ՊԱՀԱԿԸ

Գուրգեն ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆ

- Այստեղ է անցել մանկությունս, այգուց մի քիչ ներքև էր մեր կիսախարխուլ տունը:
- Հիմա չկա այդ տունը, պապ:
- Ոչ, տարիներ առաջ քանդեցին, և մենք բազմահարկ շենքում բնակարան ստացանք: Հիմա դու ծնողներիդ հետ ապրում ես այդ բնակարանում:
- Ինչո՞ւ եկանք այստեղ:
- Քեզ հետ լուրջ խոսակցություն ունեմ, որոշեցի այստեղ խոսել, որդիս:
- Մամա՞ն է բողոքել քեզ:
- Չի բողոքել, ուղղակի պատմել է վերջին «սխրանքիդ» մասին, որն անհետևանք թողնել չէի կարող: Գիտեմ նաև, որ ձեր բակի քեզնից մեծ պարապ-սարապների հետ թրև ես գալիս:
- Պապ, ես մեղք չունեմ: Գլխիս երեք հոգով թափվեցին, ստիպված դանակ հանեցի:
- Եվ համադասարանցուդ թևից վիրավորեցիր,- մտազբաղ ծխախոտը տուփից հանելով, առանց հայացքը բարձրացնելու, խոսեց պապը:
- Այդպես ստացվեց, - կաս-կարմիր կտրած պատասխանեց թոռը:
- Երբ ես քո տարիքին էի, մեր այս թաղը լեփ-լեցուն էր հանցագործներով: Նրանց մի մասը կալանավայրից էր գալիս, մյուս մասն այնտեղ էր հայտնվում աքսորից հետո: Մենք էլ տղաներով հպարտանում էինք նրանցով, ամեն կերպ ցանկանում էինք նրանց նմանվել: Այս այգում քչերն էին համարձակվում զբոսնել, ողջ տարածքի իրական տերերը մեր թաղի տղաներն էին: Բավական էր, որ մի անծանոթի տեսնեին, անմիջապես կթալանեին ու կծեծեին:
-Ոստիկաններ չկայի՞ն:
-Իհարկե կային, բայց նրանք էլ էին գիշերով այգին շրջանցում, որ փորձանքից հեռու մնան:
-Վախենո՞ւմ էին, - զարմացած հետաքրքրվեց թոռը:
-Այո, վախենում էին, կամ էլ, ո՞վ գիտի, այնքան էին ծանրաբեռնված ավելի լուրջ հանցագործություններով, որ հերթը մեր այգուն չէր հասնում: Ստալինի մահից հետո ներման հրամանագիր եղավ, հազարավոր քրեական հանցագործներ ներում ստանալով հայտնվեցին Երևանում: Պատերազմից հետո երկրի բնակչության գերակշիռ մասը կիսաքաղց էր: Կարելի է պատկերացնել, թե ինչ վիճակում էին հայտնվել կալանավորները հեռավոր Սիբիրի տայգաներում: Անմարդկային պայմանները, վերակացուների դաժանությունը, մարդկային տարրական իրավունքների ոտնահարումը, անօրենությունը, ցուրտն ու սովը նրանց գազանների էին վերածել: Այդ դժոխքի միջով անցածների մեջ քչերը կային, որ մարդկային հատկանիշներ էին պահպանել: Կային այնպիսիները, որոնք քսան-քսանհինգ տարի էին անցկացրել այդ դժոխքում: Նրանց համար ամեն ինչ խորթ էր Երևանում, նրանք էլ յուրովի վրեժխնդիր էին լինում մարդկանցից` պարտադրելով իրենց անմարդկային, նողկալի բարքերը: Տեսնո՞ւմ ես այս մասրենու թփուտը, այստեղ մի պահակատուն կար: Փայտաշեն փոքրիկ կացարան էր, որտեղ անբարենպաստ եղանակին պատսպարվում և գիշերում էր այգու պահակը: Պահակատունը մեր թաղի հանցագործների հավաքատեղին էր դարձել: Այնտեղ օրը սկսվում էր զառերով և ավարտվում թղթախաղով, անաշայով, ծեծկռտուքով:
-Պահակն էլ նրանց հետ:
-Պահակը նրանց ահից պահակատանը նույնիսկ չէր մոտենում: Այն տարիներին այգին երկու-երեք տեղ էր լուսավորված: Մութն ընկնելուն պես պահակը տուն էր գնում, որ հեռու մնա փորձանքից: Այսպես էլ կշարունակվեր, եթե մեկ օր նոր պահակ չբերեին: Նոր պահակը՝ Սմբատ բիձեն, յոթանասունն անց հաղթանդամ, ալեխառն մազերով, հաստ, սրածայր բեղերով, զինվորական կանաչ ֆրենչով, առույգ, ինքնավստահ քայլվածքով մի մարդ էր: Նրա հեծյալի գալիֆեն ավարտվում էր փայլեցրած ճտքակոշիկներում: Մենք այգում էինք, երբ գործկոմի աշխատակիցը նրա հետ այգի եկավ, հեռվից ցույց տվեց պահակատունը և անմիջապես հեռացավ: Նոր պահակը, ճտքակոշիկների պայտերը խրոխտ զնգացնելով, գնաց և մտավ պահակատուն: Մենք երեխաներով նույնիսկ խղճահարվեցինք՝ լավ իմանալով, թե նրան ներսում ինչ է սպասում:
