ՄԵՐ ԺՈՂՈՎՐԴԻ ԴԺԲԱԽՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՅՆ Է, ՈՐ ՆՐԱ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐԸ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԱՍՊԱՐԵԶՈՒՄ ՎՃՌԵԼ ԵՆ ԳՈՐԾԻՑ ՈՉ ՄԻ ԲԱՆ ՉՀԱՍԿԱՑՈՂ ՀՈԳԵՎՈՐԱԿԱՆՆԵՐԸ

Հարգելի խմբագրություն։ «Առավոտ» օրաթերթի ապրիլի 22-ի համարում իմ «Մեծ եղեռնի դասերը» հոդվածի դեմ Ձեր թերթի մայիսի 6-ին զետեղված արձագանքը համարում եմ ուրախալի երևույթ: Դա նշանակում է, որ մեր ողբերգական անցյալի խնդիրները շատ լուրջ քննարկման կարիք ունեն: Վատն այն է, որ դա հաճախ փոխարինվում է զգացմունքային ռեակցիաներով: Խնդիրները չափազանց կարևոր են, որպեսզի արհամարհական պիտակներ կպցնելով` կարողանանք լուծել: Այլապես ինչի է նման: Ինձ՝ երկրի բուհերում 54 տարի աշխատած, որից պետհամալսարանում՝ 40 տարվա ստաժ ունեցող, առաջին մասնագիտությամբ միջազգայնագետ, ցեղասպանության ժամանակ 100-ից ավելի հարազատներ կորցրած մարդուն ձեր լրագրող Սոկրատ Հովսեփյանը հանցագործ է անվանում: Ես կաշառք չեմ վերցրել, հրաժարվել եմ մեկ լրացուցիչ միավորի դիմաց քաղաքի կենտրոնում ինձ խոստացված 3-սենյականոց բնակարանից և ահա 81 տարեկան հասակում իմանում եմ, որ ես հանցագործ եմ:
Ինձ իրավունք չեմ վերապահում նույն կերպ պատասխանելու նրան: Ես դիմում եմ Լեոյին, որը եղել է մեր ողբերգական պայքարի ակտիվ մասնակիցը, խոշոր գաղափարախոսը և մեր լավագույն պատմաբանը: Ըստ Ավ. Իսահակյանի` Լեոն բառեր չէր գտնում իր զայրույթն արտահայտելու: Նա ասում էր. «Մեղավորը մենք ենք, պարծենկոտներս ու պոռոտախոսներս: Քանի-քանի տարի ես հանցագործ կերպով պայքարել եմ մեր պահպանողականների դեմ… Նրանք ռեալիստներ էին…Նրանք գիտեին, որ մեծ տերությունները սկզբում մեզ կօգտագործեն, հետո կծախեն և կթքեն մեր երեսին»: Եթե Լեոն իր գործունեությունը հանցագործ է համարել, ապա դրա այժմյան շարունակողներն ինչպե՞ս պետք է գնահատվեն:
Տգիտության մեջ իմ մեղադրանքից Խրիմյանին պաշտպանելու նպատակով Սոկրատ Հովսեփյանը վկայակոչում է Ավ. Իսահակյանին, որն ապշել է Եվրոպայի, Հեգելի մասին նրա գիտելիքներից: Այստեղ նա թույլ է տվել տրամաբանական սխալ՝ թեզի նենգափոխում, քանզի խոսքն այստեղ այդ գիտելիքների մասին չէ: Խրիմյանը և մյուսները գաղափար չեն ունեցել միջազգային իրադրությունից և դիվանագիտությունից: Երբ օտար լեզու չիմացող Խրիմյանին հարցրել են՝ ո՞ր լեզվով է Բեռլինում խոսելու, նա ասել է՝ լացելու եմ, իմ արտասուքների լեզուն նրանք լավ կհասկանան: Մեր գործիչները կարծել են, թե լացելով, խնդրելով ու մուրալով կշարժեն Եվրոպայի մեծ շնագայլերի գութը: Ի՞նչ կարելի է անվանել այդ ամոթալի փաստը: Ես չէ, դարձյալ Լեոն է գրել՝ մեր ժողովրդի դժբախտությունն այն է, որ նրա ճակատագիրը միջազգային ասպարեզում վճռել են գործից ոչ մի բան չհասկացող հոգևորականները:
