ԺԱՄԱՆԱԿԸ ԴԱԺԱՆՈՐԵՆ ՊԱՏԺՈՒՄ Է ՔՆԱՏ ԱԶԳԵՐԻՆ

Հայոց ցեղասպանություն... 96 տարի է անցել այն սահմռկեցնող տարուց։ Հազար տարի էլ անցնի, մարդ բանականի հոգու և մտքի ընկալմանը կմնա անհասկանալի և անըմբռնելի։
96 տարի է անցել, բայց և՛ զոհը, և՛ դահիճը հոգեկան հանգստություն չունեն։
Եթե մեզ` հայերիս, հանգիստ չեն տալիս ազգային հավաքական ցավն ու տառապանքը` միլիոնավոր ազգակիցների և անմիջական մեր հարազատների անդառնալի կորստի անսփոփ վիշտը, հայրենիքի բռնազավթման բարբարոսությունը և աշխարհի անգութ անտարբերությունից ու քաղաքական շահարկումներից ստացած դառը վիրավորանքը, ապա թուրքերի, ավելի ճիշտ, բոլոր ժամանակների թուրքական իշխանությունների անհանգստության պատճառը երկյուղն է եղել, որը տասնամյակների ընթացքում այնքան է մեծացել և ահագնացել, որ անկառավարելի տարերքի նման ավերածություններ է արել նրանց հոգիներում, ապա` մտքերում։
Ի՞նչն է տանջում թուրքերին։
Հայտնի է, որ զոհի ուրվականը մարդասպանին հետապնդում է մինչև իր մեղքը խոստովանելն ու արժանի պատիժ ստանալը։ Մարդասպանը, մինչև դատավճիռը, տանջվում է հոգեկան ցնցումներից ու թեև արտաքուստ փորձում է ապացուցել իր անմեղությունը, սակայն ներքուստ նա անհամբերությամբ է սպասում դատավճռին։ Իսկ անկեղծորեն զղջալու դեպքում և՛ դատավորն է մեղմացնող վճիռ կայացնում, և որ ավելի կարևոր է, մարդասպան-հանցագործի հոգուն թեթևություն է իջնում։
Թուրքերը, ահա, այդ մարդասպանի հոգեվիճակում են վերջին իննսուն և ավելի տարիներին։ Նրանք հոգեկան հանգիստ կունենան միայն պատիժը կրելուց հետո, և այդ օրը հեռու չէ։
Հայոց ցեղասպանությունից անցել է 96 տարի, իսկ մեղսակից աշխարհը շարունակում է անտարբեր մնալ դարի ոճրագործությանը և դրա ծանր հետևանքներից անասելի կորուստներ ունեցած հայերի հանդեպ։ Ցավոք, աշխարհում քաղաքական և տնտեսական շահերը վեր են դասվում մարդասիրությունից և մարդկային կյանքերից։ Իրեն քաղաքակիրթ հորջորջող Արևմուտքը, «ճանաչելով» Հայոց ցեղասպանությունը կամ պարզապես ժամանակ առ ժամանակ այն քաղաքական շահարկումների առարկա դարձնելով, փորձում է «ազատվել» մեղսակցության և մեղանչումների պատճառով հոգուն ծանրացած մեղքերից և «ցավակցության» խոսքեր է ասում հայերին, իսկ «հանդիմանության» ակնարկներ` Թուրքիային։
Մինչդեռ մեզ ուշացած և փարիսեցիական ցավակցություն պետք չէ։ Հանցակից և հանցավոր անտարբերություն ցուցաբերած պետությունները պետք է նախ ընդունեն իրենց մեղքը և զղջան։
Այդ խոստովանությունն ու զղջումը նախ մեզ են պետք, որպեսզի եվրոպական երկրների քաղաքական և դիվանագիտական կեղծ խաղերն այլևս չմոլորեցնեն մեր ապագա սերունդներին։
Այդ խոստովանությունն ու զղջումը պետք են հենց Եվրոպայի մեղսակից պետությունների ժողովուրդներին, որպեսզի նրանք ճանաչեն իրենց կառավարությունների` անցյալում կատարած քաղաքական մեղքերը և թույլ չտան, որ նրանք նոր ժամանակներում շարունակեն աշխարհաքաղաքական և տնտեսական շահեր հետապնդող և ազգեր ոչնչացնող իրենց քաղաքականությունը։ Սակայն, ցավոք, այսօր էլ նրանք շարունակում են ցեղասպանություններ արտահանել` ժողովրդավարություն և մարդասիրական օգնություն ցուցաբերելու անվան տակ։
Այդ զղջումը պետք է համայն մարդկությանը, որի ստեղծած հոգևոր և նյութական բարձրարժեք մշակույթի կողքին, գուցե և իշխողի իրավունքով, եղել են, այսօր էլ շարունակում են պատերազմները, բռնությունները, կոտորածները և ցեղասպանությունները։
