«ԵՍ ՎԱԽԵՆՈՒՄ ԵՄ ՀԻՍՈՒՆ ՏԱՐԻ ՀԵՏՈ ԾՆՎԱԾ ԱՅՆ ՉՄԱՀԱՎԱՆ ԼԱԿՈՏԻՑ, ՈՐԸ ԿԱՐՈՂ Է ԿԱՐԴԱԼ ԻՄ ԳԻՐՔՆ ՈՒ ԱՍԵԼ` ՍԱ Ի՞ՆՉ ԱՊՈՒՇՈՒԹՅՈՒՆ Է»

«Փրկեք մեր հոգիները», «ՈՒիլլի, Թիթի, Ջիգ», «Խելահեղ օր». այս պիեսներով դրամատուրգ, սցենարիստ ԱՆԱՀԻՏ ԱՂԱՍԱՐՅԱՆԸ մուտք գործեց թատրոն: Նրա պիեսները բեմադրվել են Թբիլիսիում, Մոսկվայում, ԱՄՆ-ում, Սիրիայում, Լիբանանում, Պարսկաստանում, այլուր: Վիգեն Չալդրանյանի «Քրմուհի» ֆիլմի սցենարիստն է, հեղինակ է մի շարք հաղորդաշարերի («Ի՞նչ կա-չկա», «Ընտանեկան իրավիճակներ», «Երջանկության մեխանիկա»…) և մեծ մասսայականություն վայելող հեռուստասերիալների («Հարևաններ», «Հանուն սիրո»):
-Տարիներն ինչ-որ բան տալիս են, ինչ-որ բան տանում. փոխվե՞լ է Ձեր ձեռագիրը:
-Տարիները տանում են անմիջականությունը, դրան փոխարինելու են գալիս պրոֆեսիոնալիզմը, իմաստությունը: Ժամանակի հետ կարծես վերացարկվում ես անձնական խնդիրներից, քեզ սկսում են հուզել ավելի խոշոր, գլոբալ հարցեր:
-Ո՞ր խնդիրները կառանձնացնեք:
-Հակիրճ այսպես կարող եմ պատասխանել. Նա, Ով մեզ ստեղծեց, տվեց այս մոլորակը և ասաց` գնացեք, մշակեք իմ այգին: Մենք այն, մշակելու փոխարեն, ապականեցինք` չմտածելով հետևանքների մասին: Ես կենդանիների պաշտպանության միությունների անդամ չեմ, բայց ինձ հուզում է կենդանիների խեղճացած վիճակը: Մտահոգիչ է այն վիճակը, որ տիրում է ողջ աշխարհում: Հոգևոր արժեքների վերափոխում է տեղի ունենում: Ես երբեմն փորձում եմ ինքս ինձ մխիթարել, որ բոլոր ժամանակներում էլ այդպես էր, մարդը միշտ Է եղել նյութապաշտ, սպառող: Հոգևոր արժեքների գերակայության խնդիրը բոլոր ժամանակներինն է: Մարդկությունն իր գոյության ընթացքում երկու կարևոր ու լավ բան է ստեղծել` կրոն ու արվեստ (բնությունն անընդհատ ավերելով): Եվ ստեղծել է, որովհետև իրեն խիստ անհրաժեշտ է եղել: Կրոնը ստեղծել է, որ իրեն հաշտեցնի մահվան հետ: Արվեստը ստեղծել է, որ ինքն իրեն հաշտեցնի ավելի բարդ ու դժվարին բանի հետ` կյանքի:
-Այդ մտածողությունը, մտահոգություններն արտահայտվո՞ւմ են Ձեր արվեստում:
-Ես երբևէ չեմ օգտագործել «իմ արվեստը», «իմ ստեղծագործությունը» բառերը: Ես ասում եմ` «իմ գրածը»: Ես պարզապես գրում եմ, իմ գրածը հավանում են, ու դրա համար ինձ վճարում են: Սա կեղծ համեստություն չէ, համեստությունը գեղեցկացնում է նրան, ով ունի միայն այդ «արժանիքը»: Կարծում եմ, եթե քո «գինը» գիտես, կարող ես անկեղծորեն խոսել այդ մասին, բայց այն, ինչ ես անում եմ այսօր, համարում եմ մի բան, որ բավարարում է պատվիրատուների պահանջը:
-Հավանաբար, ունեք գործեր, որ առանձնացնում եք:
-«Քրմուհու» սցենարը, «Փրկեք մեր հոգիները», «Այսեդորա Դունկան», «Անառակ հոր վերադարձը» պիեսները: Դարակումս ունեմ դեռևս չբեմադրված պիեսներ, որոնցից մեկ-երկուսը հավանում եմ:
-Մեր դրամատուրգներից մեկը մի առիթով ասաց, որ իր այն գործերը, որոնք իսկապես հավանում է և համարում բեմադրության արժանի, առայժմ անտեսվում են: Դո՞ւք էլ ունեք այդ խնդիրը, եթե Ձեր հավանած գործերը դեռ դարակում են:
-Ես այդ առումով չեմ կարող դժգոհել, որովհետև ինչ ուզել եմ, բեմադրվել է: Դարակում մնացած գործերը պարզապես դեռ գրական այնպիսի վիճակում չեն, որ արժանի լինեն բեմադրության: Խառնվածքով ալարկոտ եմ, շարժառիթ պիտի լինի, որ վերանայեմ այդ գործերը և դարձնեմ այն, ինչ կուզեի, որ լինեին: Ես մինչև այսօր չունեմ տպագրված գործ, բացառությամբ «Խելագարներ բոլոր երկրների, միացեք» պիեսի, որ հրատարակվել է անգլերեն` ԱՄՆ-ի Ազգային կոնգրեսի գրադարանի կողմից: Չեմ տպագրում երկու պատճառով. առանց իմ իմացության պիեսը բեմադրվում է: Ընդհուպ Մոսկվայում է բեմադրվել, ես կապվեցի նրանց հետ, և իրենք ընդունեցին իրենց մեղքը: Բայց չտպագրվելու ամենակարևոր պատճառն այն է, որ շատ մեծ պատասխանատվություն եմ համարում գիրք ունենալը: Արդեն ոչինչ փոխել չես կարող: Ես վախենում եմ հիսուն տարի հետո ծնված այն չմահավան լակոտից, որ կարող է կարդալ իմ գիրքն ու ասել` սա ի՞նչ ապուշություն է:
-Բայց միշտ էլ լինելու են և՛ դրվատողներ, և՛՛՛ «սա ի՞նչ ապուշություն է» ասողներ: Գրելն արդեն իսկ համարձակություն է:
-Ցանկացած արվեստագետի մեջ կա և՛ ստեղծագործողը, և՛ գնահատողը: Իմ միջի գնահատողն ավելի խստապահանջ է, քան ստեղծագործողը: Կան մարդկային տեսակներ, որոնց ներսի «գնահատողը» չի թողնում, որ նրանք ստեղծագործեն: Ինձ համար այդպիսի օրինակ է Լևոն Ներսիսյանը, որի հանդեպ մի առանձին պատկառանք ունեմ: Նրա կերպարն ինձ համար չափանիշ է, վերաքննիչ: Երբ ինչ-որ բան եմ գրում, ակամա մտածում եմ` Լևոն Ներսիսյանը սա կհավանե՞ր: Նրա մեջ այնքան մեծ էր «գնահատողը», որ թույլ չտվեց ստեղծագործել: Իմ գնահատողն այդչափ բարձր չէ, դրա համար նաև գրում եմ, մանավանդ որ գրելու դիմաց ինձ լավ վճարում են: Այդ «գնահատողը», սակայն, չի թողնում, որ գիրք տպագրեմ: Առայժմ:
-Լավ է, որ այդ կերպ մտածողներ կան, որովհետև այսօր հակառակ պատկերն է, ինչ ասես տպագրում են:
-Երանելի երջանիկներ են: Ասում եմ առանց խայթոցի: Երանի նրանց, որովհետև այդպես հեշտ է:
-Լատինաամերիկյան սերիալները կորցրել են հետաքրքրությունը. որովհետև հեռուստադիտողը հոգնե՞լ է, թե՞ որովհետև փոխարինելու եկան հայկական իրականությունը ներկայացնող սերիալները: Մի հանգամանք էլ կա` ինչ տալիս են, այն էլ նայում է հեռուստադիտողը:
-Երկու գործոններն էլ հավասարապես ազդել են, հիմա ցուցադրում են հիմնականում հայկականը, նայում են հայկականը, և երկրորդ, իհարկե, մեզ ավելի հետաքրքիր է նայել Հռիփսիկի ու Արամի պատմությունը, քան Սան Խուան Անտոնիոյի և հայտնի չէ ում: Հայկական սերիալներում հեռուստադիտողին ծանոթ, հարազատ իրականություն է ներկայացվում: Մի ամբողջ շարժում սկսվեց սերիալների դեմ: Ես կարծում եմ, որ ժանրը երբեք վատը չի լինում, կա լավ կոմեդիա, կա վատ կոմեդիա, կա լավ սերիալ, կա վատը: Ոմանց թվում է, եթե իրենք թատրոնում դասական գործ են բեմադրում, ուրեմն բարձր արվեստ են ստեղծում: Դասականն էլ կարելի է վատ կամ լավ ներկայացնել: Մեզ մոտ խառնում են իրար ժանրը և գործը: Արվեստում կարևորն «ինչպեսն է», ոչ թե «ինչը»: Նույնիսկ ռաբիսի մեջ կա լավը, նայած թե որտեղ ես լսում: Չեմ կարծում, թե ռեստորանում պետք է Մոցարտի «Ռեքվիեմը» լսել: Ես դեռ պատասխանում եմ այն հարցին, թե տարիներն ի՞նչ են փոխում. տասնհինգ տարի առաջ կտրուկ էի խոսում, բայց հիմա, տարիների հետ ավելի հանդուրժող եմ դարձել:
-Ինքներդ սերիալ նայո՞ւմ եք:
-Իմ սերիալներն եմ նայում, նաև` «Կյանքի գինը», որովհետև այնտեղ խաղում է իմ տղան` Ալեքը: Սերիալ նայելու համար ինձնից ջանք ու համբերություն է պահանջվում:
-Իսկ գրելո՞ւ համար:
-Նույնը։ Բայց ես ելքը գտել եմ, քանի որ չափազանց ազատ մարդ եմ, այն, ինչ պետք է անեմ հարկադրաբար, փորձում եմ դարձնել հաճելի, այլապես չեմ կարող անել: Ես հիմա «Հանուն սիրո» սերիալի 301-րդ սերիան եմ գրում: Այսքան բառ ծնելը, այսքան խոսք, այսքան միտք` հեշտ չէ:
-Ծա՞նր աշխատանք է:
-Ծանր աշխատանք, որը չեմ ուզում ասել, թե հեշտ եմ անում, որ ինձ վճարողներն աշխատավարձս չկրճատեն: Ես դա անում եմ արևածաղիկ չրթելու պես, միակ դժվարությունն այն է, որ պարտադիր է, ամեն շաբաթ պետք է հանձնեմ հինգ սերիա: «Հանուն սիրո» սերիալում եղել են սերիաներ, որ կարող եմ թատրոնում առանձին բեմադրել որպես մեկ գործողությամբ պիես: Պատահել է, որ մայր և որդի 35 րոպե անընդմեջ խոսել են, և այդ սերիան ունեցել է բարձր վարկանիշ: Եվ դա արել եմ ոչ մեկ անգամ: Ես դիտավորյալ հեռացնում եմ իմ ճանապարհից հետաքրքրական դարձնող բոլոր արտաքին, հավելյալ գործոնները, անփոփոխ եմ թողնում գործողության վայրը, տեսարանները և փորձում գրել այնպես, որ առանց դրա էլ հետաքրքիր լինի, ու հետևում եմ` այդ օրվա սերիան ունեցե՞լ է վարկանիշ:
-Դերասաններից շատերը, թեև չեն բարձրաձայնում, սերիալի մասին վատ կարծիք ունեն, խաղում են միայն գումարի համար, լավագույն դեպքում հայտարարում են` որ դա նույնպես աշխատանք է:
-Համարձակորեն կարող եմ ասել, որ «Հանուն սիրո» սերիալի ոչ մի դերասանից այդպիսի խոսքեր չեք լսի: Ես ամենայն պատասխանատվությամբ հայտարում եմ` կդադարեմ գրելուց այդ սերիալը, եթե որևէ մեկն ասի, որ խաղում է միայն գումարի համար, և իրեն չեն հետաքրքրում սցենարը, իր կերպարը:
-Ասում են` սկսնակ դերասանին սերիալը կարող է «շեղել» ճիշտ ճանապարհից: Իսկ գրողի, սցենարիստի դեպքում չկա՞ ոճը, ձեռագիրը կորցնելու վտանգ:
-Եթե գրիչը ոսկուց է, երբեք չի ժանգոտում… (ծիծաղում է-Ա.Ս.):
-Բազմաթիվ կերպարներ կերտած թատրոնի դերասանը բավական է հայտնվի էկրանին և անմիջապես դառնում է հայտնի: Կարծում եմ` նույնը վերաբերում է սցենարիստներին: Ո՞րն է նախընտրելին, ունենալ փոքր լսարան բեմո՞ւմ, թե՞ մեծ ճանաչում ձեռք բերել սերիալով, ենթարկվելով նաև կրկնվելու, ձանձրալի դառնալու վտանգին:
-Իհարկե, լավ է, որ դերասանին ճանաչեն բեմական կերպարներով` թատրոնում, բայց պիտի քաջություն ունենաս ընդունելու իրականությունը: Գաղտնիք չէ, որ թատրոնի պահանջարկը պակասել է: Ժամանակի մեծ մասն անցկացնում ենք էկրանի առաջ: Հեռուստացույցը նաև ընտանեկան բժիշկ է (այդ ձևակերպումը մի ֆիլմում եմ լսել), մեծ դեր է խաղում ամուսնական զույգերի համատեղ կյանքը երկարացնելու գործում, որովհետև լցնում է լռությունը, վտանգավոր դադարները… Ինչևէ, թատրոնը չունի այսօր այն մասսայականությունը, ինչ հեռուստացույցը: Սա է այսօրվա իրականությունը: Սերիալում մի դեր խաղալով սկսնակ դերասանը կարող է անմիջապես դառնալ հայտնի, իսկ վաստակաշատ դերասաններին չեն ճանաչում: Վատ է: Քիչ է ասել` վատ է, անարդար է, բայց հոգ չէ, այդ փառքը, ճանաչումը մեծ փորձություն են սկսնակ դերասանի համար: Նրանք, ովքեր կդիմանան այդ փորձությանը, արժանիներն են, ովքեր արժանի չեն, կտապալվեն: Հանդիսատեսի հիշողությունը «կարճ» է, և ինձ դուր է գալիս դա, որովհետև միայն մնայունը կմնա նրա հիշողության մեջ:
-Գրականությունը, թատրոնը, կինոն, ըստ համաշխարհային կործանարար ծրագրի, որի մասին հաճախ է խոսվում, կպատկերեն մարդկային ամենացածր և զազրելի զգացումները, հասարակական էությունը դուրս կմղվի արվեստից: Սերիալն այդ ծրագրի ակնհայտ մասը չէ՞ արդյոք, մանավանդ որ մեծ լսարան ունի, բթացնում է, «դաստիարակում» և այլն:
-Ես միանշանակ պատասխան չեմ տա այդ հարցին: Ռեյ Բրեդբերին վեպ ունի, որի գործողությունները կատարվում են 3000 թվականին: Հերոսը գալիս է տուն և ամեն անգամ տեսնում է, որ կինը խոսում է «ազգականների» հետ. տան պատերն էկրան են և դրանց վրա «ազգականներն» անդադար ապրում են իրենց կյանքը: Կինն ապրում է նրանց կյանքով: Դա այսօրվա մեր հեռուստասերիալն Է: Վեպն անոգեղեն, հոգևոր արժեքներից զուրկ սպառնալի ապագայի մասին է:
-Երբ Ձեզ առաջարկում են գրել սերիալ, իրե՞նք են հուշում թեման, ձևաչափը, թե՞ ազատ ընտրություն է:
-Իմ դեպքում ազատ է: Պարզապես առաջարկում են գրել սցենար, շատ անգամ առանց ծանոթանալու, կարդալու, սկսում են նկարահանել: Բանակցության միակ նյութը ֆինանսական հարցն է:
-Կա՞ն մերօրյա գրողներ, դրամատուրգներ, որ Ձեզ հետաքրքրում են:
-Դաշտը լավ չգիտեմ, բայց ինչ-որ ինձ ծանոթ է, չի հետաքրքրում: Ես իմ գործերը չեմ հավանում, ո՞ւր մնաց` ուրիշի:
-Ծրագրերի մասին։
-Այսպիսի արտահայտություն կա, որը ես շատ եմ սիրում. «Եթե ուզում ես Աստված ծիծաղի քեզ վրա, ծրագրեր կազմիր»: Ծրագրեր չեմ կազմում, ավելին, փորձում եմ չմիջամտել ճակատագրիս «մտահղացումներին»: Այն, ինչ տեղի է ունենում ինձ հետ, պատահականություն չեմ համարում, ընդունում եմ, օրհնում, ուղարկում անցյալ, ու սպասում եմ հաջորդին, ինչ տեղի է ունենալու առաջիկայում: Այսօր ես կանգնած եմ մի սահմանագծի վրա, լուսավոր ակնկալիքներ եմ տեսնում ինչպես արվեստում, այնպես էլ անձնական կյանքում:
-Լավատե՞ս եք:
-Անուղղելի:
-Իսկ Ձեր սպասելիքն անուն ունի՞, չե՞ք բացի փակագծերը:
-Հայտնի ֆիլմում ասվում է` քառասունից հետո կյանքը նոր է սկսվում, ես կասեի` քառասունհինգից հետո է կյանքը նոր սկսվում:
-Խոհանոցում «ստեղծագործել» սիրո՞ւմ է Անահիտ Աղասարյանը:
-Խոհանոց շատ եմ սիրում, բայց վերջին տասնհինգ տարվա ընթացքում տասնհինգ դեպք կարող եմ հիշել, երբ խոհանոցում ինչ-որ բան եմ արել:
-Ամեն ապրած վայրկյանն անցյալ է, ուրեմն, կյանքն անցյալ ժամանակ է, ո՞ւր է մնում ներկան: Ժամանակի Ձեր ընկալումը:
-Ինձ համար ամեն ինչ նույն տեղում է, նույն հարթության վրա: Այսօր էլ դեպքեր են տեղի ունենում անցյալում: Ինձ միշտ հուզել է Լուսավորչին հաց տանող կնոջ կերպարը, որի նույնիսկ անունը հայտնի չէ: Ես դա համարում էի պատմական անարդարություն: Երբ գրում էի «Քրմուհու» սցենարը, ինձ թվաց, որ այսօր էլ երրորդ դարում բան է կատարվում. այնտեղ անցյալի մեջ, այդ կինը ժպտաց:
-Կուզեի՞ք գրել ոչ թե պատվերով, այլ երբ ուզում եք և ինչ ուզում եք:
-Ոչ, որովհետև այդ դեպքում ես տարիներով չէի գրի: Գրում եմ ու չեմ հասկանում` ինչո՞ւ եմ դատապարտված գրելու: Դա կենսաբանական տեսակ է, կոդ, որ դրված է քո մեջ, շարժիչ է, որ պիտի անընդհատ աշխատի, թե չէ կմեռնես:
Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