«Օրենքի իշխանությունը» Հայաստանի համար լուրջ փոփոխություն չի կրել

ՉԱՓՈՐՈՇԻՉՆԵՐ ԵՎ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Տարբեր գնահատականներ են տրվում Հայաստանի ներկա տնտեսական և քաղաքական իրավիճակին, այնուամենայնիվ, որոշակի անաչառություն կարելի է ակնկալել միջազգային կազմակերպությունների կարծիքներից: Մասնավորապես, Համաշխարհային բանկի վերջերս հրապարակած «Համաշխարհային կառավարման չափորոշիչները 1996 - 2008 թթ.» ամենամյա զեկույցում տրված են աշխարհի 212 երկրների ցուցանիշները կառավարման 6 հիմնական չափորոշիչների գծով:
Դրանք սահմանվում են՝ օգտագործելով 35 միջազգային կազմակերպությունների գնահատականները: Հայաստանը զեկույցում ընդգրկված է 1998-ից: Գլխավոր չափորոշիչներն են՝ «Ձայն և հաշվետվողականություն», «Քաղաքական կայունություն», «Կառավարության արդյունավետություն», «Կարգավորման որակ», «Օրենքի իշխանություն» և «Կոռուպցիայի վերահսկողություն»: Այս բոլորը գնահատվում են 0-ից մինչև 100 միավորով: Ամենաբարձր առաջընթացն արձանագրված է «Կարգավորման որակ» և «Քաղաքական կայունություն» չափորոշիչների գծով: Կառավարման որակ ասելով, սովորաբար, հասկացվում է կառավարության կարողությունը` կարգավորելու մասնավոր հատվածի զարգացումը, և հիմնականում հաշվի են առնվում նոր ընկերություններ գրանցելու և դրանց գործարար միջավայր մուտք գործելու հետ կապված բյուրոկրատական արգելքները, որոնք մեր երկրում իսկապես նվազել են, սակայն դրանով դժվար թե ամբողջական պատկերացում կազմենք կառավարման իրական որակի մասին: Ինչ վերաբերում է քաղաքական կայունությանը, ապա հաշվի են առնվում հակասահմանադրական գործընթացները երկրում, որը, իր հերթին, ՍԴ որոշումն ու կեցվածքն է` տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ: Միաժամանակ քաղաքական կայունությունը կարիք ունի շատ ավելի խորքային միտումների բարելավման, որտեղ խիստ ուսանելի է Արևելյան Եվրոպայի երկրների վերջին տարիների փորձը: «Օրենքի իշխանություն» չափորոշիչը Հայաստանի համար վերջին տարիներին որևէ լուրջ փոփոխություն չի կրել: Այն հիմնականում արտացոլում է հասարակական զարգացման օրենքները, ներառյալ` որոշումների և գործարքների ուժի մեջ մտնելը, ոստիկանության, դատական համակարգի գործունեությունը, քրեական ուժերի ազդեցությունը հասարակության մեջ: Անզեն աչքով անգամ տեսանելի է, թե ինչ ահռելի գործ կա անելու մինչև իրականում օրենքի իշխանության երկրների հետ համադրելի մակարդակ ձեռք բերելը: Այս առումով կարծես երկրի ներկա իշխանություններին այլ ընտրություն չի մնում, քան օրինականության, կարգ ու կանոնի հաստատումը հասարակական կյանքի բոլոր բնագավառներում:
Զեկույցի հեղինակները, որոնց հիմնական սնուցող աղբյուրները, բնականաբար, տեղական փորձագետներն են, հետընթաց են արձանագրել «Ձայն և հաշվետվողականություն» չափորոշիչի գծով: Վերջինս բնութագրում է մարդկանց ազատության աստիճանը` տեղական և համապետական ընտրություններում, ինչպես նաև մամուլի ազատության և այլ հարակից խնդիրներում: Նահանջ է արձանագրվել նաև «Կառավարության արդյունավետությունը» ցուցանիշի գծով, որը հանրային ծառայությունների որակի, քաղաքական ճնշումներից պետական ծառայության ազատության և քաղաքականության ձևավորման որակի գնահատականն է: Հասկանալի է նաև, որ հետընթաց պետք էր ակնկալել այնպիսի չափորոշիչի գծով, ինչպիսին է «Կոռուպցիայի վերահսկողությունը», որը ցույց է տալիս, թե ինչ չափով է պետական իշխանությունը ներգրավված ապօրինի գործարքների մեջ, որը ենթադրում է փոքր ու մեծ կոռուպցիայի դրսևորումները, պետության կախվածության աստիճանը էլիտար խմբերից և մասնավոր շրջանակներից:
Այս առումով կարևոր է հիշել մոտ մեկ տասնամյակ առաջ Արգենտինայում ծայր առած տնտեսական և քաղաքական ճգնաժամը, որի հետշոկային ցնցումները չեն դադարել մինչ օրս: Ի թիվս այլ պատճառների, այդ երկրին լուրջ վնաս հասցրին ակնկալվող օրինաչափությունների այնպիսի «շեղումները», ինչպիսին է, օրինակ, քաղաքական և ֆինանսական վերնախավերի (էլիտար խմբերի) սերտաճումը` ի հակադրություն ֆինանսական և տնտեսական խմբերի սերտ համագործակցության, ֆինանսաարդյունաբերական խմբերի ձևավորման և այլն: Խիստ անցանկալի էին նաև կլանների ձևավորումները և դրանց կողմից հասարակական կյանքի տարբեր ոլորտներում վերահսկողության սահմանումը: Այսօր անցյալի արատավոր երևույթներն արմատախիլ անելու համար պայքարում են արդեն ոչ միայն տեղական իշխանությունները, այլև միջազգային հեղինակավոր կազմակերպություններ ու մասնագետներ:
Զեկույցի համահեղինակ, Համաշխարհային բանկի կառավարման ինստիտուտի տնօրեն Դանիել Կաուֆմանի կարծիքով, հիշյալ ցուցանիշների գծով առաջընթացն արտացոլում է բարեփոխումների արդյունքներն այն երկրներում, որտեղ քաղաքական առաջնորդներն ու քաղաքական գործիչները, քաղաքացիական հասարակությունը և մասնավոր հատվածը դիտարկում են արդյունավետ կառավարումն ու կոռուպցիայի վերահսկողությունը որպես կայուն զարգացման կարևորագույն նախապայման: Հիշարժան է նաև զեկույցի այն հատվածը, որն արձանագրում է կառավարման արդյունավետության նկատելի առաջընթաց անգամ Աֆրիկայում, ուր միտումները նախորդ տարիներին առանձնահատուկ լավատեսության առիթ չէին տալիս: Հավանաբար, զեկույցի հեղինակներն անուղղակիորեն ակնարկում են, որ իրական բարեփոխումները սկսվում են այն շրջանից հետո, երբ ամեն ինչ երկրում հայտնվում է այնպիսի վիճակում, որից ավելի վատթար հնարավոր չէ պատկերացնել: Կարելի է եզրակացնել, որ յուրաքանչյուր երկիր ունի վատթար իրավիճակի վերաբերյալ սեփական պատկերացումը: Միգուցե մեզ համար արժե՞ սահմանափակվել արծարծված չափորոշիչների գծով արձանագրված այսքան անցանկալի հետընթացներով և առա՞ջ նայել… Համոզված եմ, որ տնտեսական և քաղաքական առաջընթացի իրական ռեսուրսները ոչ միայն չեն սպառվել, այլև նոր-նոր են ձևավորվում: Խոսքը, իհարկե, առաջին հերթին մարդկային ռեսուրսների մասին է:
Թաթուլ ՄԱՆԱՍԵՐՅԱՆ
Պրոֆեսոր

Մեկնաբանություններ