«ԵԹԵ ՄՏԱՎՈՐԱԿԱՆՆ ԱՍՈՒՄ Է, ՈՐ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ ՏԳԵՏ Է, ՈՒՐԵՄՆ ՏԳԵՏ ՄՏԱՎՈՐԱԿԱՆԻ ՀԵՏ ԳՈՐԾ ՈՒՆԵՆՔ»

«Այսօր» ամսաթերթն իր տարաբնույթ հավելվածներով երևան եկավ 90-ականներին, գրավեց իր հաստատուն տեղը, ընթերցողների ուշադրությունն ու, մի տեսակ, անաղմուկ հեռացավ: «Այսօր»-ի հիմնադիր-խմբագիր ԱՐՄԵՆ ՖՕՆ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆՆ «Իրատես de facto»-ի հյուրն է: Նա վստահեցնում է` թերթը վերաբացվելու է մի պայմանով` էլ չփակվելու:
-Հեղափոխական ամսաթերթ, նոր երևույթ մեր նոր կյանքում` ազատ, անկախ, ցուրտ և մութ Հայաստանում: Կարելի՞ է ասել, որ «Այսօրը» ժամանակի, օրվա ծնունդ էր ու իր ժամանակի հետ հեռացավ:
-Այսօրը ամեն օր էլ հեռանում է։ Բայց, միևնույն է, հաջորդ օրը նորից է գալիս։ Բացի այդ, հեռանում են այս աշխարհից։ «Այսօրը» ճիշտ ժամանակին, ճիշտ տեղում էր: Այս պահին էլ ճիշտ տեղում է: Պարզապես գործունեությունն է ընդլայնվել, անցում է կատարվել տպագրական գործունեության, շատերի համար ենք թերթեր տպագրում և սեփական թերթ հրատարակելու ժամանակ չի մնում։ Կարող եմ խոստանալ, որ կգտնվի նաև այդ ժամանակը։
-Այն տարիներին ներկայացաք նաև խաչբառերի նոր տեսակով:
-Խաչբառի, այսպես կոչված, բումը «Այսօրի» հետևանք էր։ Եկամտաբեր նախագիծ էր։ Այնքան եկամտաբեր, որ կարճ ժամանակում մեծ մրցակցություն առաջացավ. խաչբառերի շուրջ 60 արտադրող ի հայտ եկավ։ Սակայն անառողջ մրցակցության հետևանքով և՛ որակներն ընկան, և՛ այդ բիզնեսն ինձ ֆինանսական տեսանկյունից անհետաքրքիր դարձավ, թեև մինչև հիմա էլ շատերը հիշում են «Այսօր» բրենդով խաչբառային թերթերը։
-Ի՞նչ կար այդ ցուրտ ու մութ տարիներին, որ չկա այսօր:
-Ազատություն, հպարտություն: Հաղթողի հոգեբանություն կար… Հիմա չունեմ:
-Ժամանակի Ձեր ընկալումը: Կարծում եմ, հենց այնպես չի ընտրվել ամսաթերթի անվանումը:
-Անցյալն ընդամենը փորձ է կամ փորձառություն, ապագան էլ այսօրներով է ստեղծվում:
Այսօրը գաղափարախոսություն է: Մեր այսօր-ի և քաղաքակիրթ աշխարհի այսօր-ի միջև առնվազն 50 տարվա տարբերություն կար: Նպատակն այդ «այսօրների» անջրպետը նվազագույնի հասցնելն էր:
Կարծում եմ, թեկուզ փոքրիկ հաջողություն այդ առումով կարելի է գրանցել։
-Իսկ ինչո՞ւ Ֆօն:
-Ասենք` գրական կեղծանուն:
-Չակերտները չե՞ք բացում:
-Պարզապես գրող Արմեն Գևորգյան, այդքան էլ ես չէի: Արմեն Գևորգյանը սովորական մի մարդ է, նորմալ կյանքով ապրող, իսկ գրող Արմեն Գևորգյանը` մի ոմն Ֆօն: Այն էլ կլոր օ-ով: Ստվե՞ր է, ի՞նչ է…
-«Այսօր»-ական պատասխան եք տալիս: Կա՞ պարբերական, որ շարունակում է «Այսօր»-ի գործը, կամ իր ուղղվածությամբ, շնչով, ասելիքով մոտ է «Այսօրին»:
