Թրամփի որոշումը բխում է Մոսկվայի շահերից

ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարեց Իրանի հետ միջուկային համաձայնագրից դուրս գալու և ԻԻՀ-ի դեմ պատժամիջոցները վերականգնելու մասին: Նման վճռական ու անդառնալի քայլ Թրամփից չէին սպասում նույնիսկ Երուսաղեմում դեռ մեկ շաբաթ առաջ:

Ենթադրվում էր, որ նա կոշտ կքննադատի համաձանագիրը և կհրաժարվի երկարաձգել հակաիրանյան պատժամիջոցների դադարեցման հրահանգը: Այդ քայլը կարող էր հանգեցնել համաձայնագրի աստիճանական դադարեցմանը, բայց եվրոպացիներին հնարավորություն կտար պայմանավորվել Իրանի հետ լրացուցիչ սահմանափակումների մասին իրենց «խաչակրաց արշավանքում»: Փոխարենը Թրամփն ընտրեց առավելագույն կոշտ գործողությունները իր հնարավորությունների զինանոցից: Նրա փաստարկները հիշեցնում էին նախընտրական խոստումները և համահունչ էին Իսրայելի վարչապետ Բենյամին Նետանյահուիի ու ազգային անվտանգության հարցերով իր խորհրդական Ջոն Բոլտոնի հայտարարություններին: ԱՄՆ նախագահը հայտարարեց, որ Իրանի հետ համաձայնագիրը ոչ միայն չի սանձել այաթոլաների հեգեմոնիայի ձգտումը Պարսից ծոցում, հետո նաև Մերձավոր Արևելքում, այլև նպաստել է նրանց ագրեսիայի ընդլայնմանը: Թրամփը նշեց Իրանի մեծ աջակցությունը Հեզբոլահին, Համասին և ահաբեկչական այլ կազմակերպությունների, լայնամասշտաբ ռազմական ագրեսիան սեփական սահմաններից դուրս, նաև բալիստիկ հրթիռների արձակման սեփական փորձերը` հետագայում միջուկային մարտագլխիկներով օգտագործելու համար: Թրամփի ելույթում հիշատակվեցին և Իրանում Մոսադի ձեռքբերած փաստաթղթերը, որ հաստատում են Իրանում միջուկային ծրագրի գոյությունը ոչ միայն մինչև 2003-ը, այլև մեր օրերում:

Իրանի հետ կնքված համաձայնագիրը միայն նպաստում է Իրանի երկարաժամկետ հավակնությունների առաջմղմանը, որ անխուսափելիորեն հանգեցնելու են Մերձավոր Արևելքում միջուկային մրցավազքին: Նախագահ Թրամփը համոզված է, որ իրավիճակը հենց այդպիսին է: Վերջին մի քանի շաբաթներին ԱՄՆ-ի եվրոպական հիմնական գործընկերները փորձում էին համոզել Դոնալդ Թրամփին Իրանի հետ համաձայնագրի շարունակման նպատակահարմարությունը, սակայն Վաշինգտոնում բոլոր բանակցություններից հետո ստեղծվեց տպավորություն, որ ավելի շուտ ԱՄՆ նախագահին է հաջողվել գործընկերներին համոզել Իրանին կասեցնելու անհրաժեշտության մեջ, քան հակառակը: Նրանք այդքան հեռու չգնացին, որքան Թրամփը, բայց հասկացրին, որ կգնան նրա հետ: Առավելևս, որ դիմադրությունը արդյունավետ չէ` նոր պատժամիջոցները կփակեն ԱՄՆ շուկան եվրոպական ընկերությունների համար, որ կշարունակեն գործակցել Իրանի հետ: Վստահաբար` եվրոպական գործարարներն ու առևտրականները չեն ցանկանա ԱՄՆ-ում հայտնվել պերսոնա նոն գրատայի կարգավիճակում: Այդ պատճառով` պատժամիջոցները կաշխատեն, չնայած ԵՄ ազդեցիկ շատ անձանց ներքին դժգոհությանը:

Թրամփի որոշումը ևս մեկ անգամ վկայեց նրա հաստատակամությունը` չնայած վաշինգտոնյան իստեբլիշմենտի դիմակայությանը: Դա միայն սովորական ցանկություն չէ ցույց տալ, որ նախընտրական արշավում իր «ջենտլմենի խոսքը» ծանրակշիռ ու ազդեցիկ է, ի տարբերություն ուրիշների, թեպետ այդ դրդապատճառները նրան խորթ չեն: Գլխավորը համոզմունքներով գործելու ունակությունն է: Մենք դա տեսել ենք խնդրահարույց մուսուլմանական երկրների քաղաքացիների մուտքը ԱՄՆ արգելելու համառության մեջ, տեսել ենք անօրինական միգրացիան կանխելու նրա հետևողական քայլերի մեջ, նաև` ԱՄՆ դեսպանատունը Երուսաղեմ փոխադրելու: Երբ Թրամփը հայտարարեց Իսրայելի մայրաքաղաքում դեսպանատուն բացելու մտադրության մասին, ռուսական «հեռուստաքաղաքագետների» լեգիոնը և նույնիսկ Արևմուտքում հարգված շատ փորձագետներ կանխատեսեցին «Գոգի ու Մագոգի պատերազմ»: Եվ ինչու՞ է ամեն ինչ այսքան հանգիստ: Նրանց զառանցանքների մեջ կար պնդում, որ դա տարիների գործընթաց է: Երուսաղեում ԱՄՆ դեսպանատունը կբացվի հաջորդ շաբաթ: Այդ ենթատեքստում տեղին է հիշել Իսրայելի վարչապետի մեծ հաղթանակը: Երբ նա հրավիրվեց ԱՄՆ Կոնգրես ելույթ ունենալու Իրանի հետ համաձայնագրի դեմ Բարաք Օբամայի կառավարման տարիներին, շատ խորհրդականներ պնդում էին, որ ԱՄՆ նախագահի հետ տետատետ բախումը վատ հետևանքներ կունենա: Նետանյահուն գնաց առճակատման և ապահովեց ուժեղ ու ազդեցիկ ղեկավարի կարգավիճակ: Եթե վերացարկվենք ռուսական կենտրոնական հեռուստաալիքների «շոուների» աղմուկից` Իրանի հետ համաձայնագրի խզումը հիանալի նորություն է Ռուսաստանի համար: Իրավիճակի ռեալ գնահատականով` Իրանը Մոսկվայի համար եղել ու մնում է պարզապես տարածաշրջանային մրցակից: Եթե ուշադիր հետևենք աշխարհում բարձր հեղինակություն ունեցող քաղաքական վերլուծաբան, ԿՀՎ-ի սան Ջորջ Ֆրիդմանի գնահատականներին` մեծ հավանականություն կա, որ Իրանը կարող է դառնալ ԱՄՆ-ի գործընկերը Ռուսաստանի հետ ճգնաժամի սրման դեպքում: Որոշ ռուս ռազմական վերլուծաբաններ ևս վերջերս ասում էին, որ միջուկային զենքով Իրանը Ռուսաստանի անվտանգության թիվ 1 սպառնալիքն է: Ի տարբերություն Իրանից ավելի հեռու Իսրայելի` Ռուսաստանը գործնականում սահմանակցում է Իրանին դեռ չկարգավորված ջրային սահմաններով: Ավելին` իրավիճակը Սիրիայում այսօր այնպիսին է, որ Իրանի ներկայությունն այնտեղ Մոսկվայի համար ավելի շատ բեռ ու տհաճությունների աղբյուր է, քան կարևոր է նրա մասնակցությունը ռազմական գործողություններին սունի ահաբեկչական խմբավորումների դեմ պայքարում: Իրանի ցամաքային զորքերի և այլ աշխարհազորայինների ներկայությունը կարևոր դեր խաղաց Ասադի