Հայկական բազմաթիվ ԶԼՄ-ներ հաղորդել են, որ երբ «Դվինում» Փաշինյանը Պուտինից իմացավ, որ նա հանդիպելու է Քոչարյանի կնոջ հետ, շփոթմունքի մեջ ընկավ ու մի լավ «խմեց»։ Դրանից հետո ինչ-որ աննախադեպ բան եղավ։ Պուտինին ոչ մի տեղ չդիմավորած, ամբողջ օրը նրա դեմ դրսի պատվերի շրջանակներում հանրահավաքներ անցկացրած, արարողակարգային նվաստացումներ (եթե ոչ՝ վիրավորանքներ) հասցրած հակառուսական քարոզչություն միացրած Նիկոլը կարգադրեց իրեն շտապ հասցնել օդանավակայան։ Դատելով ըստ ամենայնի, նա չէր ուզում, որ Պուտինի վերջին հանդիպումը լինի Քոչարյանների հետ։
Երբ Փաշինյանին օդանավակայան տանող շքախումբը հասավ Էջմիածնի ճանապարհին, իսկական մարտաֆիլմ սկսվեց։ Պարզվեց, որ նիկոլականները հետ են մնում Պուտինի շքախմբից։ Փաշինյանը պահանջեց վազանցել նրանց, ինչը փողոցի նեղության պայմաններում անհնար էր։ Մի պահ երկու երկրի ղեկավարների անվտանգության ծառայությունների աշխատակիցների միջև նույնիսկ խնդիրներ առաջացան։ ՌԴ նախագահի պահակախումբը Փաշինյանի շքախմբին թույլ չտվեց Պուտինին վազանցել, որովհետև չգիտեր, թե ինչ մեքենաներ են իրենց հետևից գալիս։ Բախման ու վթարի վտանգ առաջացավ (հարցրեք այդ հատվածում հերթապահող պետավտոտեսուչներին, և նրանք մանրամասներ կպատմեն)։ Միայն ուղիղ կապից հետո Պուտինի շարասյունը կանգ առավ ու Փաշինյանի շքախմբին թույլ տվեց առաջ անցնել։ Փաշինյանն անցավ առաջ, որ Պուտինին դիմավորի «Զվարթնոցում» և կրկին զրույց ունենա։
Մեր ունեցած հավաստի տեղեկության համաձայն, մեկ ժամից ավելի տևած այդ զրույցի ընթացքում գործնականում ոչ մի թեմա չի քննարկվել։ Փաշինյանը Պուտինին առաջարկել է խմել, բայց վերջինս հրաժարվել է, միայն քաղաքավարությունից ելնելով մի կում է արել։ Իսկ Հայաստանի վարչապետը ծայրահեղ նյարդային վիճակում մի շիշ կոնյակ է խմել, ուստի վերջում Պուտինի հետ ողջագուրվել է ճիշտ այնպես, ինչպես հարբածներն են գրկախառնվում հրաժեշտի ժամանակ։ Այդ ամենը շատ ծիծաղելի կլիներ, եթե այդքան տխուր չլիներ։ Իզուր չէ, որ Նիկոլ Փաշինյանի «ինքնիշխան» քայլերից հետո անեկդոտ տարածվեց, թե «Զվարթնոցում» Պուտինին հրաժեշտ տալուց հետո Նիկոլն ավելի արագընթաց ինքնաթիռով Մոսկվա է թռել` նրան նորից դիմավորելու։
Արդեն հոկտեմբերի 7-ին հայկական ԶԼՄ-ների մեծ մասը հայտնեց, որ «Պուտին-Քոչարյան թեման» արդեն շարունակություն ունի։ Անհրաժեշտ եմ համարում որոշ բաներ ուղղակի մեջբերել։ Այսպես, մի խումբ հայ քաղաքական ու հասարակական գործիչներ, սպորտի, մշակույթի և գիտության ներկայացուցիչներ հանդես են եկել հայտարարությամբ ի պաշտպանություն Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի։ Ահա թե ինչ է ասվում հայտարարության մեջ. «Իշխանությունների կողմից Հայաստանի դատաիրավական