Ի՞նչ առաջընթացի մասին է խոսքը

«ՖԱՅՆԵՆՇԼ ԹԱՅՄԶ»-Ը ՍԱԴՐՈՒՄ Է
Հարութ ՍԱՍՈՒՆՅԱՆ«Կալիֆոռնիա Կուրիեր»-ի հրատարակիչ

«Հարաբերությունները կարգավորելու նպատակով Հայաստանի և Թուրքիայի միջև «ճանապարհային քարտեզի» շուրջ ձեռք բերված համաձայնությունը շատ լավ նորություն է: Նրանց պատմական թշնամանքը` սկսած փլուզվող Օսմանյան կայսրությունում 1915 թ. հայերի սպանդից և զանգվածային տեղահանումից, ապակայունացրել է տարածաշրջանը, թունավորել ներքին քաղաքականությունը, մեկուսացրել և աղքատության մատնել Հայաստանը և ստվերել Եվրոպայի ու Ամերիկայի հետ Թուրքիայի հարաբերությունները: Այսօր վերքերն ապաքինել սկսելու հնարավորություն կա:
Թուրք-հայկական հաշտության գործընթացը, սակայն, շարունակում է մնալ փխրուն և չարչրկված` անվստահության պատճառով: Երկու կողմերն էլ դեռ շատ փոքր քայլերով են առաջ շարժվում, և երկուսն էլ, ընդհանրապես, որևէ զիջում անելու հարցում ուժեղ դիմակայության են հանդիպում իրենց երկրներում:
Համաձայնագիրը ենթադրում է դիվանագիտական ճանաչում և սահմանի վերաբացում, որը Թուրքիան փակեց 1993-ին, երբ էթնիկ հայկական ուժերը վերահսկողություն հաստատեցին հարևան Ադրբեջանում գտնվող Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ: Երկու քայլերն էլ պետք է իրականացվեն աստիճանաբար` վստահության մթնոլորտ ստեղծելու համար: Դա խելամիտ է:
Այդուհանդերձ, երկու կարևոր հարցի շուրջ դեռևս անորոշություն կա: Պետք է ստեղծվի պատմաբանների հանձնաժողով` հետաքննելու 1915 թվի իրադարձությունները: Ինչպե՞ս պետք է ձևավորվի և ինչպե՞ս պետք է գործի այն: Եթե այն որոշի, որ կոտորածներն իսկապես ցեղասպանություն են եղել կամ չեն եղել, որոշումն ամեն դեպքում քաղաքականապես պայթյունավտանգ կլինի, մինչև կողմերը համաձայնության չգան արդյունքներն ընդունելու վերաբերյալ: Երկրորդ. ի՞նչ առաջընթաց պետք է գրանցվի ղարաբաղյան հակամարտության լուծման հարցում, որպեսզի Թուրքիան ամբողջությամբ վերաբացի սահմանը:
Թվում է` և՛ Անկարան, և՛ Երևանը լրջորեն մտադրված են առաջընթաց գրանցել` չնայած գոյություն ունեցող ընդդիմությանը, այդ թվում` ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի ազդեցիկ հայկական սփյուռքի կողմից: Սակայն նրանց վրա Վաշինգտոնի, Բրյուսելի և, ամենակարևորը, Մոսկվայի գործադրած ճնշումը` ավելի մեծ առաջընթացի հասնելու և հստակ ժամանակացույց սահմանելու պահանջով, շարունակում է մնալ շատ կարևոր:
Միակ երկիրը, որը կարող է փորձել տապալել առաջընթացը, Ադբեջանն է, որը մտավախություն ունի, որ սահմանի վերաբացումը կարող է ազատել Հայաստանին Ղարաբաղի հարցով համաձայնագիր կնքելու կամ գոնե բուֆերային գոտուց (որտեղ 500000 ադրբեջանցի փախստական էր ապրում) դուրս գալու պարտադրանքից: Սակայն 19 տարվա փակ սահմանը ոչ մի կերպ չի արագացրել այդ հարցի շուրջ համաձայնագրի կնքումը: Հակամարտության բոլոր կողմերին էլ ձեռնտու է ոչ թե առճակատումը, այլ հաշտությունը»:
Հեղինակավոր «Ֆայնենշլ Թայմզ»-ում հրապարակված այս հոդվածի ոգին խիստ թուրքամետ է, այն ծառայեցված է որպես հարթակ` թուրք-ադրբեջանական թեզերը երկրորդելու և ՀՀ-ին ներկայացվող նրանց աննահանջ ու ագրեսիվ նախապայմաններն իբրև կնճռոտ հարցերի լուծման միակ և «փոխզիջումային տարբերակներ» քարոզելու նպատակով: Ցեղասպանության և արցախյան հիմնախնդիրների լուծման համար անհրաժեշտ զիջումներ կատարելու մասին «Ֆայնենշլ Թայմզ»-ի հորդորները և գրեթե բացահայտ պահանջներն ու նույնիսկ սադրանքներն ուղղված են միմիայն հայկական կողմին: Ոչինչ չի ասվում այն մասին, թե Թուրքիան ու Ադրբեջանն ի՞նչ իրական զիջումների են պատրաստ, և թե անվտանգության ի՞նչ իրական, առարկայական երաշխիքներ են առաջարկվում հայկական կողմին` վերջինիս անհիմն, պարտվողական զիջումների գնալու պատրաստակամության, հիմա արդեն նույնիսկ` համաձայնության դիմաց: Սա վկայում է այն մասին, որ այդպիսի պատրաստակամություն ու երաշխիքներ, ինչպես նաև երրորդ կողմից Թուրքիային ու Ադրբեջանին ներկայացվող նմանատիպ պահանջներ գոյություն չունեն:
Հոդվածում դարձյալ խիստ կողմնակալ ու թռուցիկ անդրադարձ է արվում արցախյան հիմնահարցի էությանը, պատճառներին ու պատմությանը` անուղղակի արդարացնելով Հայաստանի ու Արցախի նկատմամբ թուրք-ադրբեջանական ռազմատնտեսական համակարգված ագրեսիան: Նշվում է միայն պատերազմական գործողությունների ընթացքում տեղահանված ադրբեջանցիների և Ադրբեջանի, իբր, կորցրած տարածքների մասին` առանց վկայակոչելու Ադրբեջանի կողմից պատերազմը սանձազերծելու, Ադրբեջանում և Արցախում հայերի կազմակերպված ջարդերի, Արցախից բռնագաղթած բազմահազար հայ փախստականների և հայկական հողերի` Ադրբեջանի կողմից բռնազավթման փաստերը:
Խոսելով պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծման մասին` «Ֆայնենշլ Թայմզ»-ը գրում է. «Եթե հանձնաժողովը որոշի, որ կոտորածներն իսկապես ցեղասպանություն են եղել, կամ չեն եղել, որոշումն ամեն դեպքում քաղաքականապես պայթյունավտանգ կլինի, մինչև կողմերը համաձայնության չգան արդյունքներն ընդունելու վերաբերյալ»:
Փաստորեն, Հայկական հարցում վաղուց արդեն Թուրքիայի խոսափող դարձած հերթական արևմտյան լրատվամիջոցը հայկական կողմին ակնարկում է այն մասին, որ պատմաբանների հանձնաժողով ստեղծելու Թուրքիայի նախապայմանն ընդունելը դեռ բավարար չէ, Հայաստանը պետք է նաև նախապես համաձայնություն տա, որ կընդունի այդ հանձնաժողովի վերջնական եզրակացություններն ու որոշումները, նույնիսկ եթե դրանք հերքեն Ցեղասպանության իրողությունը: Սա էլ հենց այդ հանձնաժողովը ստեղծելու գլխավոր նպատակն է: Այս հորդորը կարելի է, թերևս, որակել Թուրքիայի կողմից Հայաստանին ներկայացվող լրացուցիչ նախապայման` որպես պատմաբանների հանձնաժողով ստեղծելու նախապայմանի մաս:
«Ֆայնենշլ Թայմզ»-ը, թերևս, սադրում է հայկական կողմին, երբ հայ-թուրքական սահմանի բացումը (ինչը հոդվածում պետք է որակվեր առնվազն որպես Թուրքիայի կողմից Հայաստանի շրջափակման վերացում) կապում է արցախյան հարցում միակողմանի զիջումներ կատարելու Հայաստանի պատրաստակամության դրսևորման հետ: Աղբյուրը գրում է. «Ի՞նչ առաջընթաց պետք է գրանցվի ղարաբաղյան հակամարտության լուծման հարցում, որպեսզի Թուրքիան ամբողջությամբ վերաբացի սահմանը»:
Սա ևս մեկ վկայություն է այն մասին, որ արցախյան հարցում «առաջընթաց» գրանցելու (ասել է թե` միակողմանի կործանարար զիջումներ կատարելու)` հայկական կողմին ներկայացվող նախապայմանը հայ-թուրքական միջպետական ներկա գործընթացի օրակարգային խնդիրն է, իրողություն, որը ոչ համոզիչ կերպով հերքում է միայն հայկական կողմը, մինչդեռ դրա մասին փաստում են բոլոր մյուս կողմերը` ներառյալ թուրք-արևմտյան լրատվական-վերլուծական աղբյուրները։
«Արարատ» ռազմավարագիտական կենտրոնի
«Արտասահմանյան մամուլի տեսություն» էջից

Մեկնաբանություններ