վարչակարգի պահպանության համար: Սակայն հիմա նրանց ներկայության օգուտը համարյա զրոյի է հասել: Հավելեք Իրանի վիրավորական ու ուխտադրուժ վերաբերմունքը Ռուսաստանի նկատմամբ, երբ պատժամիջոցները հանելուց հետո նետվեց արևմտյան ընկերությունների գիրկը` թիկունք դարձնելով ռուս գործընկերներին: Այս ենթատեքստում Իրանի լիակատար խզումը Վաշինգտոնի հետ Թեհրանում վարչակարգի հնարավոր փոփոխությամբ և անխուսափելի թուլացմամբ լիովին բխում է Ռուսաստանի շահերից: Իդեպ, Բենյամին Նետանյահուն նորից Մոսկվայում է` Կարմիր հրապարակում շքերթին մասնակցելուց հետո նա ամեն ինչի մասին կարող է խոսել Պուտինի հետ և այս անգամ կարող է համաձայնության ու համագործակցության մեծ դաշտ գտնել:
Ավիգդոր Էսկին, REGNUM

Հ.Գ. Սա հայտնի հրեայի տեսակետ է և կողմնակալությունը բնական է: Համենայն դեպս` եվրոպացիների մասով: Մակրոնը, Մերկելը, Մեյը փորձում էին համոզել Թրամփին պահպանել համաձայնագիրը: Մակրոնը Վաշինգտոնին նոր ձևաչափ էր առաջարկում` Ռուսաստանի ու Թուրքիայի մասնակցությամբ, նոր գործարք, որ
նախատեսում էր Եվրոպայի ու ԱՄՆ-ի համատեղ ջանքերը` Իրանի միջուկային ծրագիրը մինչև 2025-ը կասեցնելու համար: The New York Times-ը հետո գրեց, որ ԱՄՆ նախագահը Մակրոնին տեղեկացրել է Թեհրանի հետ միջուկային համաձայնագրից դուրս գալու մտադրության մասին: Դեմոկրատ սենատոր Բիլ Նելսոնը հայտարարեց. «Մենք պետք է Իրանի վրա մեծ ճնշում գործադրենք լրացուցիչ պատժամիջոցներով, որ թույլ չտանք միջմայրցամաքային բալիստիկ հրթիռների մշակումը: Բայց համաձայնագրից դուրս գալը տրագիկ սխալ է, որ մեզ կբաժանի մեր եվրոպացի դաշնակիցներից և թույլ կտա Իրանին մեկ տարում միջուկային զենք ստանալ` 7-12 տարում չստանալու դիմաց»: Մակրոնը հայտարարեց, որ Ֆրանսիան, Գերմանիան ու Մեծ Բրիտանիան ափսոսում են Թեհրանի հետ համաձայնագրից ԱՄՆ-ի դուրս գալու համար: ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար Ֆեդերիկա Մոգերինին համաձայնագրի կողմերին կոչ արեց պահպանել պայմանավորվածությունները: Եվրախորհրդի նախագահ Դոնալդ Տուսկը նշեց, որ Թրամփի որոշմանը ԵՄ միասնական արձագանք է պետք: ՄԱԳԱՏԷ-ն հաստատում է, որ Իրանը պահպանում է համաձայնագիրը, որ կարող է գործել և առանց ԱՄՆ-ի, որ առևտրական հարաբերություններ չունի Իրանի հետ: Բայց ինչպե՞ս կպահեն իրենց Եվրոպան, Չինաստանն ու Ռուսաստանը: Կմիավորվե՞ն «իրանյան» հողի վրա` ԱՄՆ-ին մարտահրավեր նետելու: Առայժմ եվրոպացիները Իրանի հետ համաձայնագիրը համարում են դիվանագիտական մեծ հաջողություն: Թեհրանի արձագանքը կանխատեսելի էր` նախագահ Հասան Ռուհանին պետական հեռուստատեսությամբ հայտարարեց. «ԱՄՆ կզղջա, ինչպես իր պատմության մեջ երբեք չի ղզջացել»: Ասաց` եվրոպական երկրների համաձայնագիրը