Այնուհետև Սոկրատ Հովսեփյանը գրում է. թող որ Խրիմյանը և մյուսները սխալվել են, ազգը չկարողացա՞վ ուժ գտնել գնահատելու այն: Ցավոք, չկարողացավ, որովհետև դա ընդհանուր կրթության, փորձի և մշակույթի մակարդակի հարց է: Օրինակ, 1919-22 թթ. հույն-թուրքական պատերազմում դաժան պարտություն կրելու համար հույներն իրենց թագավորին երկրից վռնդեցին և 5 «հայրենասեր» նախարարների և զորքերի գլխավոր հրամանատարին մահապատժի ենթարկեցին: Նույն ձևով էլ «Միացում, միացում» գոռացող Կիպրոսի աղետի հեղինակ կառավարությունը տապալեցին և լրիվ կազմով կոխեցին բանտերը: Իսկ մեզ մոտ բոլոր աղետաբեր գործիչները հերոսներ են համարվում:
Միջազգային քաղաքականության մեջ ահավոր տգետ, պարծենկոտ ու պոռոտախոս, ագահ ու խարդախ գործիչները ժողովրդի գլխին աղետ են բերում, զոհերի արյունը միլիոնների են վերածում ու իրենց գրպանները լցնում և շարունակում են նույն ոգով գործել: Պատահական չէ, որ Հովսեփյանի ասած այդ ստահակները մեզ մոտ շատ շատ են: Լև Տոլստոյն ասել է՝ հայրենասիրությունը սրիկաների վերջին ապաստանն է: Միջազգային ասպարեզում մեր ժողովուրդը, ցավոք, դեռ ծծկեր է, որից և օգտվում են մեր ազգակործան սրիկաները:
Սոկրատ Հովսեփյանն իր էպիգրամով ինձ մեղադրում է թափած արյունը մոռանալու և պարտվողականություն քարոզելու մեջ: Նախ, դա մոռանալ, մոռացնել հնարավոր չէ, սովետները 50 տարի չկարողացան: Երկրորդ, հարցը մոռանալ-չմոռանալը չէ, ուժերի հարաբերակցությունն է: Ի՞նչ պարտվողականության մասին կարող է խոսք լինել, եթե վաղուց ջախջախվել ենք, ժողովրդի կեսը կոտորել են, մյուս կեսը ցաք ու ցրիվ արել, երկրի 90 %-ը հափշտակել են: Խոսքը պետք է լինի ոտքի կանգնելու երկարուն ու դժվարին ուղու մասին: Սոկրատ Հովսեփյանը համաձայն է ինձ հետ, որ մենք շատ թույլ ենք, բայց դրա աստիճանը չի պատկերացնում, չգիտի թե ինչ է նշանակում Քուվեյթի օրը գցել: Դա նշանակում է՝ Թուրքիան մեկ գիշերվա ընթացքում կարող է զավթել մեր երկիրը: Միայն երրորդ համաշխարհային պատերազմի ռուսական սպառնալիքն է Թուրքիային 1992-1993 թթ. հետ պահել այդ քայլից: Նման անասելի բարդ խնդիրներն ունեն իրենց լուծման փուլերը և ենթափուլերը: Աստվածաշունչն ասում է՝ կա քարեր հավաքելու և քարեր նետելու ժամանակը: Մենք դեռ առաջին փուլը պետք է անցնենք: Ես նշել եմ՝ մենք պետք է առնվազն 50 անգամ ուժեղանանք: Կարո՞ղ ենք անել դա: Իսկ Թուրքիան պետք է քայքայվի և իր ներկայիս աշխարհաքաղաքական դերը կորցնի: Մեր ուժեղացման համար Հովսեփյանը 5 պայման, «եթե»-ներ է առաջադրում, գերազանցելով գալլերի առաջնորդին, որը Հռոմի միջնաբերդի պաշտպաններին միայն մեկ «եթե»-ով է սպառնացել, իսկ նրանք էլ սոսկ մեկ բառով են պատասխանել` «եթե»:
Մինչդեռ մեր «եթե»-ները շատ ավելի են: Օրինակ, մենք պետք է նորագույն հզոր ռազմարդյունաբերական համալիր ստեղծենք՝ մի բան, որ 74-միլիոնանոց Թուրքիան 60 տարում չի կարողացել ստեղծել: Նրա 650-հազարանոց բանակը զինել ու վարժեցրել է ՆԱՏՕ-ն: Դրանից բացի, Հովսեփյանը չի ասում, թե այդ «եթե»-ներն ո՞վ է կատարելու, քանի՞ տարվա ընթացքում՝ 10, 20, 50, ավելի՞: Պատմության մեջ միայն իսպանացիներին է հաջողվել ուժեղանալ և վերադարձնել իրենց երկիրը: Դա ռեկոնքիստան է, որը, սակայն, տևել է 700 տարի: Այն էլ գերտերություններն արաբների օգտին չեն միջամտել:
Վերջապես, շատ դժվար է բանավիճել մի մարդու հետ, որը չի ուզում հաշվի նստել ազատագրական պայքարի ականատես և մասնակից մեր մեծերի հետ, մեր պատմության հանրահայտ փաստերի, մեծ տերությունների լիդերների դիրքորոշման և մեզնից շատ ավելի ուժեղ ժողովուրդների քաղաքականության հետ: Ալիշանը, Լեոն, Ավ. Իսահակյանը նշում են, որ հայոց բնա-ջնջման գաղափարը Թուրքիայում ծագել և ապա ծրագիր է դարձել Բեռլինի կոնգրեսից հետո: Թեև թուրքերի արյունը կամ էությունը նույնն է եղել, 19 դ. 3 ռուս-թուրքական պատերազմների ժամանակ հայերի բնաջնջման ծրագիր չի եղել: Ոչ թե այն պատճառով, որ թուրքն անցյալում աստծու գառ է եղել, այլ ավելի շահավետ է համարել իր հպատակներին կեղեքել ու թալանել, որովհետև Հայաստանը կորցնելու վտանգ չի տեսել: իսկ Բեռլինի կոնգրեսից հետո տեսել է ու որոշել ցեղասպանության միջոցով հայկական հարցը լուծել իր օգտին: Այնպես որ Ալիշանը ճիշտ էր: Հարցը թուրքի մոնղոլական արյունը պղտորելն է կամ, որ նույնն է, նրա էությունը գրգռելն է:
Սոկրատ Հովսեփյանը լիովին կորցնում է ռեալության զգացողությունը, հայտարարելով թե «հայ ժողովրդին չի վերաբերում», թե ինչ կասեն Օբաման, Սարկոզին, Մեդվեդևը, Էրդողանը: Այստեղ նա նմանվում է առակի հարբած նապաստակին, որն ասում է, թե առյուծն ինձ ի՞նչ, հանկարծ ես նրան չուտեմ: Միայն հաշվի չի առնում, որ տվյալ դեպքում առյուծները երեքն են և մի հատ էլ երախը բացած գայլ կա: Գերտերությունների քաղաքականության նկատմամբ այդպիսի արհամարհական վերաբերմունք նույնիսկ խոշոր պետությունները թույլ չեն տալիս, իսկ մենք՝ փոքրերս, պե՞տք է թույլ տանք: Բա դա լո՞ւրջ է:
Վերջապես, եթե, ես, ըստ Սոկրատ Հովսեփյանի, պարտվողականություն եմ քարոզում, ապա մեզնից շատ ավելի ուժեղ ազգերը՝ հույները, բուլղարացիները, նույնիսկ գերմանացիները վաղուց պարտվողականության են մատնված, որովհետև ո՛չ պահանջատեր են, ո՛չ էլ ցեղասպանության ճանաչում են պահանջում: Մինչդեռ դա լիովին մակերեսային և սխալ կլիներ: Ոչինչ չի մոռացվել, այդ երկրներն ուժ են կուտակում և հարմար պահի են սպասում: Նրանք մեզ խրատում են, իսկ մենք, ի դեմս հովսեփյանների, համառորեն չենք ընդունում այն: Մենք ևս այդպես պետք է վարվենք:
Դրա համար էլ ես դիմել եմ մեր վայ-գործիչներին. հանգստացեք, այլ ոչ թե մոռացեք մեր թափած արյունը: Մենք գտնվում ենք մեր ուժերը կուտակելու փուլում և պետք է մտածենք, թե ինչպես կուտակենք, որ դրանք բավական լինեն մեր ազգային խնդիրները լուծելու համար: ՈՒստի մենք պետք է ընդմիշտ հրաժարվենք նրանցից, ովքեր հայրենասիրական կարթով ձուկ, այսինքն՝ միլիոններ են որսում պղտոր ջրում, նորանոր վտանգների ենթարկելով մեր ժողովրդին:
Մամիկոն ԱՍԱՏՐՅԱՆ
Փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր

Մեկնաբանություններ