համակարգի, դատավորների ու Սահմանադրական դատարանի նկատմամբ իրականացվող կոպիտ ճնշումը մեզ համար վտանգի լուրջ ազդանշան է դարձել։ Ցավով նշում ենք, որ ՀՀ վարչապետը, կառավարող քաղաքական ուժը, հայտարարելով ժողովրդավարական արժեքներին հավատարմության, երկրում քաղաքական հետապնդումների անթույլատրելիության, դատաիրավական համակարգի անկախության ապահովման ձգտման մասին, գործնականում արմատապես հակառակ քաղաքականություն են իրականացնում։ Ազգային-պետական շահերին հակադրվում են անձնական հավակնություններն ու կասկածելի քաղաքական նպատակները։ Ակնհայտ է, որ դատական լսումների փուլում գտնվող «Մարտի 1-ի» գործն արդեն պատասխան չի տա գլխավոր հարցին, թե ով է մեղավոր 10 մարդու սպանության համար։ Դա ոչ թե «Մարտի 1-ի» գործ է, այլ ԼՂՀ առաջին և Հայաստանի երկրորդ նախագահի քաղաքական հետապնդում, նրան ամեն գնով կալանքի տակ պահելու մոլագար ցանկություն։ Ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից Սահմանադրական դատարանի համապատասխան վճռի անտեսումը, որը մեր պետության իրավական համակարգի ոտնահարման կոպիտ ակտ է, ոչ միայն մնացել է անպատիժ, այլև փաստորեն ողջունվել է իշխանությունների կողմից։ Այդ ամենը մեզ ձևակերպումների ընտրություն չի թողնում, և մենք արձանագրում ենք, որ նախագահ Քոչարյանն ըստ էության քաղաքական բանտարկյալ է։ Ավելին, անցած օրերին կատարված ձերբակալությունները վկայում են, որ իր նպատակներին հասնելու ճանապարհին իշխանությունը կանգ չի առնի ոչնչի առջև և պատրաստ է դիմելու ցանկացած անթույլատրելի միջոցի, այդ թվում՝ բռնության։
Այդ հակաիրավական գործընթացը ոչ միայն պարզապես վնաս է հասցնում մեր երկրի հեղինակությանը։ Արդեն այժմ այն հրատապ խնդիր է դառնում յուրաքանչյուր քաղաքացու համար։ Իշխանությունների սարքած «Մարտի 1-ի» գործի միջոցով փորձ է արվում վարկաբեկել այն զինվորականներին ու հրամանատարներին, որոնք անգնահատելի ներդրում են արել հայկական բանակի ստեղծման ու մեր պետության անվտանգության ապահովման գործում։ Համոզված ենք, որ այն, ինչ տեղի է ունենում, մի կողմից կդառնա միջազգային կազմակերպությունների ու բարեկամ երկրների, ՄԻԵԴ-ի որոշումների, դատապարտող հայտարարությունների առարկա, մյուս կողմից՝ մեր հասարակության մեջ կավելացնի ատելության մթնոլորտը։
Մենք՝ ներքոստորագրողներս, իշխանություններին կոչ ենք անում դադարեցնել այդ հակասահմանադրական գործընթացը, ձեռնպահ մնալ հակապետական գործողություններից։ Համոզված ենք, որ Ռոբերտ Քոչարյանին ազատելը կդառնա միավորվելու, հասարակական միասնության վերականգնման ազդանշան։ Դատավորներին կոչ ենք անում հավատարիմ մնալ իրենց սահմանադրական պարտքին՝ արդարադատություն իրականացնելուն, և կոչ ենք անում փոխել նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի խափանման միջոցը։ Անգործության ու երկրի հիմնական օրենքի ոտնահարման համար պատասխանատվությունն անխուսափելի է։ Պատասխանատու քաղաքական ուժերին և առանձին քաղգործիչներին կոչ ենք անում համախմբվել իրապես ազգային օրակարգի հարցերի շուրջը և հանուն երկրի ապագայի։ Մենք պարտավոր ենք սթափորեն գնահատելու ստեղծված իրադրությունը, հակառակ դեպքում հայկական երկու պետությունների անվտանգությունը կհայտնվի լուրջ վտանգի տակ։
Հայտարարությունն ստորագրել են (այբբենական կարգով). 1. Արա Աբրահամյանը՝ հունա-հռոմեական ըմբշամարտի գծով աշխարհի կրկնակի չեմպիոն, Օլիմպիական խաղերի մեդալակիր, 2. Սարգիս Ավետիսյանը՝ «Համերաշխություն» կուսակցության նախագահ, 3. Մանվել Բադալյանը՝ Հայաստանի քաղաքացիական ծառայության խորհրդի նախկին ղեկավար, «Հասարակական ծառայության համակարգի արժեքների պաշտպանության կենտրոն» հասարակական կազմակերպության նախագահ, 4. Զորի Բալայանը՝ Արցախի հերոս, գրող, հրապարակախոս, 5. Վիտալի Բալասանյանը՝ Արցախի հերոս, գեներալ-լեյտենանտ, 6. Ալվարդ Բարխուդարյանը՝ լրագրող, 7. Երվանդ Բոզոյանը՝ քաղաքագետ, «Քաղաքատնտեսություն» հետազոտական ինստիտուտի քաղաքական մեկնաբան, 8. Վարդան Բոստանջյանը՝ տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր, 9. Ժաննա Գալստյանը՝ Արցախի հերոս, Արցախի ԱԺ պատգամավոր, 10. Արայիկ Գևորգյանը՝ ազատ ոճի ըմբշամարտի աշխարհի եռակի չեմպիոն, 11. Գևորգ Գևորգյանը՝ քաղաքական գործիչ, Արցախյան պատերազմի մասնակից, 12. Ժիրայր Դադասյանը՝ Երևանի մնջախաղի թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, 13. Անուշավան Դանիելյանը՝ Արցախի նախկին վարչապետ, 14. Ռազմիկ Դավոյանը՝ բանաստեղծ, հասարակական գործիչ, 15. Արա Դեղտրիկյանը՝ դերասան, ՀՀ վաստակավոր արտիստ, 16. Լիլիթ Թումանյանը՝ «Արմնյուզ FM» ռադիոընկերության տնօրեն, 17. Անդրանիկ Թևանյանը՝ «Քաղաքատնտեսություն» հետազոտական ինստիտուտի տնօրեն, 18. Գառնիկ Իսագուլյանը՝ «Ազգային անվտանգություն» կուսակցության նախագահ, 19. Ռուբեն Հակոբյանը՝ քաղաքական վերլուծության «Ակունք» կենտրոնի տնօրեն, 20. Արամ Հարությունյանը՝ «Ազգային համաձայնություն» կուսակցության նախագահ, 21. Դավիթ Հարությունյանը՝ «Լույս» հիմնադրամի տնօրեն, ՀՀ արդարադատության նախկին նախարար, 22. Խոսրով Հարությունյանը՝ ՔԺԿ-ի նախագահ, նախկին վարչապետ, ՀՀ խորհրդարանի նախկին նախագահ, 23. Հրաչյա Հարությունյանը՝ դերասան, պետական մրցանակի դափնեկիր, ՀՀ վաստակավոր արտիստ, 24. Սպարտակ Ղարաբաղցյանը՝ «Հայկական մշակութային և կրթական համազգային միություն» հիմնադրամի նախագահ, հրապարակախոս, 25. Միհրդատ Մադաթյանը՝ հոգեբան գիտնական, 26. Ալեքսանդր Մանասյանը՝ ԳԱԱ թղթակից անդամ, փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, 27. Ռոբերտ Մելքոնյանը՝ «Վետօ» նախաձեռնության անդամ, 28. Աշոտ Մինասյանը՝ Արցախյան պատերազմի մասնակից, պետական գործիչ, 29. Օգսեն Միրզոյանը՝ ծանրամարտիկ, Օլիմպիական չեմպիոն, 30. Դավիթ Շահնազարյանը՝ արտակարգ և լիազոր դեսպան, 1992-95 թթ.