-Չկա և չէր էլ կարող լինել, քանի որ, կրկնեմ, «Այսօրն» ուրույն գաղափարախոսություն է։ «Այսօրը» պետք է գործի ազատության, ժողովրդավարության հետ զուգահեռ: «Այսօրը» չէր կարող գործել բռնապետական երկրում, ինչպես չկարողացավ խորհրդային տարիներին: Սէվի հետ (Հենրիկ Խաչատրյան) 85-ից «պերեստրոյկայի» ալիքի տակ փորձել ենք մասնավոր թերթ հրատարակել: «Այսօր» անունը գտնվել է հենց 85 թվականի հուլիսի 16-ին: Շարժումն սկսվելուց քիչ առաջ, 86-ին կարողացանք ինքնահրատ «Այսօր»-ով ներկայանալ: Իսկ պաշտոնապես գրանցվեց 1992-ին: Ի դեպ, գրանցման համարը 2-ն էր, կարող էր 1-ինը լինել, բայց 1-ինը «Հայաստանի Հանրապետությունը» գրանցեցին։ Թերթի առաջին համարը լույս է տեսել հուլիսի 4-ին՝ 32 էջով, 20000 տպաքանակով։ Այն ժամանակ «Սոյուզպեչատը»՝ մամուլի տարածման միակ ցանցը, մեր թերթը չվերցրեց իրացման։ Հսկայական գումար տանուլ տալու եզրին էինք։ Արագ կողմնորոշվելով` կազմակերպեցինք մամուլի տարածման Հայաստանում առաջին մեծամասշտաբ այլընտրանքային կառույցը՝ շրջիկ լրագրավաճառների ցանցը, որն էլ հիմք դարձավ այսօր գործող մամուլի տարածման մասնավոր ցանցի համար։
-Ոչ միայն «Այսօրն» է տարբերվում, այլև այն ժանրը, որով դուք ներկայանում էիք:
-Ավանգարդ պոեզիայով զբաղվելուց բացի, թարգմանել եմ Դանիիլ Խարմս՝ աբսուրդի հայրերից մեկին։ Հենց աբսուրդի ժանրն էլ ներմուծել եմ լրագրության ասպարեզ։ Դուք սա նկատի ունեք երևի։ Զվարճանում եմ, երբ բիզնես գործունեության մեջ պոեզիայի տարրեր եմ նկատում։ Փաստորեն, այդ Ֆօնը չի դադարել ինձ հետապնդելուց։ Այ այդպիսի անդավաճան ֆօն ունեմ։ Նրանից օրինակ եմ վերցնում։ Կարելի է արձանագրել, որ Ֆօնը նաև լրագրության մեջ է եղել իմ ստվերը: Կան մարդիկ, որ իրենց այսօրական են համարում և ինձ ֆօնի տեղ են դնում… ուրեմն, դեռ ամեն ինչ չի ավարտվել: Ամեն բան մահանում է այն ժամանակ, երբ ոչ ոք այլևս չի հիշում:
-Գաղտնիք չէ, որ մեր օրերում, քիչ թե շատ լավ աշխատանք ունենալու համար պարտադիր պայմաններն են` տարիքը մինչ 25, տասը տարվա աշխատանքային փորձ, ռուսերենի, անգլերենի, համակարգչի գերազանց իմացություն և այլն: Ի դեպ, անգրագիտության ֆոնի վրա: Այն օրերին «Այսօր»-ում աշխատելու պայմանները հետևյալն էին` հայերենի իմացություն, պարզ համառոտ նախադասություն կազմելու ունակություն: Եթե այսօր պարբերական ունենաք, ի՞նչ պայմաններ կառաջարկեք:
-Նաև՝ ողջ կյանքը ժուռնալիստիկային նվիրաբերելու պատրաստակամություն… Պայմանները չեն փոխվի: Հավերժական են… Կարևորը մարդու միտքն է, ոչ թե քերականական գիտելիքները։ Թեև ցանկալի է։ Խմբագիրներին և սրբագրիչներին էլ պետք է գործ թողնել։ Իսկ գլխավոր խմբագրի իմ գլխավոր ֆունկցիան համարել եմ հեղինակներին տպագրելը, ոչ թե մերժելը։ Եթե մարդը որևէ բան է գրել, գլխավոր խմբագիրը պետք է գտնի ընթերցողին այն մատուցելու ձևը, չափը, տեղը, նունիսկ տառաձևն ու տառաչափը։
-«Հայաստանն անկո՞ւմ է ապրում, թե՞ վերելք». «Այսօրում» այսպիսի մի հարցադրում կար: Հետաքրքիր է իմանալ Ձեր պատասխանը:
-Աշխատանքի ընդունելու իմ կազմած թեստային հարցաթերթիկից է: Քանի որ հարցը քաղաքական ենթատեքստ ունի, դիվանագիտական պատասխան կտամ` շատ եմ ցանկանում, որ վերելք ապրի: Աշխատում եմ և ապրում դրանում իմ ներդրումն ունենալու համար:
-«Ֆօն-ֆօնը» («Այսօր»-ի երգիծական հավելվածը) հումորային թերթ էր ու կարծես ստվեր գցեց «Ոզնու» վրա: Անգամ հումորի տեսակն էր փոխվել, և հետաքրքիր է, այն օրերին դեռ մարդիկ ծիծաղում էին: Ներկայումս հումորային ոչ մի թերթ, ըստ իս, երկար, նույնիսկ կարճ կյանք չի ունենա:
-Համամիտ չեմ այդ կարծիքին։ Զավեշտալի ժամանակներ են: «Ֆօն-ֆօնը» վերահրատարակելու անհրաժեշտություն եմ զգում։ Իսկ «Ֆօն-ֆօնը» ոչ թե գործում էր ստվերելով «Ոզնուն», այլ երգիծանքի այն դաշտը, որում գործել է, «Ոզնին» այդ դաշտում չկար: Պահպանել եմ ուրիշի բաղը չմտնելու ոսկե կանոնը։ Սոցիալական հումորով չեմ զբաղվել։ «Ոզնին» 50 դրամ էր, մեր թերթը՝ 150, ի դեպ, տպաքանակը մինչև 25000-ի հասել է։ Եվ ընդհանրապես «Ոզնու» հետ համեմատելի չէր, քանի որ «Ոզնու» խմբագիրն իր թերթի անունով էր ստորագրում՝ Գլխավոր Ոզնի, իսկ մեր թերթն իր խմբագրի անունով էր գրանցված։
-Ազատությունից գռեհկացում կամ ամենաթողություն մի քայլ է: Պահո՞ւմ էիք այդ սահմանը:
-Ազատությունը մարդու ներսում է: Մարդուց դուրս ազատությունը միշտ սահմանների մեջ է, իսկ ինչը սահմանների մեջ է, ես արդեն դժվարանում եմ ազատություն կոչել: Պատասխանը հակասական է, սակայն հենց այս պատճառով շատ ու շատ բաներ են վերագրում ազատությանը։ Մենք միշտ եղել ենք օրենքի և պարկեշտության սահմաններում՝ անկախ նրանից, թե ինչ են մեզ վերագրել։
-Սէվը (նույնպես հայտնի այսօրական) հետաքրքիր մի բան ասաց իր հավանած արվեստագետների մասին. «Հիմա կամ ճգնաժամի մեջ են` չեն ստեղծագործում, կամ էլ անցել են հանրօգուտ աշխատանքի»: Ձեր պարագայում ինչպե՞ս է:
- Այսօր արդեն որպես աշխարհահռչակ այսօրական, ալեհեր Սևը՝ բոլոր ժամանակների իմ միակ գուրուն, անկասկած, անսխալական է. ես ինձ մեղավոր եմ զգում, կարծես ուղղիչ աշխատանքային գաղութում լինեմ:
-Ովքե՞ր էին այսօրականները կամ Ձեր ասած` ազատ արվեստագետները:
-Մի խումբ մարդիկ էինք, էի՛նք, թեև մեզնից ոչ ոք հողին չի հանձնվել (շատերը հանձնվել են այլ երկրներին, ամուսնական կյանքին կամ սեփական երեխաներին), որոնք այլևս մարդ չեն, թերևս՝ մեծություններ են, քանի որ ոչ ոք չի փոխել իր մասնագիտությունը։ Ավելին. ավելի են խորացել իրենց մասնագիտական գործունեության մեջ և շարունակում են չարաճճիորեն ապրել ու ազատորեն ստեղծագործել։ Անում էինք ինչ խելքներիս փչեր, բնականաբար, խորագույն հարգանք, նույնիսկ ակնածանք, մինչև անգամ պաշտամունք տածելով օրենքների և ավանդույթների նկատմամբ՝ ունենալով հազարավոր ընթերցողներ: «Այսօրը» մեզ համար ապրելակերպ էր: Աշխարհահռչակ այսօրական Սև Հենդոյից հետո այդ տիտղոսին հավակնում են Գարիկ Պետրոսյանը՝ իր շոու ստուդիայով, Գագիկ Ղազարէն՝ իր պրպտուն կինոնորարարություններով, Նարինե Գիժլարյանն ու Ռոբ Մանուկյանը՝ Հ1-ի գեղարվեստական ֆիլմերի հոգեհարազատ հայերեն թարգմանություններով, Նաիրա Ահարոնյանը՝ իր նկարչական և մանկական խաղեր ստեղծելու տաղանդով, ամերիկյան ուսումնական հաստատությունները մինչ օրս անհանգիստ պահող Ծովինար Նազարյանը՝ իր անխոնջ լրագրությամբ, Ռուզան Մելիքսեթյանն ու Գոհար Բալդրյանը և նույնիսկ Գոհար Ղարիբյանը… Կարող եմ էլի անուններ թվել։
-Մեր օրերում քաղաքականացված են մամուլը, մշակույթը, կյանքը: Նույնիսկ ամենախոցելի` մարտի մեկի դեպքերի մասին գրված Ձեր նյութի մեջ ուրիշ մի բան կար («Օպտիկական խաբկանք»-ի մասին է խոսքը), որ բացակայում է քաղաքական շնչով գրված «ամենամարդասիրական» հոդվածում: Գուցե մեզ պակասում է արվեստի այդ տեսա՞կը` դատարկությունը լցնելու համար, մարդկանց «բուժելու», նոր մի բան ասելու:
-Իսկ ինչո՞ւ գուցե… Աբսուրդի ժանրը՝ ներմուծված լրագրության մեջ… Այդ պակասն է ինձ ստիպում մտածել, որ այսօրականները նորից են գործելու: Մեր խոսքն ուրիշ էր…
-Փորձե՞լ եք ներկայանալ գրական մամուլում: Ինչպե՞ս էր ընկալվում ժամանակի գրական դաշտում Ձեր արվեստը:
-Առաջին ավանգարդ ստեղծագործությունս «Գարուն»-ում տպագրվեց 88-ին. ներկայացրել էի տպագրության 87-ին: Խոր հիասթափություն ապրեցի ու հասկացա, որ Հայաստանին այլ մամուլ է պետք: «Այսօր»-ը ստեղծվել է նաև դրա համար:
-Արձագանքնե՞րն էին վատ:
-Ինչո՞ւ միանգամից՝ վատ։ Համահարթեցված զգացի ինձ, թեև ճանաչում էլ ձեռք բերեցի: Ողջ մշակութային մամուլը առայսօր սոցիալացված է։ «Գարունն» իմ տեղը չէր: Լրագրությամբ զբաղվելուց հետո դադարեցի գրելուց. ինձ` արվեստում արվեստագետիս բարձրացրած հարցերի պատասխաններն ունեցած համարեցի:
-Հիմա չե՞ք գրում:
-Չէ, շարունակում եմ ապրել այնպես, ինչպես կգրեի:
-Ինչպե՞ս է վերնագրված Ձեր գիրքը:
-«Ձկնապուր թարմացնող քսուքներով»: Դա իմ վերջին բանաստեղծության վերնագիրն է: Երբ մի բանաստեղծություն էի գրում, անմիջապես չէի ընկալում, մեկ-երկու ամիս անց գրվում էր հաջորդը, այսինքն` նախորդ գրածն արդեն ընկալված էր։ Ես շատ չեմ գրել: Գրամոլ չեմ եղել։ Ի դեպ, եթե լիովին ընկալեմ վերջին գրածս, գուցե շարունակեմ:
-Քաղաքականությունն ու «Այսօրը»:
-«Այսօր»-ն ամեն ինչով զբաղվել է, բացի քաղաքականությունից: Դա հակասական, սկանդալային, էպատաժային թերթ էր և բացարձակ ինքնաֆինանսավորվող, այսինքն՝ լիովին ազատ: ՈՒստի խնդիրը ներդրված միջոցները բազմապատկված հետ բերելն էր:
-Ավելի շատ քննադատե՞լ եք, թե՞ քննադատվել: Մի զավեշտալի պատմություն էին պատմում, որ Ձեր փոխարեն բռնության է ենթարկվել մեկ ուրիշը:
-Միշտ և ամեն ինչ խստագույն քննադատության եմ ենթարկում՝ սկսած ինձնից։ Այդ պատմությունը 93-ին է եղել: Անուններ, բնականաբար, չեմ տա: Դա, հավանաբար, առաջին ահաբեկչական գործողությունն էր նորօրյա մամուլի դեմ: Ես տեղում չեմ եղել: Հարցրել են` ստեղ ո՞վ ա Արմեն Գևորգյանը, տեղակալս ասել էր` ես եմ, ասել էին` էս հոդվածը ինչո՞ւ ես տպագրել, ասել էր` լավ եմ արել, ու ծեծ էր կերել: Ինձ հետ հանդիպումից, բնականաբար, տուժողներ չեղան, ամեն ինչ իր տեղն ընկավ: Իսկ մոտիվը հետևյալն էր. հոդված էի տպագրել, բռնության դեմ էր, ճիշտ չէր ընկալվել, քանի որ անձնավորված էր. չգիտեին, որ օրենքով պարտավոր ենք հակառակ կարծիքն էլ տպագրել: Կռվի տարիներն էին, եկել էին մի 40-50 հոգով՝ զինված։ Արկածախնդրություն էր։
-Շատ արվեստագետներ հեռանում են ոչ թե հեռանալու միտումով, այլ ինքնահաստատվելու, կայանալու, շատերն էլ այստեղ ապրում են հայրենիքից հեռու, օտարված: Այդ ի՞նչ անդունդ է արվեստագետի ու իր երկրի միջև: Ինչո՞ւ արվեստագետն իրեն լավ չի զգում հայրենիքում:
-Ես Սէվի խոսքերով ասեմ, երբ առաջին անգամ Փարիզ էր գնացել, հարցրի` ո՞նց էր Փարիզում, շատ լավ պատասխան տվեց (միգուցե հիմա ինքը մոռացել է), ասաց` աշխարհի ցանկացած կետում էլ կարելի է դժբախտ լինել: Իսկ ես կարծում եմ, որ մենք ունենք եվրոպամետ մտավորականություն և ասիամետ ժողովուրդ, այստեղից էլ` անջրպետը։ Բայց, այնուամենայնիվ, անջրպետի մեղավորությունը մտավորականությանն է. պետք չէ արհամարհել ժողովրդին։ Եթե մտավորականն ասում է, որ ժողովուրդը տգետ է, ուրեմն տգետ մտավորականի հետ գործ ունենք։
-Կհեռանա՞ք ինքներդ:
-Ես տեր եմ։ Ես տեր եմ իմ երկրին, իմ մոլորակին, իմ տիեզերքին։ Երևի դրանից է, որ երբեք հեռանալու հարց չի եղել։
-Ի՞նչ է լինելու վաղը…
-Նորից Այսօր:
Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