«Երշիկ մի կերեք, գոմեշն առավոտյան չի լվացվել»

ՎԵՐՋԱՑՈՂ ԱՄՌԱՆ ԽՈՍՏՈՒՄՆԵՐԸ
Աստծո անցած յոթ օրում յոթ օրով էլ մարդկությունը մեծացավ` ի թիվս բազում այլ իրադարձությունների:
«Երշիկ մի՛ կերեք, գոմեշն առավոտյան չի լվացվել». այս մի եզրակացությունն ունենալու համար Հնդկաստան էր մեկնել պատվիրակություն Հայաստանից` մսամթերքի վերամշակման գործարաններ այցելելու: Վերադարձից հետո վարչապետի հրավիրած խորհրդակցության ժամանակ ՀՀ կառավարության աշխատակազմի պետաիրավական վարչության պետ Աշոտ Վահանյանն ուղղակի ահաբեկեց` մսամթերքի վերամշակման մի շարք ընկերություններում բացակայել են տարրական հիգիենայի կանոնները, միսը ձեռք են բերում ոչ վերահսկելի տարածքներում, տեղափոխում են պատահական ավտոմեքենաներով: Հնդկաստանից Հայաստան ներմուծվում է հիմնականում գոմեշի միս, որն օգտագործվում է երշիկի արտադրության մեջ: Իհարկե, խումբը եղել է նաև այն ընկերություններում, որոնք անհրաժեշտ բոլոր պայմաններն ունեն, բայց, բնականաբար, միսն էլ բարձր գին ունի: ՀՀ վարչապետն էլ նշել է, որ Հայաստան պետք է միս ներմուծվի 5-ից ոչ պակաս տարվա աշխատանքային փորձ ունեցող ձեռնարկություններից, որոնք ունեն որակական չափանիշների սերտիֆիկատ և միջազգային ստանդարտներով սեփական սպանդանոց: Հնդկաստանում այդ չափանիշներին համապատասխանում են 17 ընկերություններ, որոնք մսի շուկայի 85 տոկոսն են ապահովում, Հայաստան ներմուծված մսի 21 տոկոսն է միայն ձեռք բերվել այդ ընկերություններից: Տեղի է ունեցել «սովորական» խաբեություն` Հայաստան ներմուծող ընկերությունները միսը ձեռք են բերել սերտիֆիկատ չունեցող ձեռնարկություններից, իսկ մաքսային փաստաթղթերը կեղծել են: ՈՒրեմն` մինչև կհասկանան` ով ինչ է արել ու ինչու, երշիկ մի՛ կերեք, հնդիկ գոմեշը ոչ միայն առավոտյան, ընդհանրապես չի սիրում լվացվել:
Երևանի ավագանին սկսել է գործել շատ կարևոր ոլորտներում` Երևանում արդեն վաճառվում են «Ավագանի գրուպ» ընկերության արտադրած խաղաթղթերը, որոնց դարձերեսին ՀՀ զինանշանն է: Ակնհայտորեն աշնանային նստաշրջանում ԱԺ-ն լրացում կընդունի զինանշանի մասին օրենքում` գործածման դեպքերին ավելացնելով խաղաթղթերը:
2009-ի օգոստոսի 18-ից, անցնելով անհրաժեշտ մեկամյա գործընթացը, Վրաստանը դուրս եկավ ԱՊՀ-ից` շարունակելով մասնակցել ԱՊՀ շրջանակում կնքված այն միջազգային համաձայնագրերին, որոնք վերաբերում են համագործակցության անդամ չեղող երկրներին: 2008-ի օգոստոսի 18-ին ռուս-վրացական սրընթաց պատերազմից հետո Վրաստանի նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլին հայտարարել էր. «Անշուշտ մենք պետք է լքենք ԱՊՀ-ն: Որպես միջազգային կառույց` ԱՊՀ-ն լիովին ձախողվել է: Այն, ըստ էության, ստեղծվել էր նախկին ԽՍՀՄ տարածքում գործելու համար, սակայն ունակ չեղավ որևէ քայլ ձեռնարկել այս ողբերգությունը կանխելու համար: Մենք դուրս ենք գալիս այդ կազմակերպությունից, որտեղ Ռուսաստանը միանձնյա որոշումներ է կայացնում, և կոչ ենք անում մյուս երկրներին ևս հետևել Վրաստանի օրինակին»: Օրինակն ամբողջ մեկ տարի վարակիչ չէր ոչ մի պետության համար, թեպետ թեկնածու կա` ՈՒկրաինան:
Մարդու իրավունքների ևս մի պաշտպան հանգեաւ ի տեր` Սեուլում վախճանվել է Հարավային Կորեայի նախկին նախագահ Կիմ Դե Չժունը: Նա 85 տարեկան էր, երկրի նախագահ ընտրվել էր 1997 թվականին, իսկ 2000-ին արժանացել էր Նոբելյան մրցանակի` ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների պաշտպանության համար:
Օգոստոսի 21-ին իր ծննդյան 58-րդ տարեդարձը տոնեց Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն հայոց կաթողիկոսը` ստանալով շնորհավորական հեռագրեր ու ուղերձներ ամբողջ աշխարհի հավատացյալներից:
Օգոստոսի 21-ը շատ էր նշանակալից` նախորդ օրը երեկոյան ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնն էր ՀՀ նախագահին զանգահարել` քննարկելու հայ-ամերիկյան երկկողմ հարաբերությունները և տարածաշրջանային հիմնախնդիրները` մասնավորապես հայ-թուրքական քաղաքական երկխոսությանը վերաբերող հարցեր: Պատկերացնո՞ւմ եք այդ հեռախոսազրույցը` քանի ժամ պիտի տևեր ու քանի րոպե է տևել իրականում...
Նույն օգոստոսի 21-ին ՀԱԿ-ն է հայտարարություն տարածել` 2008 թ. մարտի 1-ի իրադարձություններն ուսումնասիրող ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովի մասին:
Հայտարարությունն արձանագրում է, որ ի սկզբանե, դատելով հանձնաժողովի կազմավորման սկզբունքներից ու կազմից, ակնհայտ էր, որ այն ընդամենն իմիտացիա է և ոչ ավելին: Հանձնաժողովի առաջին շրջանի կիսատ-պռատ գործունեությունը, մի քանի ձևական հարցաքննությունները ոչ միայն ապացուցեցին այդ իրողությունը, այլև պարզ դարձավ, որ այն կատարում է ձգձգելու, իրողություններն ու հանցագործությունները պարտակելու իշխանական հրահանգ: Արդեն տևական ժամանակ հանձնաժողովը պարապուրդի է մատնված: ՀԱԿ-ի պայքարի և միջազգային կառույցների պարտադրմամբ ստեղծվեց մարտի 1-ի իրադարձությունների ուսումնասիրման փորձագետների փաստահավաք խումբը` ընդդիմության և իշխանության ներկայացուցիչների համամասնական ընդգրկ-մամբ:
Հայտարարությունը նշում է, որ չնայած իշխանությունների փորձերին` վիժեցնելու խմբի աշխատանքը, ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովը ստացել է 3 զեկույց` աղաղակող բացահայտումներով, սակայն ապացուցված փաստերով հիմնավորված զեկույցները հրապարակային և մանրակրկիտ քննարկման առարկա չի դարձրել: Ավելին, հանձնաժողովի անդամները, խախտելով անաչառության սկզբունքը, մինչև վերջնական եզրակացության հրապարակումը հանդես են գալիս քաղաքական հայտարարություններով և որակումներով, որոնք սպասարկում են իշխանության պաշտոնական վարկածները: «Հանձնաժողովի նման կեցվածքը ևս մեկ ապացույց է այն իրողության, որ այն իրականում մարտի 1-ին կատարված հանցագործությունների պարտակման և կոծկման հանձնաժողով է, որի միակ նպատակն է գործող ավազակախմբի սպասարկումը և մարդու իրավունքների ու ժողովրդավարության նորմերի հարյուրավոր ոտնահարումներն արդարացնելու պատվերի իրականացումը»,- եզրակացվում է հայտարարության մեջ և հավելվում, որ ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովում ընդգրկված բոլոր քաղաքական ուժերն իրենց ստորացուցիչ դերակատարությամբ, ըստ էության, վերջնականապես և ամբողջովին դառնում են ոճրագործության մեղսակից և հավասարապես պատասխանատու:
ՀԱԿ-ը կարծում է, որ ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովի սեպտեմբերին հրապարակվելիք զեկույցը ֆիկցիա է, գրվելու է փաստական նյութի անտեսմամբ, և ոչ թե հանձնաժողովում, այլ գործադիր իշխանության կաբինետներում, ուստի ՀԱԿ-ը կոչ է անում փաստահավաք խմբին` շարունակել փաստահավաք գործունեությունը, քանի որ իր երեք զեկույցների հրապարակումից հետո խումբը հաստատվել է որպես իրողությունների և ճշմարտության բացահայտման միակ ատյան, վայելում է հայ հասարակության, միջազգային հանրության վստահությունը:
Հենց օգոստոսի 21-ին ԱԺ նախագահ Հովիկ Աբրահամյանը հանդիպել է ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովի անդամներին ու նրանց տեղեկացրել, որ իրենց աշխատանքը մշտապես եղել է իր ուշադրության կենտրոնում, որ հանձնաժողովի եզրակացությունը պետք է լինի սպառիչ և անկողմնակալ, տա այն հարցերի պատասխանը, որոնք Ազգային ժողովի որոշմամբ դրվել են հանձնաժողովի առջև: Հանձնաժողովի եզրակացությունը կարևորվել է նաև ԵԽԽՎ-ի համար. 1677 բանաձևում արձանագրված է, որ ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովի զեկույցից պարզ կդառնա` անկողմնակալության ու վստահելիության չափորոշիչները բավարարվա՞ծ են, թե՞ կա լրացուցիչ քննության անհրաժեշտություն:
ԱԺ նախագահը տեղյակ է դժվարություններին` միշտ չէ, որ պետական մարմինները, տարբեր պաշտոնյաներ ժամանակին և պատշաճ են արձագանքել հանձնաժողովի դիմումներին և հարցապնդումներին, պատրաստակամ են եղել հանձնաժողովի հարցերին պատասխանելու: «Հասկանում եմ նաև, որ խորհրդարանի կողմից ձեր առջև դրված հարցերից շատերի պատասխանն ուղղակիորեն առնչվում է նաև հատուկ քննչական ծառայության կատարած աշխատանքին, որովհետև խորհրդարանական հանձնաժողովը նախաքննական մարմին չէ և, ամենամեծ ցանկության դեպքում անգամ, չի կարող և իրավունք էլ չունի գերազանցելու իր լիազորությունները»,-ասել է ԱԺ նախագահը: Հանձնաժողովի աշխատանքը մշտապես իր ուշադրության կենտրոնում պահած Հովիկ Աբրահամյանը ցանկացել է լսել հանձնաժողովի անդամների տեսակետները ոստիկանության գործողությունների իրավաչափության և համաչափության, հատուկ միջոցների կիրառման, 10 զոհերի մահվան հանգամանքների ճշտման և փաստահավաք խմբի անդամների փոխանցած նյութերի վերաբերյալ:
Մարտիմեկյան իրադարձությունների վերաբերյալ այս ակտիվացման պատճառը սեպտեմբերի 15-ին ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովի գործունեության ժամկետը լրանալն է և, բնականաբար, այդ էջը փակելու բուռն մղումը: ՈՒ չգիտես ինչու` բոլոր հրապարակումներում, ելույթներում կարևորվում է այն փաստը, որ հանձնաժողովը հաջողություն չունի զոհվածների մահվան հանգամանքները պարզելու խնդրում: Նախ` սխալը այդ խնդիրը հանձնաժողովին առաջադրելն էր, որին տրված չէին համապատասխան իրավասություններ ու, բնականաբար, որը չէր կարող ու իրավունք չուներ փոխարինելու նախաքննական մարմնին և պետք էլ չէր: Համենայն դեպս, ոչ ոք չի լիազորել նախաքննական մարմնին` իր իրավասությունները հանձնաժողովին փոխանցել կամ իր պարտականությունները չկատարել` սպասելով հանձնաժողովի եզրակացությանը: Մարտյան իրադարձությունների գլխավոր հարցը բոլորովին էլ զոհերի մահվան հանգամանքները չեն: Մարտյան