՝ նախագահի դեսպան հատուկ հանձնարարությունների գծով, 1994-95 թթ.՝ ՀՀ ԱԱԽ ղեկավար, 31. Դավիթ Սահակյանցը՝ ռեժիսոր-մուլտիպլիկատոր, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, 32. Ալվարդ Պատրոսյանը՝ գրող, հրապարակախոս, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ, 33. Գեորգի Պողոսյանը՝ բժիշկ, Հերացու անվ. բժշկական համալսարանի մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ամբիոնի դոցենտ, 34. Աղվան Վարդանյանը՝ քաղաքական գործիչ, 35. Մերուժան Տեր-Գուլանյանը՝ գրող, հրապարակախոս, 36. Կոնստանտին Տեր-Նակալյանը՝ «BlogNews» կայքի գլխավոր խմբագիր։
Հայտարարությունը բաց է ստորագրության համար»։
Ահա Նիկոլ Փաշինյանի և նրա կառավարության կողմից արտաքին քաղաքական պատվերի, կամ նույնիսկ անձամբ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի և ՀՀՇ-ի մինչև վերջ չջախջախված պարագլուխների պատվերի այդպիսի փութաջան ու ստորաքարշ կատարումը 2019 թ. վերջում դարձավ Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի Հանրապետության ազգային անվտանգության սպառնալիքի հիմնական աղբյուրը։ Գրելով «արտաքին քաղաքական պատվեր»՝ ես ոչինչ չեմ գերագնահատում։ Ընդ որում, այն, ինչ իրականացնում է Փաշինյանը, դժվար է քաղաքականություն անվանել։ Ծայրահեղ դեպքում ես համարում եմ, որ նա անտեսում է նաև Կիլիկիո կաթողիկոս Արամ Ա-ի, այսպես կոչված, 12 պահանջները։ Փաշինյանն անտեսում է 2019 թ. մայիսի վերջին կիրակնօրյա քարոզում Արամ Առաջինի հնչեցրած հայտարարությունն այն մասին, որ Արցախի հարցում ցանկացած զիջում անընդունելի է Հայաստանի համար։ «Արցախը նվաճված տարածք չէ, այլ հարազատ հող է, որը վերադարձվել է մեր հերոսների արյամբ... Ամբողջական ու միացյալ Հայաստանի տեսլականի իրականացումը կսկսվի Արցախի և Հայաստանի վերամիավորումից»,- հայտարարել է Արամ Ա կաթողիկոսը։
Հիշեցնեմ, որ դեռ այս տարվա մայիսին փորձում էի Հայաստանի քաղաքացիների ուշադրությունը հրավիրել այն անվիճելի փաստին, որ Արցախի՝ մարտական հարուստ փորձ ունեցող հերոսները ինչ-որ բանով այն «հեղափոխականների» կառավարության սրտով չեն, որոնց նկատմամբ ուժեղ ուշադրություն են դրսևորում ԱՄՆ-ի պետական կառույցները և, մեղմ ասած, Կառնեգիի հիմնադրամը, որի ներկայացուցիչ Փոլ Սթրոնսկուն անվանում են «ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտում վիթխարի ազդեցություն ունեցող»։ Այն նույն Սթրոնսկին է, որը 2019-ին Փաշինյանին