Այդ խոստովանությունն ու զղջումը պետք են նաև Թուրքիայում ապրող ժողովրդին` իրականում բազմազգ, բայց բռնի թրքացած ազգերին (ես չեմ ասում թուրք ազգ, քանի որ թուրք ազգ` էթնոս, Թուրքիայում չկա այսօր. նրանք պարզապես թրքախոս են, նույնիսկ` ոչ թյուրքալեզու, թյուրքալեզու են միջինասիական և Ռուսաստանի Ալթայի ու Թաթարստանի ժողովուրդները` մոնղոլոիդ մարդաբանական տեսակին պատկանող)։
Հանրագիտարաններում ժամանակակից թուրքերը համարվում են եվրոպեոիդ։ Սակայն բոլորին է հայտնի, որ թուրք-սելջուկները եղել են մոնղոլոիդ` շեղաչք և դեղնամորթ։
Նայենք այսօրվա թուրքերին. արդյոք նրանք Ալթայից և Միջին Ասիայից 7-8 դար առաջ եկած ակ կոյունլու (սպիտակ ոչխարավոր), կարա կոյունլու (սև ոչխարավոր), թուրքմենական և օղուզական ցեղերի հետնորդնե՞րն են` իրենց մարդաբանական տեսակով` շեղաչք։ Իհարկե` ո՛չ։
Օսմանյան կայսրությունում նպատակաուղղված ոչ միայն լեզվափոխ և կրոնափոխ են արվել բնիկ ժողովուրդները, այլև կրոնական մոլեռանդություն և թուրքական ազգային ինքնություն և մտածողություն են պատվաստել նրանց։ Եվ դա տևել է դարեր։ Սա ևս իր բնույթով յուրատեսակ ցեղասպանություն է. մարդկանց բռնի զրկել են ազգային, մշակութային, կրոնական պատկանելությունից, լեզվից և ազգային հոգեկերտվածքից։ Ո՞վ է պատասխան տալու համամարդկային այս ոճրագործության համար, և ո՞վ է դատելու և փոխհատուցում պահանջելու այդ ազգերի բարոյական, մշակութային, լեզվական և հայրենիքների կորուստների համար։ Կարծում եմ, պատմության համամարդկային մեծ դատը։ Ցավոք, ուշանում է այն։ Մինչդեռ ժամանակն այլևս չի հանդուրժում հապաղում։
Նոր Նյուրնբերգյան դատավարություն է պետք, որպեսզի արդարությունը վերականգնվի և բռնի թրքացած ազգերը վերականգնեն իրենց ազգային և կրոնական պատկանելությունը։
Ինչպես ասվեց, դա ցեղասպանության դրսևորումներից մեկն է` թերևս անարյուն։ Իսկ Հայոց ցեղասպանությունը, որ իրագործեցին թուրքական կառավարությունները 1915-1923 թթ. Օսմանյան Թուրքիայում և Հայաստանում, նույնպես չի ստացել իր քաղաքական և իրավական լիարժեք գնահատականը։
1914 թ. Առաջին աշխարհամարտի զոհասեղանին դրվեց պատերազմող կողմ չհամարվող հայ ժողովրդի անմեղ արյունը, և խաղասեղանին որպես գրավ դրվեց հայոց հայրենիքը։ 1941 թ. Երկրորդ աշխարհամարտի սեղանին դրվեց նույնպես պատերազմող կողմ չհամարվող հրեաների արյունը։ Եվրոպայում Առաջին համաշխարհայինի վերքերն սպիացել էին և հիշողությունները` խամրել, մինչդեռ Երկրորդ աշխարհամարտի վերքերը դեռ արյունածոր էին. միլիոնավոր մարդիկ` տարբեր ազգերից, զոհ դարձան գերմանական ֆաշիզմին։ Հայտնի Նյուրնբերգյան դատավճիռը հիմք դարձավ, որ ՄԱԿ-ը դատապարտի մարդկության դեմ գործած հանցագործություններն ընդհանրապես, իսկ հրեաների` որպես մեկ առանձին ազգի դեմ կատարված հանցագործությունը որակեց որպես ցեղասպանություն։ Եվ 1948 թ. ՄԱԿ-ն ընդունեց համամարդկային և միջազգային իրավական ուժ ունեցող մի համաձայնագիր (կոնվենցիա), որ հետագա ժամանակներում պետություններն ու որոշ քաղաքական ուժերի պարագլուխները պատերազմները և քաղաքացիական ընդհարումները չդարձնեն ազգերի բնաջնջման միջոց։
Համաձայնագրի սահմանած պատժելիությունն օժտվեց անժամանցելի ուժով. ցեղասպանություն իրականացնողներն անժամանցելիորեն ենթակա են պատասխանատվության և պատժի։
