազեցվի առճակատման բռնկման հնարավոր որևէ վտանգ:
5. Ապրիլի 24-ի ուղերձում նախագահը հայտարարեց. «Այսօր` 2016-ի ապրիլի 24-ին, ես հայտարարում եմ ի լուր աշխարհի. հայերի բնաջնջում կամ բռնագաղթեցում Արցախում չի լինելու: Հայերի նոր ցեղասպանություն մենք թույլ չենք տալու: Մենք ասելով` նկատի ունեմ հայ ժողովրդին, նրա բոլոր հատվածներին, նկատի ունեմ հայոց միասնականությունը», որ նույնն էր, թե ասել՝ Կազանի սկզբունքները մերժում ենք:
6. Նույն օրը պաշտպանության նախարարը հաստատեց. «Այս իրավիճակում ոչ մի թիզ հող զիջելու մասին խոսք անգամ չի կարող լինել», ու հավելեց. «Մենք ամեն ինչ պետք է անենք, որ հրադադարը պահպանվի: Հրադադարի պահպանումը, վստահության մթնոլորտի ստեղծումը միջազգային հետաքննության մեխանիզմների ձևավորումն է, որ նաև հիմք կհանդիսանա հետագայում բանակցային գործընթացում առաջընթաց ունենալ: Հայկական բանակը, ԼՂՀ պաշտպանության բանակը պատրաստ են հետ մղել ցանկացած ոտնձգություն և ապահովել Արցախի անվտանգությունը»:
7. ԱԳ նախարարը դիվանագիտորեն բացատրեց. «Հայաստանը բազմիցս է հայտարարել, որ կարող է շարունակել բանակցությունները, կարող է գնալ կարգավորման, իսկ Ադրբեջանը անտեսում է դրանք: Սա է իրականությունը և սա է պատճառը, որ միջազգային հանրությունը պետք է փորձի հնարավորինն անել, որ Ադրբեջանին բերի կառուցողական դաշտ»։
ՈՒ հիմա արդեն մյուսները պիտի որոշեն իրենց անելիքը, մենք պիտի հասցնենք զինվել՝ ասված է ու չի արված՝ «Ժողովուրդ, պատերազմը չի ավարտվել» ու «Մտածեք էս երկրի մասին»:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ. Գ. Նկատեցի՞ք, որ ապրիլի 24-ին անձրև չեկավ: Ապրիլը կարճ է՝ 30 օր: Օրեր կան՝ տարիների չարածն են անում: Մայիսին հայերն ավելի անտանելի են՝ պարտադիր հաղթում են: ՈՒ հիմա.
1. Պաշտոնավարման ավարտից երկու տարի առաջ նախագահ Սերժ Սարգսյանը հնարավորություն ունի պատմության մեջ մտնել (սահմանադրություն փոխելը երաշխիք չէր), եթե ցանկանա ու հասցնի անել իրական փոփոխություններ, որոնց անհրաժեշտության մեջ անձամբ է համոզվել:
2. Միշտ չէ, որ քաղաքացիական հասարակությունը կարող է փոխարինել քաղաքական ուժերին, որ այս օրերին փողոցում արտահայտում էին հասարակական տրամադրությունները: Իշխանության իշխանությունը իրական դարձնելու համար իրական ընդդիմություն է պետք:
3. Հայաստանի ժողովուրդը և հայ ժողովուրդն աշխարհում նույն էներգետիկ դաշտում են, պարտադիր չէ, որ այդ էներգետիկան ակամա ուղղորդի թշնամին, մենք էլ կարող ենք ու պիտի անենք:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