Զքոյսդ ի քոյոց քեզ մատուցանեմ
06.03.2020 | 00:41
ՈՒզում էի վերնագրել՝ «Կամիկաձեների ժամանակը», միտքս փոխեցի՝ հիշելով լեզվաբանության ու գրաբարի սքանչելի դասախոսիս՝ Աշոտ Աբրահամյանին, որ ֆիզիկական ցավ էր զգում, երբ իր ուսանողներից որևէ մեկը հանկարծ արտաբերում էր «հետ վերադառնալ», «վերև բարձրանալ», «ներքև իջնել», կամ, Աստված մի արասցե, «հայերեն լեզու»: Նա համբերատար բացատրում էր, որ լեզուն շնչող, կենդանի օրգանիզմ է ու անընդհատ փոփոխվում է, բայց ունի օրինաչափություններ ու կանոններ, որոնք խախտելը անգրագիտություն է: Անգրագետ չլինելու համար պետք է լեզուն հասկանալ, լսել ու սիրել: Նա տասնյակ լեզուներից, համեմատական լեզվաբանության իր անսպառ պաշարները մեր առաջ սփռելով, բացատրում էր՝ ինչ ճկուն է հայերեն լեզվամտածողությունը ու ինչպես է ինքն իրեն մաքրում՝ ազատվելով բովանդակությունը կորցրած բառերից: Իմ հանճարեղ դասախոսը ինֆարկտի էր հասնում կրկնակի ենթակայից, երբ մեզնից որևէ մեկը կմկմալն արդարացնելու համար դասը պատմելիս մի ավելորդ «դա» էր նախադասության մեջ խցկում՝ «Եզնիկ Կողբացին՝ դա նշանավոր պատմիչ է»: ՈՒ նա համբերատար բացատրում էր, որ վերադառնալը նշանակում է հետ դառնալ, իսկ հետ վերադառնալը՝ վերավերադառնալ, որ անհեթեթություն է: Որ բարձրանալն արդեն վերև է նշանակում, ու վերև բարձրանալը սխալ կառույց է, նույնը՝ ներքև իջնելը: Դուք կարո՞ղ եք ներքև բարձրանալ, կամ՝ վերև իջնել: Իսկ հայերենն արդեն իսկ նշանակում է հայոց լեզու ու ավելորդաբանություն է հայԵՐԵՆԻՆ լեզու կցել: Ի՞նչ կապ ունի այս ամենը կամիկաձեների ժամանակի հետ: Գուցե ոչ մի: Բայց երբ սկսում ենք օտարանալ լեզվամտածողությանը, դադարում ենք մտածել: Մենք տարբեր արագությամբ արտանետում ենք բառակույտ, որ աղոտ կապ ունի մեր մտքում պտտվող իմաստի հետ: Իսկ ընկալումն ավելի հեռու է այդ իմաստից, որովհետև համարժեք արտահայտելու համար մեր մտքերը՝ պարտավոր ենք լսել, իմանալ ու հարգել ԲԱՌԻ հնարավորությունները: ՈՒ որքան հեռանում ենք իմաստից, այնքան խրվում ենք կամիկաձեների ժամանակի մեջ:
Թբիլիսիի հայ համայնքի հետ հանդիպմանը Նիկոլ Փաշինյանը նորից հիշեց Հիսուսին: Չգիտես ինչու՝ Երևանից հեռանալիս նրա բոլոր օրինակները պտտվում են Քրիստոսի շուրջ: Երևի ինչ-որ մեկը նրան խորհուրդ է տվել տպավորություն գործելու համար օրինակները Աստվածաշնչից բերել, բայց մոռացել է ասել, որ իրեն չհամեմատի Հիսուս Քրիստոսի հետ: Թեկուզ այն պատճառով, որ քրիստոնավայել չէ: ՀՀ վարչապետը վրաստանաբնակ հայրենակիցներին պատմում էր. «Վերջերս խոսում էի դավաճանության և դավաճանների մասին, որոնք նույնպես եղել են և հնարավոր է նորից լինեն մեր իշխանության մեջ, մասնավորապես՝ իրավապահ համակարգում. երբ այս թեմայով մտածում եմ, ինձ նորից օգնության է գալիս Ավետարանը: Նույնիսկ Հիսուսի ընտրած կադրերի մեջ, պարզվեց, դավաճաններ կային: Եթե Հիսուսն ի վիճակի չի եղել անդավաճան կադրային քաղաքականություն վարել, մեծամտություն կլինի մտածել, որ որևէ վարչապետ կամ կոնկրետ ես կարող եմ այդպիսի քաղաքականություն վարել»: Սա, մեղմ ասած, սոփեստություն է, որ կապ չունի ո՛չ Հիսուսի, ո՛չ Հուդայի հետ: Ո՛չ էլ Նիկոլ Փաշինյանի կադրային քաղաքականության:
Մեծ է հավանականությունը, որ ՀՀ վարչապետը չի կարողանում գնահատել ու ծրագրել և կառավարության առաջ խնդիր դնել: Այլապես մնում է մտածել, որ ՀՀ առողջապահության նախարարը Հուդան է, որ կա: Երբ երկու ամիս շարունակ ամբողջ աշխարհը հետևում էր Չինաստանի ՈՒհան նահանգի ոդիսականին, օր առ օր տարածվող համաճարակին ու ՉԺՀ-ի ձեռնարկած քայլերին, նույնիսկ բժշկությունից ոչինչ չհասկացող կազմակերպիչը ձեռքի տակ պետք է ունենար գործողությունների ծրագիր՝ ինչ անել, եթե նոր կորոնավիրուսը հասնի Հայաստան: Փոխարենը նախարարը շտապում էր գործուղման մեկնել Հարավային Կորեա, որ Չինաստանից հետո կորոնավիրուսի ամենամեծ տարածումն ունեցող երկիրն է, ու մի շաբաթ մնալ: Անգամ այդքանից հետո Արսեն Թորոսյանի մտքով չանցավ, որ իր պարտավորությունն է Հայաստանը՝ Երևանն ու մարզերը, նաև Արցախը, ապահովել կանխարգելման միջոցներով՝ դիմակներով ու ախտահանիչ նյութերով, այն դեղամիջոցներով, որոնցով աշխարհում փորձում են պայքարել դեռ անհայտ ծագմամբ հիվանդության դեմ:
Որ իր պարտականությունն է կորոնավիրուսի մեծ տարածում ունեցող երկրներից, գոնե Իրանից ու Իտալիայից, Հայաստան վերադարձողների համար կարանտին հայտարարել ու 14 օրով բոլորին մեկուսացնել, և միայն համոզվելուց հետո, որ առողջ են, թույլ տալ տուն գնալ:
Արսեն Թորոսյանի մտքով նույնիսկ չէր անցել կառավարությանը ներկայացնել այն տարածքների ցանկը, որտեղ պետք է կարանտինում հայտնված մարդկանց պահել: Դա ապացուցում է այն ցայտնոտը, որի մեջ Ծաղկաձորի «Գոլդեն Փելես» հյուրանոցը ընտրվեց հնարավոր վարակակիրների համար, երբ Երևանում կորոնավիրուսով վարակակիր հայտնվեց: Վատագույն ընտրությունը բոլոր առումներով՝ «Ինչպես սպանել զբոսաշրջությունը» սկզբունքով: Նախ՝ չէր կարելի հնարավոր վարակը Երևանից տեղափոխել, երկրորդ՝ առանց այդ էլ ամբողջ աշխարհում զբոսաշրջությունը անկման մեջ է, չէր կարելի խարանել Ծաղկաձորը, որ բոլոր հյուրանոցները դատարկվեն:
Արսեն Թորոսյանը պատրա՞ստ է հատուցել չեղարկված պատվերների վնասները: Նույնիսկ եթե այնտեղ են գիշերում վարչապետն ու նախարարները, իսկ ինչ-որ պատգամավոր իրեն համարում է օրինակ, որ եթե ինքը հանգստյան օրը գնա Ծաղկաձոր, բոլոր օտարերկրացիները վերադառնալու են: Սուրբ անմեղություն: Կամ՝ սուտ ինքնամեծարում:
Եթե «Գոլդեն Փելեսը» մինչև հիմա չի վաճառվել աճուրդում, հետայսու կարող է վաճառվել իբրև կորոնավիրուսի թանգարան, բայց ոչ միլիարդանոց կառույց:
Խորհրդարանում ԱԻՆ փոխնախարարը հայտարարում էր, որ Հայաստանը դիմակների ու ախտահանիչ նյութերի բավարար պաշարներ ունի: Չկասկածենք, բայց ինչի՞ համար են պաշարները, եթե մեկ ամսից ավելի դեղատներում՝ Երևանում ու մարզերում, չկան դիմակներ, ախտահանիչ նյութերը անհետացել են, ու սովորական «պարացետամոլը», որ ամենաուժեղ ու թանկ դեղերից չէ, կորել է ոտքով-գլխով: Ավելի լավ չէ՞ կանխել, քան հետո պայքարել վարակի դեմ: Ցանկացած համաճարակ հոգեբանական սթրես է:
Լրատվամիջոցները 2 ամիս օրեցօր հաղորդում են կորոնավիրուսի աշխարհագրության ու մահերի մասին, ՀՀ առողջապահության նախարարությունը լեթարգիական քնով քնած էր տեղեկատվության ասպարեզում. ոչ մի բացատրություն՝ ինչ հիվանդություն է, ինչպես խուսափել, ինչու չվախենալ և ինչից վախենալ: Միով բանիվ՝ ի՞նչ անել: Իսկ եթերում հայտնված դիլետանտների ամենամեծ մխիթարությունն էր, որ հիվանդությունը վտանգավոր չէ՝ մեռնում են հիմնականում 50-անց մարդիկ: Մեղմ ասած առողջապահական ահաբեկչություն: Փոխարենը նախարարը զբաղված է հիվանդանոցներ գումարել-հանելով: Ընդհանրապես այն տպավորությունն է, որ կորոնավիրուսից առաջ ու հետո Հայաստանում մոլեգնում է մեկ այլ, իսկապես անբուժելի համաճարակ, որի ընդհանուր անունն է ՄԻԱՑՈՒՄ: Մեկ հիմնավորումով՝ արդյունավետ կառավարում: ՄԻԱՑՄԱՆ համաճարակը կարող է մրցակցել միայն ՓԱԿՄԱՆ համաճարակի հետ՝ նախարարություններ, գիշերօթիկ դպրոցներ, մանկատներ, ծերանոցներ, ծննդատներ, հիվանդանոցներ: Այս ամենը հասկանալի կլիներ, եթե հաջորդեր ԲԱՑՄԱՆ համաճարակը, բայց մեզ այդ հեռանկարը չի սպառնում: Սուպերաշխատավարձեր ու սուպերպարգևավճարներ ստացող նախարարները չեն հասել այդ գիտակցությանը:
Հարցրեք ԿԳՄՍ նախարարին՝ մտքով չի՞ անցել «Հուզանք ու զանգի» փոխարեն գումար հատկացնել «Հոմո սապիենսը» նկարահանելու համար Արտավազդ Փելեշյանին: Ոտքի վրա 20 պատճառաբանություն կթվարկի, գլխավորը՝ Փելեշյանը մեզ չի դիմել ու մրցույթի հայտ չի ներկայացրել: Եվ սա մտածողության սահմանափակության ու կարծրատիպերի մեջ խրվածության օրինակ է: Արժեքի ու չափանիշի մասին պատկերացում չունենալու ու պաշտոնով արբածության, երբ թվում է՝ ժամանակն էլ է քո ենթական, դու ես առանցքը, որի շուրջ պարտավոր է պտտվել երկրագունդը: Շարքային պոպուլիզմ, երբ ներկայանում ես կամիկաձե, իրականում շաբլոնային 1-2 քայլանոց լուծումներից ավելիին ընդունակ չես: Այդպես հայրենիք չեն կառուցում: Այդպես կառուցված հայրենիքում հեռանկարը գալիս, ընկնում է ոտատակ, ու հորիզոնի գիծը մնում է միջնադարյան նկարիչների հնարածը: ՈՒ դա միայն Արայիկ Հարությունյանին չի վերաբերում, վերաբերում է մտածողության որակին ու մակարդակին: Աշխարհընկալմանը, որ նոր կամ հին չի լինում: Լինում է սահմանափակ ու տգետ, լինում է սահմաններ չճանաչող ու որոնող: Ստեղծող ու հավերժական:
Ընդհանրապես՝ Աստվածաշունչը ՀՀ կառավարության սեղանի գիրքն է դարձել, բայց՝ դեռ միայն աֆորիզմների ժողովածուի մակարդակով: Թեպետ ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանի «աֆորիզմը» մրցակցությունից դուրս է՝ և տեղին է, և ընդգրկուն, և բովանդակային: Ափսոս՝ դիվանագիտության հիմքում աֆորիզմները չեն, այլ ռեալ աշխատանքը: Հաջողության համար՝ բոլոր ուղղություններով, ու՝ համաժամանակյա:
«Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հարցում Մինսկի խմբի համանախագահներին ուղղած Մևլութ Չավուշօղլուի խորհուրդը մտածելու առիթ է տալիս Ղուկասի 4:23-ի շուրջ՝ «Բժիշկ, բժշկիր ինքդ քեզ»»՝ թվիթերյան գրառման հիմնական հասցեատերը Թուրքիայի ԱԳ նախարար Մևլութ Չավուշօղլուն է, որ Անկարայում ընդունել էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներին ու նրանց «լուսավորել»՝ «ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը այժմ պետք է ավելի արդյունավետ աշխատի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության լուծման հարցով: Լեռնային Ղարաբաղի հարցը պետք է լուծվի Ադրբեջանի ինքնավարության, տարածքային ամբողջականության և միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների շրջանակում»:
Գրառումը նույնքան վերաբերում է ՄԽ համանախագահներին ու հավերժական Անջեյ Կասպրչիկին, որ հարկ չհամարեցին որևէ ձևաչափով անդրադառնալ Անկարա այցին, թեպետ պարտավոր են՝ ապահովելու իրենց միջնորդական առաքելության նկատմամբ վստահություն: Փաստացի Անկարան նորից փորձում է խցկվել Մոսկվա-Փարիզ-Վաշինգտոն ձևաչափի մեջ: Կամ Սիրիայում չհայտարարված պատերազմի մեջ խրված Էրդողանը փորձում է Պուտինի հետ քաղաքական առևտրի նոր լոտ հանել աճուրդի, երբ մյուս լոտերի գնանկում է Կրեմլում: Ռուս-թուրքական բոլոր գործարքները իրենց համար եղել են փոխշահավետ, հայերիս համար՝ կորստաբեր: Բայց՝ իրավիճակ է փոխվել: Էրդողանը ոչինչ չստացավ ո՛չ ՆԱՏՕ-ից, ո՛չ ԱՄՆ-ից, ո՛չ ԵՄ-ից՝ բարոյաքաղաքական հայտարարություններից բացի: Վստահաբար՝ ՆԱՏՕ-ն պատերազմի մեջ չի մտնի՝ պաշտպանելու դաշնակից Թուրքիային տարածքային ամբողջականության, ինքնիշխանության ու ազգային անվտանգության սպառնալիքներից: Պարզ պատճառով՝ Թուրքիան ինքն է սպառնալիք, ինքն է ներխուժել հարևան երկրի տարածք ու չհայտարարված պատերազմ է մղում, ու ՆԱՏՕ-ում դա գիտեն: Գիտի նաև Պենտագոնը: Բրյուսելին արդեն փախստականների շանտաժով հնարավոր չէ սարսափի մատնել ու միլիարդավոր եվրոներ կորզել: Եվ Արցախի հարցը քարկտիկի քար չէ, որով Էրդողանը ճարպիկ նետումով քաղաքական իմիջ փրկի: Կամ՝ փորձի ստանալ ՄԽ համանախագահ երկրների նախագահների աջակցությունը այդ ու այլ հարցերում: Շատ տեղին կլիներ, եթե ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը առիթ գտներ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին հարմար «աֆորիզմով» դիմելու, օրինակ՝ «Զքոյսդ ի քոյոց քեզ մատուցանեմ», կամ ԱՄՆ պետքարտուղար Մայք Պոմպեոյին՝ «Անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այդքան էր»: Գուցե նրանք չհասկանան մտքի ողջ նրբությունն ու բազմիմաստությունը, բայց կգնահատեն, որ Հայաստանը վերջապես դիվանագիտության մեջ ռուսերենից բացի նաև անգլերեն ու ֆրանսերեն է ուզում խոսել՝ դիվերսիֆիկացնելով արտաքին քաղաքականությունը՝ ի պաշտպանություն ազգային շահի: Համաժամանակյա գնահատելով իրողություններն աշխարհում ու, թող Տերը ների հանդգնությանս համար, ծրագրելով ապագան:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Ողջ լերուք՝ ի հեճուկս ու հաղագս: Հընթացս ու հավարտ:
Հեղինակի նյութեր
Մեկնաբանություններ