Հրեաների կոտորածները 1939-1945 թթ., ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի համաձայն, որակվել էին որպես ցեղասպանություն։
Ինչպես հայտնի է, օրենքը հետադարձ ուժ չունի։ Սակայն տվյալ դեպքում այն անտեսվել է։
Մինչև հիմա մենք` հայերս, զարմանալիորեն չենք դիտարկել մի կարևոր հանգամանք։
Թեև աշխարհի մեկ տասնյակից ավելի պետություններ ընդունել են Հայոց ցեղասպանության պատմական և քաղաքական իրողությունն ու անժխտելիությունը, սակայն որոշ քաղաքական գործիչներ և պատմաբան-ցեղասպանագետներ հայերի` թուրքերի կողմից կազմակերպված կոտորածը, տեղահանությունն ու հայրենազրկումը չեն որակում որպես ցեղասպանություն։ Նրանց փաստարկն ավելի քան անհիմն է. իբր այդ իրադարձությունները կատարվել են մինչև «ցեղասպանություն» հասկացության ձևակերպումը, ՄԱԿ-ի համաձայնագրի ընդունումը և օրենքի հետադարձ ուժ չունենալը։
Սակայն թույլ տվեք չհամաձայնել։
1948 թ. ընդունված և 1951 թ. ուժի մեջ մտած նույն այդ կոնվենցիան ինչպե՞ս է, որ հետադարձ ուժ ունեցավ 1939-45 թթ. հրեաների կոտորածների նկատմամբ։ Ի՞նչ տարբերություն` այդ դեպքերը 8-10 տարի՞ առաջ են կատարվել, ինչպես հրեաների դեպքում է, թե՞ 20 տարի, ինչպես հայերի դեպքում։ Չէ՞ որ հրեաներին բնաջնջելու տարիներին ո՛չ ՄԱԿ-ը կար` որպես այդպիսին, ո՛չ էլ, առավել ևս, նրա ընդունած ցեղասպանության կոնվենցիան։
Հետևաբար, Հայոց ցեղասպանությանը վերագրվող այն վերապահումը, թե ցեղասպանության համաձայնագիրը (տվյալ դեպքում` օրենքը) հետադարձ ուժ չունի, իրավաբանորեն սխալ է փաստարկված։ ՄԱԿ-ի Ցեղասպանության կոնվենցիան հետադարձ ուժ ունի և տարածվում է նաև Հայոց ցեղասպանության վրա։
96 տարի է անցել, և մենք` հայերս, ասես, չենք կարողանում ուշքի գալ ուժգին հարվածի ցնցումից ստացած թմբիրից։
Աշխարհի ազգերն անում են այն, ինչը բխում է իրենց շահերից։
Իսկ մե՞նք։ Սթափվել է պետք. ժամանակը դաժանորեն պատժում է քնատ ազգերին։
Մարի ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ-ԽԱՆՋՅԱՆ
Հ. Գ. -2005 թ. ապրիլի 24-ին «Երևան» հեռուստաընկերության հրավերով այս նույն դրույթները ներկայացրել եմ ուղիղ եթերում, ապա «Էկոնոմիկա» ամսագրում տպագրվեց իմ փոքրիկ ակնարկ-վերլուծությունը` նվիրված Հայոց ցեղասպանության 90-ամյակին` սույն հոդվածի վերոնշյալ փաստարկով։ Ցեղասպանությանը նվիրված գիտաժողովի ժամանակ խմբագիրն ամսագիրը տվել էր նաև ԱՄՆ-ի Հայ դատի գրասենյակի ղեկավար և «Կալիֆոռնիա կուրիեր» թերթի խմբագիր Հարութ Սասունյանին։ Բառացիորեն մի քանի օր անց Հարութ Սասունյանը Լոս-Անջելեսում կազմակերպում է միջազգային գիտաժողով` նվիրված Հայոց ցեղասպանությանը։ «Ազատություն» ռադիոկայանը հաղորդեց Հարութ Սասունյանի ելույթի այն հատվածը, որտեղ նա ասում էր ՄԱԿ-ի` ցեղասպանության կոնվենցիայի հետադարձ ուժ ունենալու և Հայոց ցեղասպանության վրա տարածվելու իրավական ուժի մասին` համեմատելով հրեական ցեղասպանության ժամանակային նմանության հետ։
Լսելով Հարութ Սասունյանի ելույթի այդ հատվածը` ես մեծապես երախտապարտ էի նրան, որ նա այդ գաղափարը հնչեցրեց այդ բարձր ամբիոնից, աշխարհի նշանավոր գիտնականների առաջ։
Հուսանք` այդ գաղափարը իրավական և քաղաքական դաշտում իրավական ուժ ձեռք կբերի և ճանապարհ կհարթի փոխհատուցման համար...

Մեկնաբանություններ