պահելու պատրաստակամությունն իր համար ավելի կարևոր է ԱՄՆ նախագահի կարծիքից: ВВС-ին հաղորդում է, որ նրա հրահանգով դիվանագետները սկսել են բանակցել Փարիզի, Բեռլինի, Լոնդոնի, Մոսկվայի և Պեկինի հետ` գնահատելու պահպանելու հնարավորությունները: «Եթե մենք հասկանանք, որ մեր շահերը չեն պաշտպանվում, ես կդիմեմ ժողովրդին ու կհայտնեմ մեր որոշումը»` խոստացավ Ռուհանին: Արևմտյան փորձագետների կարծիքով` Թեհրանը փորձելու է փոխել քաղաքական ուժերի դասավորությունը Մերձավոր Արևելքում: Բացի Իսրայելի վարչապետից` ԱՄՆ նախագահի որոշումը դրվատել է և Սաուդյան Արաբիան:
Ակբար Շահիդ Ահմեդը The Huffington Post-ում գրում է, որ Թրամփի` Իրանի հետ գործարքից դուրս գալու որոշումը Ռուսաստանի հաղթանակն է: Նախ` որոշումը կթուլացնի ԱՄՆ-ի հարաբերությունները մյուս պետությունների հետ և կստեղծի խնդիրներ, որ ԱՄՆ արտաքին քաղաքականությունը տարիներ պիտի ջանա լուծել և դա ձեռնտու է ԱՄՆ-ի հակառակորդ Ռուսաստանին: Այդ քայլը Պուտինի երկու գլխավոր նպատակների կատարումը կմոտեցնի` տրոհել ԱՄՆ-ի գլխավորած դեմոկրատական երկրների ալյանսը և ամրապնդել Ռուսաստանի այլընտրանքային միավորումը, որի անդամ են Իրանն ու նրա գործընկերները Մերձավոր Արևելքում: Համաձայնագիրը ձեռնտու էր Ռուսաստանին, որ չէր ցանկանում նոր երկրներ միջուկային զենք ունենան և իր առավելություններից մեկը նվազ արժեքավոր դարձնեն: «Ռուսաստանին երբեք դուր չի եկել Իրանի ներուժը, որ կարող էր ճեղքում ապահովել»` ասել է Լոնդոնի պաշտպանական հետազոտությունների արքայական ինստիտուտի աշխատակից Մայքլ Ստիվենսը: Իրանի վրա ԱՄՆ-ի տնտեսական ճնշման մեծացմանը զուգահեռ Թեհրանի համար կդժվարանա բարեկամներ գտնելը և դա Թեհրանին թողնում է Մոսկվայի հետ դաշինքի մեջ: Կոշտ գծի կողմնակիցները Թեհրանում ցանկանում են ամրապնդել այդ հարաբերությունները և ուժեղացնել Արևմուտքի դեմ պայքարի զգացողությունը, որ խորացնում է ագրեսիվ ազգայնականությունը: «Մեկուսացված Իրանը նշանակելու է` ռուսները հաղթեցին աշխարհաքաղաքական առումով»` գտնում է Ռեզա Մարաշին` National Iranian American Council-ի գիտության գծով տնօրենը: Նրա կարծիքով` ԱՄՆ-ը նպաստում է Մոսկվայի պատկերացումների ամրապնդմանը, որ Վաշինգտոնը կարող է գերակայել Մերձավոր Արևելքի հարավում, բայց հյուսիսը` ներառյալ Սիրիայի առանցքային շրջանները, Իրաքը, Իրանն ու Թուրքիան, Ռուսաստանի ազդեցության տակ են: Դա հենց այն է, ինչ ուզում է Պուտինը, որ Ռուսաստանը ԽՍՀՄ-ի փլուզումից 27 տարի հետո թվա ԱՄՆ-ին հավասար: Համենայն դեպս` Իրանը դադար է վերցրել իրավիճակը գնահատելու համար, իսկ մինչ այդ Դոնալդ Թրամփը կարող է նոր խնդիր հնարել իր ու աշխարհի համար:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