Արտագաղթն ու հայկական օլիգարխիան

Հայաստանի իշխանության առջև ծառացած կարևորագույն խնդիրներից մեկը արտագաղթի կասեցումն է: Հայաստանից արտագաղթելու պատճառները բազմաթիվ են, որոնց մասին բավականաչափ խոսվել է, սակայն այդպես էլ պատասխան չի տրվել այն հարցին, թե ո՛րն է արտագաղթի հիմնական պատճառը: Իհարկե, կարելի է արտագաղթը ծնող պատճառները «բարդել» մեր երկրի աշխարհագրական դիրքի, պատերազմական իրավիճակի, հարևանների կողմից շրջափակման և հայատյացության քաղաքականության վրա: Կարելի է նաև արտագաղթը պայմանավորել երկրում ստեղծված անարդար բարոյահոգեբանական մթնոլորտով և սոցիալ-տնտեսական ծանր կացությամբ: Բնականաբար, վերը նշվածը սերտորեն խթանում է արտագաղթը, սակայն չի կարող հանդիսանալ հիմնական պատճառ թեկուզ միայն նրա համար, որ օրինականություն և արդարություն փնտրող ՀՀ քաղաքացին շատ ավելի լավ պայմաններ չի գտնում, օրինակ, Ռուսաստանում, կամ նույն ռուսական գյուղերում սոցիալ-տնտեսական պայմաններն ավելի լավը չեն, քան Հայաստանում:

Պետք է նշել, որ Հայաստանում բացակայում է արտագաղթի վերաբերյալ գիտական հիմքերի վրա դրված ուսումնասիրությունների առկայությունը: Մի կողմից` իշխանությունը փորձում է ներկայացնել, թե արտագաղթ կա, բայց վտանգավոր չափերի չի հասնում, մյուս կողմից` ընդդիմությունը փորձում է շահարկել արտագաղթի խնդիրն ու քաղաքական միավորներ վաստակել, ինչն էլ իր հերթին բերում է անորոշ և սուբյեկտիվ պատկերացումների հաստատմանը: Նշենք նաև, որ արտագաղթի վերաբերյալ քննարկումներում շատ քիչ է խոսվում «հույս և «ապագայի տեսլական» հասկացությունների մասին: Մինչդեռ, արտագաղթողների մի զգալի հատվածը լքում է եկիրը զուտ այն պատճառով, որ ապագայի հեռանկար չի տեսնում հայրենիքում, չի պատկերացնում իր «վաղվա օրը», չի կարողանում հասկանալ, թե ապագայում ինչպես է լուծելու իր երեխաների որակյալ կրթության և զգաղվածության հարցը: Այս ամենն ազդում է քաղաքացու հոգեբանության վրա, նրան մղում դեպրեսիայի և նիհիլիզմի տիրույթ, որտեղից դուրս գալու միակ ելքը մարդը տեսնում է այլ հասարակությունում, այլ խաղի կանոններով կենցաղ կառուցելու և ապագա կերտելու հեռանկարում:
Ծայրը ծայրին հասցնող միջին վիճակագրական քաղաքացու հոգեբանական վիճակն էլ ավելի է խաթարվում, երբ ամեն քայլափոխի հանդիպում է հայկական օլիգարխիայի վարած շքեղ կյանքին ու ամենաթողությանը: Ի դեպ, պետք է պատկերացնել մի կտոր հացի համար կռիվ տվող քաղաքացուն, ով 1988-ին դուրս է եկել Ազատության հրապարակ, հաղթահարել անկախության առաջին տարիների ու պատերազմի առաջ բերած խնդիրները և այժմ տեսնում է, թե ինչպես են մի խումբ մարդիկ, որոնց հետ 1988-ին նույն սոցիալական շերտից էին, այնպիսի հարստություն դիզել, որի մասին կերազեին անգամ հարյուրամյակներ շարունակ բիզնեսով զբաղվող Ռոքֆելերների և Ռոթշիլդների ծոռները: Այս անարդարությունն է, որ խորացնում է միջին վիճակագրական քաղաքացու դեպրեսիան, օտար-ամայի ճամփեքը բռնելու ցանկությունը, որտեղ կարող է և առանձնապես բարեկեցիկ կյանքով չապրել, բայց չհանդիպել նման անարդարության: Այս երևույթը հայկական օլիգարխիայի բացասական գործունեության անհատական կամ մասնավոր դրսևորումն է, որն ազդում է քաղաքացու ներաշխարհի և, ընդհանրապես, աշխարհընկալման վրա:
Սրանից բացի, հայկական օլիգարխիան արտագաղթին նպաստելու մեկ այլ կարևոր դերակատարություն ունի: Տնտեսական մենաշնորհները Հայաստանում ստեղծել են այնպիսի գործարար միջավայր, որի պայմաններում հնարավոր չէ շահաբեր բիզնես սկսել, քանզի շուկան ազատ չէ և բացակայում են արդյունավետ մրցակցության ապահովման մեխանիզմները: 2008-ից նախագահ ընտրված Սերժ Սարգսյանը և վարչապետի պաշտոնում նշանակված Տիգրան Սարգսյանը քաղաքական օրակարգի առաջնային հարց դարձրին գործարար միջավայրի բարելավումն ու ազատ մրացկության ապահովմանն ուղված մեխանիզմների ներդրումը, ինչը հնարավոր չեղավ իրականացնել, քանզի հայկական օլիգարխիան այնքան է հզորացել, որ հանդիսանում է քաղաքական գործընթացի կարևորագույն բաղադրիչը: ՈՒշագրավ է, որ անգամ կայացած տնտեսական համակարգ ունեցող երկրներում մեծահարուստներն ու խոշոր գործարարները նշանակալի դերակատարություն ունեն քաղաքական գործընթացում, սակայն ո՛չ ԱՄՆ-ում, ո՛չ Ֆրանսիայում, ո՛չ Գերմանիայում և ո՛չ էլ անգամ Ռուսաստանում խոշոր գործարարներին հնարավորություն չի տրված միավորվելու և պետական իշխանությունը յուրացնելուն միտված պայքար ծավալելու: Պետականության ավանդույթներ ունեցող երկրներում քաղաքականությունն ու գործարար աշխարհն առնչվում են և փոխլրացվում, բայց ոչ երբեք միահյուսվում: Հայաստանում իրավիճակը մի փոքր այլ է. մեր երկրում օլիգարխիան այնքան է «երես առել», որ խնդիր է դրել գրավել պետական համակարգը կամ, առնվազն, լուրջ մասնաբաժին ունենալ պետական համակարգում: Այս խնդիրը լուծելու համար ստեղծվում են քաղաքական բուտաֆորիկ կուսակցություններ, ֆինանսավորվում լրատվամիջոցներ` փորձելով հասարակական կարծիքի մեջ ամրագրել «կես միլիոն իրական ձայներ» պատրանքը:
Նշենք նաև, որ հայկական օլիգարխիան ոչ միայն թույլ չի տալիս զարգացնել գործարար միջավայրը և կառավարության հռչակած արտահանմանը միտված արդյունաբերական քաղաքականությունը, այլև խոչընդոտում է արտասահմանյան ներդրողներին: Հայաստանի թիվ մեկ օլիգարխ, ԲՀԿ առաջնորդ Գագիկ Ծառուկյանի և գերմանական «ԻստԻնվեստոր» ընկերության տնօրեն Ստեփան Լաքսհուբերի «ֆինանսական վեճ կամ քցոցի» պատմությունը վկայում է, որ հայկական օլիգարխիան ցանկություն անգամ չունի Հայաստանում մրցակցելու արտասահմանյան ընկերությունների հետ: Մինչդեռ, մեր երկիրը եվրաինտեգրման քաղաքականություն է վարում, իսկ եվրոպական տնտեսությունը ենթադրում է ազատ շուկայական հարաբերություններ` երաշխավորելով խաղի արդար կանոնները: Գագիկ Ծառուկյանի կողմից «քցված» գերմանացի գործարարի դեպքը եզակի չէ, դրան նախորդեց բնապահպանության նախկին նախարար Վարդան Այվազյանի ամերիկյան «հերոսությունների» մասին աղմուկը: Արտասահմանյան ներդրողների հետ նման վերաբերմունքը հղի է մեծագույն վտանգներով, որոնք իրենց անդրադարձը չեն ունենալու «փողին փող չասող» օլիգարխների վրա, բայց լուրջ վնաս են հասցնելու Հայաստանի աշխատաշուկային: Մեր երկրում բիզնես կազմակերպող պոտենցիալ արտասահմանցին, տեղեկանալով հայկական օլիգարխիայի «բեսպրեդելի» մասին, ոչ մի ցանկություն չի ունենա աշխատատեղեր ստեղծել Հայաստանում` դրանով իսկ նպաստելով գործազրկությանն ու արտագաղթին:
Այս խնդրի մասին կարելի է շատ խոսել և հանդես գալ հաջորդական հրապարակումներով, սակայն առաջնայինը, թերևս, խնդրին պետական իշխանության մոտեցման փոփոխության անհրաժեշտությունն է: Հայրենական արտադրողին պաշտպանելուն զուգընթաց` ժամանակակից պետությունը պետք է կարողանա բարենպաստ միջավայր ստեղծել նաև արտասահմանյան ներդրողների համար` խնդիր ունենալով ավելացնելու հայաստանյան աշխատատեղերն ու հարկային մուտքերը: Ինչևէ, արտագաղթին նպաստող օլիգարխիկ պատճառներն ակնհայտ են, որոնց լուծման համար անհրաժեշտ է քաղաքական որոշում և կամք, հակառակը պատկերացնելն անտրամաբանական է:

Ալբերտ ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