Շրջել պատմության անիվը

ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերին, ԵՄ արտաքին քաղաքականության և անվտանգության հարցերով գերագույն հանձնակատար Ֆեդերիկա Մոգերինին հունվարի 16-ին Վիեննայում չեղյալ հայտարարեցին Իրանի դեմ պատժամիջոցները, երբ ՄԱԳԱՏԷ-ի գլխավոր տնօրեն Յուկի Ամանոն անցած տարի հուլիսին Իրանի միջուկային համաձայնագրի կատարման զեկույցով հաստատեց, որ Թեհրանի գործողությունները թույլ են տալիս չեղարկել: Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանին շնորհավորեց իր ժողովրդին: «Ես երախտագիտություն եմ հայտնում Աստծուն օրհնության համար, և խոնարհվում եմ իրանցի ժողովրդի մեծության և համբերատարության առաջ: Շնորհավորում եմ այդ փառավոր հաղթանակը»,- գրեց նա Twitter- ում: Կառավարման զուտ արևելյան ոճ՝ նախագահը շնորհակալություն է հայտնում ժողովրդին՝ իր ձեռքբերումների համար, որովհետև թիկունքում ունեցել է պետություն ու ժողովուրդ, որ կարողացել է արդյունքի հասնել: Երբ 2013-ի հունիսի 15-ին նա հաղթեց նախագահական ընտրություններում՝ ստանալով ձայների կեսից ավելին՝ 18 613 329 քվե, ոչ ոք չգիտեր՝ ինչ կլինի երեք տարի հետո: Իսկ ինքը գիտեր: Ո՞վ է Հասան Ռոհանին, ինչո՞ւ նրան հաջողվեց 1978-ի Իրանի իսլամական հեղափոխությունից հետո երկրորդ անգամ շրջել պատմության անիվը դեպի զարգացում: Ծնվել է 1948-ի նոյեմբերի 12-ին Իրանի հյուսիսում՝ Սորխ քաղաքում: Հոգևոր կրթություն է ստացել շիաների սուրբ քաղաք Կումայում, 1969-ին ուսանել է Թեհրանի համալսարանում, 1972-ին դատական իրավունքի բակալավրի կոչում է ստացել: 1995-ին Գլազգոյի Կալեդոնի համալսարանում մագիստրոսական թեզ է պաշտպանել՝ «Իսլամական օրենսդիր իշխանությունը Իրանի փորձի օրինակով»: 1999-ին Կալեդոնի համալսարանում ստացել է պետական իրավունքի ոլորտում փիլիսոփայության դոկտորի գիտական աստիճան, տիրապետում է ռուսերենին, արաբերենին, ֆրանսերենին, գերմաներենին, անգլերենին: Իսլամական հեղափոխական շարժման մեջ է 15 տարեկանից, շրջել է երկրով ու քարոզել Հոմեյնիի գաղափարները, քանիցս բանտարկվել է հակակառավարական գործունեության համար, հարկադրված է եղել Հոմեյնիից հետո հեռանալ Փարիզ: 1978-ին, երբ Իրանում սկսվում է իսլամական հեղափոխությունը, և Հոմեյնին վերադառնում է Թեհրան, Ռոհանին հետևում է նրան: 1980-ից 20 տարի եղել է խորհրդարանի պատգամավոր՝ փոխնախագահ, անվտանգության հանձնաժողովի նախագահ: 1999-ից եղել է փորձագետների խորհրդի անդամ, 1991-ից՝ նպատակահարմարության խորհրդի, 1989-ից՝ ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհրդի, 1992-ից՝ ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն: Իբրև ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհրդի նախագահ՝ վարել է միջուկային ծրագրով բանակցությունները եվրոպական պետությունների հետ: Հասան Ռոհանիի նախագահության օրոք Իրանում իսկապես շրջադարձ տեղի ունեցավ, եթե հիշենք, որ նա հաջորդեց Մահմուդ Ահմադինեժադին, որ նախագահական երկու ժամկետում հանգամանալից ու հիմնովին փչացրել էր ոչ միայն Իրան-ԱՄՆ, Իրան-Իսրայել հարաբերությունները, այլև պատճառ էր դարձել պատժամիջոցների, որ երկիրը տնտեսական աղետի էին հասցրել: Մահմուդ Ահմադինեժադը կասեցրեց իր նախորդների՝ Խաթամիի ու Ռաֆսանջանիի ազատական բարեփոխումները: Փոխարենը սկսեց էներգետիկ բարեփոխումներ և զարգացրեց միջուկային ծրագիրը՝ խնդիր դնելով երկիրը միջուկային տերություն դարձնել:
Իրանի պետական կառավարման համակարգում նախագահը միաժամանակ կառավարության ղեկավարն է, բայց պետության առաջին դեմքը չէ: Իրանի հոգևոր առաջնորդն է ԻԻՀ ղեկավարը: Այս առանձնահատկությունը իսլամական պետության քաղաքականությունը հասկանալու համար հատկապես կարևոր է: Հասան Ռոհանին չէր կարող հասնել ոչ նախագահության, ոչ նախագահության ընթացքի հաջողություններին, եթե Իրանում իրավիճակ փոխված չլիներ՝ տնտեսությունը թելադրեց նոր քաղաքականություն:

Հասան Ռոհանին նախագահության երրորդ տարում արդեն համարյա վերացրել է Մահմուդ Ահմադինեժադի տասնամյակի ավերածությունների գլխավոր հետքերը՝ առանց կորուստների պետականության համար և վայելելով հասարակական աջակցություն: Սա ֆենոմեն է, որ հնարավոր է միայն Իրանի պես պետական կառավարման համակարգում: Իհարկե, նրա համար շահեկան պայմաններ ստեղծեց նաև տարածաշրջանային քաոսը՝ բոլոր դեպքերում արտաքին սպառնալիքը ներքին համախմբում է բերում: Իրանն այլևս ի զորու է տարածաշրջանում առաջատար պետություն դառնալ և աշխարհաքաղաքական քարտեզ փոխել: Պատժամիջոցների վերացումից հետո ԱՄՆ-ը Թեհրանին կվճարի 1,7 մլրդ դոլարի պարտքը, կապասառեցվեն նաև եվրոպական բանկերի հաշվեհամարները, ՄԱԿ-ը ևս հանում է պատժամիջոցները: Հիմա Թեհրանի գլխավոր թշնամին ոչ ԱՄՆ-ն է, ոչ նույնիսկ Իսրայելն ու Սաուդյան Արաբիան, այլ նավթի ցածր գները: Իրանը մտադիր է վերականգնել նավթի արտահանման նախապատժամիջոցային ծավալները, բայց այսօր այդ մակարդակը չի բերի ակնկալված եկամուտները, որ պետք են արտադրության նորացման համար: Հասան Ռոհանին, խորհրդարանին ներկայացնելով նոր բյուջեի նախագիծը, ասել է, որ այժմ երկրի տնտեսությունն ազատ է շղթաներից, որոնցով պատել էին միջազգային պատժամիջոցները, զարգացման համար անհրաժեշտ են հարյուրավոր միլիարդ դոլարների ներդրումներ դրսից։ Իրանին միաժամանակ և ներդրումներ են պետք, և ենթակառույցներ, և հուսալի դաշնակիցներ, և ռազմական ծախսեր, երբ շուրջբոլորը հայտարարված ու չհայտարարված պատերազմ է, երբ սուննիական պետությունների մեծ մասը խզել է Թեհրանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունները: Հասան Ռոհանին միջուկային գործարքի կնքումը անվանեց «Իրանի պատմության ոսկե էջ» և տնտեսության զարգացման «շրջադարձային կետ»: Բայց նույն այդ շրջադարձի համար տարածաշրջանին նախ և առաջ խաղաղություն է պետք: ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերին Վիեննայում հայտարարեց, որ աշխարհն ավելի անվտանգ դարձավ Միացյալ համապարփակ գործողությունների ծրագրով: «Իրանի միջուկային ծրագրի հարցով համաձայնությունը թղթի վրա հավակնոտ խոստումներից վերածվեց իրական գործողությունների»,- ասաց Ջոն Քերին ու նորից հավաստիացրեց, որ ԱՄՆ-ը և իր դաշնակիցները Մերձավոր Արևելքում ու ամբողջ աշխարհում ավելի անվտանգ իրավիճակում հայտնվեցին: Ընդհանրապես, սա շրջադարձ էր որքան Թեհրանի, նույնքան Վաշինգտոնի համար: Հաշվի առնելով Մահմուդ Ահմադինեժադի վարած քաղաքականությունն ու բազում հայտարարությունները ԱՄՆ-ի դեմ, այդ թվում՝ ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում, ԱՄՆ-ին Թեհրանը դեռ երկար պիտի ապացուցի, որ քաղաքականություն չի փոխելու՝ հերթական նախագահի փոփոխությամբ: Պատահական չեն ոչ հանրապետական մեծամասնություն ունեցող Կոնգրեսի դիմադրությունը համաձայնագրին, ոչ ֆինանսների նախարար Ջեկոբ Լյուի նախազգուշացումը, որ ԱՄՆ-ը կարող է ապագայում ևս Իրանի դեմ պատժամիջոցներ կիրառել, ոչ նոր պատժամիջոցները: ԱՄՆ-ին չի համոզում Իրանի արտաքին քաղաքականությունը Սիրիայի հարցում, և Վաշինգտոնը կցանկանար, որ Թեհրանը հրաժարվեր Մերձավոր Արևելքում «ծայրահեղական խմբավորումներին աջակցելուց»: Իրանը չի համոզում և Թել Ավիվին: Ահմադինեժադը հոլոքոստը ժխտելուց բացի, հայտարարում էր, որ Իսրայել պետության տեղը Եվրոպայում է՝ Ավստրիայի կամ Գերմանիայի տարածքում, բայց ոչ այնտեղ, որտեղ կա՝ Պաղեստինի հաշվին: Հայաստան գալով էլ՝ Մահմուդ Ահմադինեժադը հրաժարվեց Ծիծեռնակաբերդ գնալ: Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն հիմա էլ համարում է, որ Բարաք Օբաման գործեց իր մեծագույն սխալը՝ Իրանի միջուկային ծրագրի համաձայնագրով: Իրականում ԱՄՆ նախագահը արեց քայլ, որով ապահովեց իր տեղը ԱՄՆ պատմության մեջ՝ իբրև իր ժառանգած կոնֆլիկտները հանգուցալուծող նախագահ: Կուբայից հետո՝ Իրանի հետ: ԱՄՆ-ի մերձավորարևելյան քաղաքականությունը փոխվեց Բարաք Օբամայի պաշտոնավարման օրոք. դա վկայում են ոչ միայն Բենիամին Նեթանյահուն, այլև Սաուդյան Արաբիան, Թուրքիան և, իհարկե, Իրանը: Նահանգներն արեցին ակնկալվող, այնուամենայնիվ՝ անակնկալ քայլեր: Խաղը շարունակվում է, 2016-ը չի ավարտի մերձավորարևելյան պասիանսի նոր դասավորությունը: Ի՞նչ քաղաքականություն կվարի ԱՄՆ հաջորդ նախագահը՝ դեմոկրատ, թե հանրապետական, դժվար է ասել: Որպես կանոն՝ ԱՄՆ նախագահները, անկախ կուսակցական պատկանելությունից, վարում են տասնամյակներով մշակված քաղաքականությունը, որը համարժեք է պետական շահերին՝ ինչ նախընտրական հայտարարություններ անեն ու ինչ խոստումներ տան: Հազիվ թե 2017-ը հետ դարձնի արդեն գլորած ու ակոս թողած շրջադարձների անիվը:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ.Գ. Իրանի նոր հնարավորությունները նոր հնարավորություններ են բացում Հայաստանի համար: Նվազագույնը՝ Իրան-Հայաստան երկաթուղու, գազատարի հարցում, որ նաև կմեծացնի Հայաստանի անվտանգությունը: Կամ՝ առավելագույնը: Նայած Հայաստանը ինչպես է ընկալում ու պաշտպանում իր սուվերենությունը: Նայած ինչպես է Հայաստանի սուվերենությունն ընկալում Ռուսաստանը: Բելառուսի նախագահի դեպի Արևմուտք Կրեմլի համար «ուխտադրուժ» շրջադարձից հետո գուցե Մոսկվայում սկսեն հասկանալ՝ ռեալ քաղաքականության մեջ ինչ է նշանակում ԳՈՐԾԸՆԿԵՐ ու ԳՈՐԾԸՆԿԵՐԱՅԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ: ԽՍՀՄ-ի փլուզումից առայսօր Մոսկվան համագործակցությունը հասկանում է՝ ես կասեմ, դու կանես: ՈՒ ոչ միայն Հայաստանի հետ: Կրեմլի ակնկալած ենթակայության սինդրոմից հեռանում են բոլոր գործընկերները, նավթագազային քաղաքական լծակը սրընթաց արժեզրկվում է: Ժամանակն է, որ Թեհրանի հետ իր հարաբերություններում Մոսկվան տեսնի ոչ թե մրցակցի, այլ գործընկերոջ, ում հետ համագործակցությունը շատ ավելի շահեկան է: Համենայն դեպս՝ հիշեցնեմ, որ ՉԺՀ նախագահ Սի Ցզինպինը պետական այցեր է սկսում Սաուդյան Արաբիա, Եգիպտոս և Իրան, ծրագրում ունենալով 21-րդ դարի Մետաքսի ճանապարհի տնտեսական գոտու և ծովային Մետաքսի ճանապարհի ձևավորման համար գործընկերներ գտնելը: Պեկինը տարածաշրջանում որոնում է խաղաղություն և կայունություն, առաջարկում է բարդ հարցերը լուծել քաղաքական խորհրդակցությունների և իրավահավասար երկխոսության միջոցով: Չինաստանը նպատակաուղղված է արաբական երկրների հետ համագործակցությանը էներգակիրների, ենթակառույցների շինարարության, առևտրի պայմանների և ներդրումների հեշտացման, նոր էներգառեսուրսների ոլորտներում: Սի Ցզինպինը Հայաստան չի գա՝ չափազանց փոքր է հայկական շուկան Չինաստանի մասշտաբներով և անհուսալի հեռու Հայաստանը՝ իր ներքին ու արտաքին քաղաքականությամբ: Իսկ Հասան Ռոհանին կարող է գերակայությունը տալ Հայաստանին՝ Թուրքիայից ու Ադրբեջանից: Ոչ միայն այն պատճառով, որ մեծ ու փոքր եղբայրները սուննի են ու անկայուն-անհավատարիմ, այլև Հայաստանը մոտ է ու հարմար: Ճիշտ է՝ գործող գազատարը Մոսկվայի թեթև ձեռքով վերածվել է խաղալիքի, և նոր գազատար պետք կլինի, բայց քաղաքական որոշումներն են ֆինանսական միջոցներ հայթայթելու հիմքում: Մի տարին բավարար ժամանակ էր՝ համոզվելու, որ ԵԱՏՄ-ն պայծառ հեռանկարներ միայն խոստանում է, իսկ ռեալ տնտեսական օգուտներ չկան ու չեն լինի: Նաև՝ Տիգրան Սարգսյանի ԵԱՏՄ-ում պաշտոնավարման պարագայում: Փաստացի՝ թե Բելառուսը, թե Ղազախստանը, նույնիսկ նորանդամ Ղրղզստանը տնտեսական այլընտրանքներ են որոնում, իսկ Հայաստանը մնում է ՌԴ կառքի հինգերորդ անիվը: Ե՞րբ մենք կունենանք մեր պատմության մեծ շրջադարձն ու ոսկե էջը: Այս հարցի պատասխանից են կախված ոչ միայն հայ-իրանական, այլև հայ-չինական հարաբերությունների զարգացումը, տարածաշրջանում անվտանգության ամրապնդման, քաղաքական համարժեք դասավորության ու տնտեսական միջազգային ծրագրերում Հայաստանի ներգրավվածության խնդիրը: Այս դուռը փակելը Հայաստանի պարագայում նշանակելու է պատմության անիվի տակ մնալ:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