իրադարձությունների գլխավոր ու արմատական հարցը մեկն է` ինչպե՞ս ու ինչո՞ւ այդ իրադարձությունները կատարվեցին, ի հետևանս որոնց արդեն ծագում է 10 զոհերի մահվան խնդիրը: «Ինչպե՞ս և ինչո՞ւ հնարավոր դարձան մարտյան իրադարձությունները» հարցերն է ինքն իրեն տալիս ՀՀ յուրաքանչյուր քաղաքացի, ում համար կարևոր է` ինքն ի՞նչ երկրում է ապրում ու ի՞նչ կարող է հենց իր հետ կատարվել այսօր ու վաղը: Զոհվածների մահվան հանգամանքների վրա հասարակության ուշադրության բևեռացումը նշանակում է գլոբալ խնդրի լոկալացում ու ոչ միայն հանձնաժողովի գործունեության, այլև այդ իրադարձությունների բացահայտման փակուղիացում: Ո՞Ւմ է դա ձեռնտու: Ակնհայտորեն հենց նրանց, ովքեր մեղավոր են իրադարձությունների այդ ընթացքի համար, բայց հիմա իրենք են մեղավոր որոնում, որովհետև իրենք ի վերուստ անմեղ են ու անմեղ:
Շատ կարևոր բացահայտում է եղել Թուրքիայում. պարզվում է, որ մեր հարևան երկրի ոչ միայն նախագահ Աբդուլլահ Գյուլն է ֆուտբոլի մեծ մասնագետ, այլև նույնիսկ վարչապետ Ռեջեբ Թաիփ Էրդողանն է երիտասարդության օրերին ֆուտբոլ խաղացել և, չեք հավատա, դարձյալ հայերի հետ... Ահա ինչ մարզասեր երկրի հետ գործ ունենք: Սա` առաջին: Եվ երկրորդ` Թուրքիայի ազգային ու կրոնական փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներին հանդիպելով` վարչապետը ոչ միայն ֆուտբոլային երիտասարդությունն է հիշել, այլև այն, որ եթե իրենց իշխանությունը ներքին համակեցությունը կարողանա ամրապնդել, երկիրը պիտի մեծ ոստյուն ապահովի: Իշխանությունը հենց առաջին փուլից բոլոր խնդիրներին, երկրի բոլոր շրջանակներին ու հասարակության բոլոր խավերին համահավասար կարևորություն է տվել: Նաև երրորդ` վարչապետը երեք առանցքային դիտարկում է ներկայացրել.
1. Թուրքիան պայքարում է հանուն ժողովրդավարության և բոլոր խնդիրները ցանկանում է լուծել հասարակական կազմակերպությունների ու քաղաքական կուսակցությունների հետ միասնաբար:
2. Թուրքիայի հարավ-արևելյան շրջանների խնդիրները միայն հոգեբանական ու սոցիալական չեն, այլև ռազմական, քաղաքական, դիվանագիտական ու տնտեսական:
3. Թուրքիան դեմ է կրոնական նացիոնալիզմին, ինչ կրոնի ուզում ես հետևիր` երկրում բոլորը հավասար են դիտվում: Թուրքիան ժողովրդավարական, աշխարհիկ ու իրավական պետություն է: Ով ուզում է, կարող է հավատալ, ով չի ուզում, կարող է հարցեր տալ: Օրինակ` ժողովրդավարական, աշխարհիկ, իրավական ո՞ր նորմն է հարևանի հետ փակ սահման պահանջում, ո՞ր նորմն է հարևանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումը պայմանավորում երրորդ երկրի հետ հարաբերություններով, ո՞ր նորմն է պահանջում պատմական անցյալի ընտրովի հիշողություն... Թվարկումը կարելի է շարունակել, բայց իմաստ չունի, որովհետև հռետորական հարցերի կարևորությունը ոչ թե պատասխանի ակնկալիքն է, այլ բուն առաջադրումը:
1990 թ. օգոստոսի 23-ին ընդունվեց Հայաստանի անկախության մասին Հռչակագիրը: Օրը արևոտ էր, ամառը լի էր փոփոխությունների խոստումներով: 19 տարի հետո` 2009-ի օգոստոսի 23-ը նվազ արևոտ էր, բայց ամառն էլի լի էր փոփոխությունների խոստումներով. ինչը կկատարվի, ինչը ոչ` կերևա ժամանակի մեջ:
Վաչիկ ՄԵԼԻՔՍԵԹՅԱՆ

Մեկնաբանություններ