հրամայեց. «Նիկոլ Փաշինյանն աշխատանք ունի և պետք է կատարի այն»։ Կամ էլ՝ Միջազգային զարգացման գործակալության (USAID) խորհրդական Ռեյ Սալվատորե Ջենինգսը մարտին Փաշինյանին «խորհուրդ էր տալիս» փոխել Արցախի ղեկավարությունը. «Առաջին հերթին պետք է հեռացնել ուժայիններին կամ նրանց դեմ քրեական գործեր հարուցել»։ Մի՞թե Հայաստանում և Արցախում քաղաքականապես կույր են կամ մոռացել են Ջենինգսի և Սթրոնսկու գարնանային հրամանները։ Եթե՝ այո, ապա Հայաստանում և Արցախում քաղաքականապես կույր ղեկավարներ ու քաղաքացիներ են, այն էլ՝ հիվանդ հիշողության կորստով... Ընդհանրապես, «հեղափոխության սեզոնում» ազատագրական պատերազմի մասնակիցների հետ ինչ-որ չափազանց շատ են նողկալի միջադեպեր պատահում։
Ինչ վերաբերում է իրանցի հյուրին, ապա խորհուրդ ենք տալիս ուշադիր լսել նրա ողջ ելույթը։ Ռոհանին առնվազն երկու բան ասաց այնպես, որ հասկանան բոլորը։ Առաջին. երբ բոլորին համագործակցության հրավիրեց ազատ առևտրի՝ Իրանում գտնվող բոլոր գոտիներում և կոչ արեց օգտվել իրանական տարածքի հաղորդակցական հնարավորություններից։ Երկրորդ. երբ բոլորին կոչ արեց միանալ տարածաշրջանային անվտանգությունն ապահովելու գծով Իրանի նախաձեռնություններին՝ առանց տարածաշրջանային ուժերի։ Նա մասնավորապես ընդգծեց, որ միջազգային հանրության բոլոր անդամները պետք է հանդես գան ԱՄՆ-ի կամայականության դեմ և պատասխանատվություն ստանձնեն աշխարհում խաղաղության, անվտանգության, կայունության ու կարգի պահպանման համար։ Ըստ նրա, Իրանի հանդեպ ԱՄՆ-ի կոշտ հարկադրական քայլերը վերածվում են «տնտեսական ահաբեկչության», և միջազգային բարդ իրադրության պայմաններում տարածաշրջանային բազմակողմ համագործակցությունը միակ ճիշտ մոտեցումն է։ Ինչպես նկատում ենք, ԵԱՏՄ-ի և Հայաստանի առաջ Իրանի դրած հարցերը քիչ են կապված անմիջականորեն տնտեսության և առևտրի հետ. Ռոհանին խոսում էր աշխարհաքաղաքականության մասին։
Հայտնի է նաև, որ Պուտինը չի էլ մնացել ռեստորանում Փաշինյանի ճաշ-ընթրիքին և ժամանակն օգտագործել է ոչ միայն Քոչարյան ընտանիքի հետ հանդիպելու համար։ Նա անդրաբեմում երկարատև զրույց է ունեցել Իրանի նախագահ Ռոհանիի հետ։ Չեմ կարծում, որ մոտակա ժամանակներս կիմանանք, թե նրանք ինչ են քննարկել երկու ժամ շարունակ։ Բայց համոզված եմ, որ ամենատարբեր թեմաներ են շոշափել, ի թիվս այն հարցերի որոնց մասին հայտնել են ՌԴ և Իրանի նախագահների մամլո ծառայությունները։ Չեմ փորձի գուշակել։ Կարող եմ միայն ավելացնել, որ Իրանում շատ լավ են հիշում Քոչարյանին ու Հայաստանում նրա նախագահության տարիները, որ Իրանը շատ նրբազգացորեն է վերաբերվում Հայաստանին, ողջ տարածաշրջանին, նշանակում է՝ նաև Արցախին ու նրա շուրջը հնարավոր փոփոխություններին։
Սերգեյ ՇԱՔԱՐՅԱՆՑ