-Ծեծեցի՞ն, պապ:
-Լսիր: Քիչ անց ներսից ջարդվող շշերի ձայներ եկան, հետո քար լռություն տիրեց: Պահակատան դուռը կրնկակոխ բացվեց և մեր թաղի անպարտելի լավ տղերքը արնաթաթախ մեկը մյուսի հետևից ճողոպրեցին:
-Շա՞տ էին:
-Հինգ հոգի, նրանցից երկուսը նոր էին վերադարձել կալանավայրից:
-Հետո վրեժխնդիր չեղա՞ն:
-Փորձեցին, բայց Սմբատ բիձեն ոչ դաշույնից էր վախենում, ոչ ատրճանակից: Որոշ ժամանակ անց թաղի հանցագործներն այգուց հրաժարվեցին: Գուցե պարզեցի՞ն Սմբատի ով լինելը, չեմ կարող ասել: Այգին սկսեց իր նպատակին ծառայել, շուտով այնտեղ նույնիսկ կանայք և աղջիկներ երևացին: Երևանի տոթ, անքամի օրերին այգու նստարաններն արդեն մշտապես զբաղված էին: Հանցագործների, խուլիգանների հետքն անգամ չմնաց այգում: Ես այն ժամանակ քո տարիքին էի, որդիս, և մինչև Սմբատ բիձու հայտնվելը այգում այդ հանցագործները մեզ համար տղամարդկության, ուժի, հզորության օրինակներ էին: Մենք ցանկանում էինք նրանց նմանվել, երազում էինք, որ կմեծանանք և մենք էլ իրավունք կունենանք պահակատանը նստելու, ծխելու ու զառ խաղալու: Սմբատից հետո նրանք մեզ համար օրինակ չէին: Արդեն տղամարդկության օրինակը մեզ համար լռակյաց Սմբատ բիձեն էր, որը մեզ հետ շփվելիս, մեզ լսելիս մեկ-մեկ բեղի տակ ժպտում էր՝ ասելով. «Լաո, հայը հայի հետ ամոթ է, որ կռվի, դանակ քաշի»:
-Ո՞վ էր այդքան համարձակ այդ Սմբատ բիձեն, - հետաքրքրված հարցրեց թոռը:
-Ես ուսանող էի, երբ համալսարանում ասացին, որ մահացել է լեգենդար Մախլուտոն, և մենք կուրսեցիներով գնացինք նրա թաղմանը: Չէինք հավատում, որ դագաղի մեջ զինվորականի իր ամենօրյա համազգեստով պառկած Սմբատ բիձեն եղել է հենց ինքը՝ Մախլուտոն:
-Կներես, պապ, ո՞վ է Մախլուտոն:
-Սմբատ Բորոյանը՝ Սասնա առյուծը, մեր ազգի հերոսների համաստեղության ամենափայլուն աստղերից մեկն է: Քառասունհինգ տարի շարունակ, զենքը ձեռքին, հայի համար արդարության զորավիգ է եղել: 1900 թվից կռվել է թուրքի դեմ Արևմտյան Հայաստանում, Զանգեզուրում, Ատրպատականում, Արցախում: Մարսելում եղել է Միսաք Մանուշյանի զինակիցը, ֆաշիստներից ազատագրել է Ֆրանսիան, իսկ 1947 թվին հայրենադարձվել Հայաստան:
-Նման հերոսը պահա՞կ էր աշխատում, պապ, - վրդովմունքով հարցրեց թոռը:
-Մախլուտոյի համար, որդիս, պաշտոնը, փառամոլությունը հեռու բաներ էին, նա միայն իր Հայրենիքով, իր ազգով է ապրել:
-Պապ, ի՞նչ լավ է, որ ձեր թաղ եկանք, և ես իմացա, թե ով է Մախլուտոն: Ասա, պապ, որտե՞ղ է թաղված Մախլուտոն, և ես մեր դասարանցիների հետ կգնամ նրա գերեզմանին:
-Էջմիածնում, Սուրբ Գայանե վանքի բակում, մեկ այլ հերոսի՝ Խենթի կողքին: Հետաքրքիրն այն է, որ Հայրենիքի համար կյանքները չխնայած այդ առյուծների շիրմաքարերը շատ համեստ են, այնպիսին, ինչպիսին նրանք կյանքում են եղել:

Հեղինակի նյութեր

• Արհավիրք
• Հայկանուշը
• Աղոթասերը
• Ադամանդի անտարբեր ցոլքը
• Հին օրերի Երևանս
• Ավոն
• Յուգդոն
• Կարոտախտ
• Ակամա համասեռամոլները
• Արեգակի զավակը
• Շունը
• Քարահունջ-Կրեմլ
• Սև կատուն
• ԱՀԱԲԵԿՉՈՒՀԻՆ
• ՆԱԽԱԽՆԱՄՈՒԹՅՈՒՆ-1
• ՆԱԽԱԽՆԱՄՈՒԹՅՈՒՆ-2
• ՆԱԽԱԽՆԱՄՈՒԹՅՈՒՆ-3
• ՆԱԽԱԽՆԱՄՈՒԹՅՈՒՆ-4
• ՆԱԽԱԽՆԱՄՈՒԹՅՈՒՆ-5
• ՆԱԽԱԽՆԱՄՈՒԹՅՈՒՆ-6

Մեկնաբանություններ