«ՁԵ՞Ր ԻՆՉԻՆ Է ՊԵՏՔ ԻՄ ՑԱՎԸ»

Պահքային սյուրռեալիստական հարցազրույց ԱԺ պատգամավոր ԿԱՐԵՆ ՃՇՄԱՐԻՏՅԱՆԻ հետ
-Պարոն Ճշմարիտյան, քանի որ պահքային օրեր են, սկսենք հոգևորից, հետո կանցնենք մնացածին: Ի դեպ, շատ հետաքրքիր մի վիճակագրություն. եթե նախորդ տարիներին մի քանի պատգամավոր ու նախարար էին պահք պահում, վերջին երկու տարիներին այդ դինամիկան շատ բարձր է, բավականին մեծ թվով պատգամավորներ ու նախարարներ են սկսել պահք պահել:
-Այսինքն` այս ընթացքում էլ սուտ չե՞ն խոսելու:
-Դրա համար էլ Ձեզ չեմ հարցնում` Դուք պահք պահո՞ւմ եք, թե՞ ոչ։ Բայց կցանկանայի իմանալ` գիտե՞ք ինչի համար են պահք պահում։
-Մոտավորապես գիտեմ: Իմ դիտարկմամբ` մարդիկ պահք պահում են ոչ թե հոգևոր պահանջմունքներից ելնելով, մի պահ դա դարձել էր մոդայիկ, բայց ես դրա մեջ բոլորովին այլ` խոր իմաստ եմ տեսնում, և դա այնքա՜ն անձնական է:
-Ի դեպ, մեկ բառով պահքը կոչվում է զատում: Դուք ունե՞ք պահանջ` զատվելու աշխարհից, այս պատգամավորներից, այս պառլամենտից, որ կտրեք կապերը նրանց հետ, նաև` Ձեզ հետ և ունայնանաք` «հոգով աղքատանաք»։ Արթյուր Ռեմբոն ասում էր` ես ինձ քանդում եմ, զգացմունքներս ոչնչացնում եմ, կապերս կտրում եմ` ինձ հասնելու համար: Ձեր մեջ նման պահանջ առաջանո՞ւմ է:
-Ո՛չ: Ես միշտ էլ կտրված եմ և ապրում եմ իմ աշխարհում:
-Կներկայացնե՞ք այդ մեխանիզմը, շատ հետաքրքիր է. նույնիսկ աշխարհը թողած, քարայրները մտած մենակյացներին շատ դժվար է հաջողվում կտրվել նրանից, ինչ Ադամի հետ դրեց Աստված և ուղարկեց հող հայրենի: Իսկ գուցե ճիշտ չհասկացա՞ք հարցադրումը։
-Ճիշտ հասկացա: Այո՛, ներքին կապերի մեջ ես միշտ էլ եղել եմ ազատ:
-Առնվազն ճիշտ չեք ասում, պարոն Ճշմարիտյան, որովհետև այնտեղ, որտեղ Դուք եք և որտեղից գալիս եք, լինի Ձեր նախարար եղած ժամանակ, թե հիմա` պատգամավորության շրջանում, երբ պետք է սեղմել համապատասխան կոճակը և միևնույն ժամանակ ազատ թողնել ներքին մարդուն, անհնար է:
-Հնարավոր է: Եվ ընդհանրապես, դա այնքա՜ն անձնական ոլորտի հարց է, որ եկեք չխոսենք այդ մասին:
-Դե, իհարկե, հեշտ է ասել` «անձնական ոլորտ», ու հարցը փակել: Բայց, բոլոր դեպքերում, «բացենք» հարցը. բանն այն է, որ եթե Դուք այդ ներքին ազատն ենք, ապա Դուք պետք է կրեք կառավարության, խորհրդարանի մեղքերի ողջ ծանրությունը, դառնաք դրանց հատուցողը, որովհետև ո՛չ մի տեղ դատարկ չի մնում, եթե այդ չափով Դուք մաքրել-ազատել եք այդ կառույցները, դրանք Ձեր հատուցման բաժակը պետք է ահավոր ծանրացրած լինեին` նոր կապեր բերելով, որովհետև դա անվերջանալի մի պրոցես է: Դուք այդ հատուցո՞ղն եք:
-Ո՛չ... Եկեք հարցը ճշտենք` այն փիլիսոփայակա՞ն է, հոգևո՞ր, թե՞ ի՛նչ է: Ի՞նչ եք ուզում իմանալ կոնկրետ:
-ՈՒզում եմ իմանալ` ինչպիսի՞ն է Ձեր ներքին մարդը. նա հա՞շտ է այն ամենի հետ, ինչ կատարվում է մեր շուրջը:
-Ո՛չ: Ո՞նց կարող է նորմալ մարդն ամեն ինչի հետ հաշտ լինել:
-Ասենք` Դուք չե՞ք հաշտվել մարտի 1-ի և ձերբակալված տղաների փաստի հետ:
-Մարտի 1-ը պրոֆեսիոնալիզմի պակասի հետևանք էր:
-Ո՞Ւմ... ոստիկանների՞:
-Բոլորի և, առաջին հերթին, ոստիկանների։ Այո՛, մարտի 1-ը նրանց պրոֆեսիոնալիզմի պակասի հետևանք էր:
-Իսկ ավտորիտարզմի (մեղմ ասած) ավելցուկ և քաղաքական այլ խնդիրների «պակաս» չկայի՞ն:
-Երկիր չկա, ուր քաղաքական խնդիրներ չլինեն: Արտահայտման ձևերն են պարզապես տարբեր. մեկը քաղաքակիրթ է արտահայտում այդ խնդիրը, մյուսը` ոչ: Այդ խնդիրների հիմքերն ավելի խոր են` հոգեբանական, պատմական, էթնիկ: Ազդող գործոնները նույնպես շատ են. ավելին են, քան մենք կարող ենք պատկերացնել ու վերլուծել:
-Պարզ է: Իսկ Դուք երջանի՞կ մարդ եք, պարոն Ճշմարիտյան, Ձեզ բավարարված զգո՞ւմ եք:
-Ես Ձեզ վրա հիմարի տպավորությո՞ւն եմ թողնում:
-Ինչո՞ւ:
-Ինչպե՞ս կարող է մարդն իրեն բավարարված զգալ, երբ իր կյանքը դեռ չի վերջացրել:
-Հենց վերջացնեք` բավարարված կլինե՞ք:
-ՈՒզած-չուզած:
-Գիտե՞ք, պարոն Ճշմարիտյան, ճշմարիտ` ճշմարիտ եմ ասում, ես կարող էի Ձեզ հարցեր տալ քաղաքականությունից` հայ-թուրքականից, լավ` տնտեսությունից, ի վերջո, «օտար» մարդ չեք, կարող էի «ճշտել» որոշ հարցեր` «Գոլդեն փելըսի» հետ կապված, բայց Դուք` ՀՀԿ անդամդ, էսպես` մեկուսացած գալիս եք-գնում եք, հաջողացնում եք լրագրողների ձեռը չընկնել, մի տեսակ խիստ խնամված` «դավից անտեղյակ, ցավին անհաղորդ», հայերեն ասած` «տուսովկաների» մեջ չկաք. նախ` հետաքրքիր է` ո՞ւմ հետ եք ընկերություն անում:
-Ես երբեք ի պաշտոնե ընկերություն չեմ արել:
-Էդպես չի լինում:
-Փաստորեն` լինում է: Գիտեք, եթե փողոցում կանգնած մի հեռագրասյան Դուք նայում եք որպես վթարի համար տեղադրված պոտենցիալ առարկայի, ես դրան նայում եմ որպես էլեկտրականություն հաղորդող, չգիտեմ` հեռախոսակապ ապահովող գործիքի:
-Ողջունելի պրագմատիզմ և գնահատանք: Եվ, այնուհանդերձ, Դուք հաջողացնում եք «աղմուկի մեջ վայրենի», «զերծ» մնալ պառլամենտարիզմի և կառավարման մեծ աղմուկից, և դա այն ժամանակ, երբ Դուք, հազար ներողություն, կարծես թե ունեք միջին վիճակագրական չինովնիկի կենսագրություն։
-Իսկ ի՞նչ էիք ուզում ուրիշ:
-ՈՒզում էի Ձեր ներքին մարդուն գտնել պահքի էս շրջանում, տեսնել` կարո՞ղ է ինքը ցա՜վ ունի իր մեջ, մի քիչ «մոխիր-հիշատակ»։
-Հա, բայց Ձե՞ր ինչին է պետք իմ ցավը:
-Ցավն ամենքինն է հավասար, հետո էլ, երբ ցավը շատ է լինում, ուզում ես բաժնեկից գտնել, մեկի հետ կիսվել:
-Հա՜:
-Ըհը՜...
-Ի՞նչ ցավ` կոնկրե՛տ ասեք:
-Ասենք` ո՛տքի... ոտքի՛ ցավ:
-Ոտքս` չէ, բայց ձեռքս ցավում է, իրոք, շատ ուժեղ, անկեղծ եմ ասում:
-Իսկ հոգի՞ն: Ի դեպ, տիեզերաբաններն ասում են, եթե ցավում է ձեռքդ... չէ, մի կտրի ու դեն նետի, դա նշանակում է` ինչ-որ գործ հոգևոր գնահատանքում ճիշտ չեք արել, պարոն Ճշմարիտյան: Լավ, ավելի պրագմատիկ հարցադրում կատարենք. Ձեզ էս կյանքում ի՞նչն է ընդհանրապես ցավեցնում:
-Ես աշխատում եմ միշտ առաջ նայել:
-Եվ ի՞նչ եք տեսնում «առջևում»:
-Տեսնում եմ, որ ամեն ինչ հնարավոր է և պետք է անել առավել լավ ու կատարյալ: Ես կարծում եմ, որ պետք է բոլոր խնդիրներին կոնկրետ լուծում տալ և ոչ թե հենց այնպես խոսել:
-Չէ՜, էլի սխալմունքի մեջ եք, պարոն Ճշմարիտյան, ի սկզբանե բանն է եղել, հետո նոր` մնացածը: Իսկ բանաստեղծություն սիրո՞ւմ եք:
-Շա՜տ: Թումանյան, Բյորնս:
-«Դու մեղմ սուլիր, ես դուրս կգամ, սիրելիս», շարունակե՞նք:
-Ես անգլերենով եմ կարդացել Բյորնսին:
-Հրաշալի է: Հուսամ, Թումանյան անգլերենով չեք կարդացել` «Վար մնացած մարդու համար արդեն խորթ է իմ հոգին». սա` քառյակներից, իսկ Դո՞ւք ինչ եք նախընտրում:
-Թումանյանը վատ բան չունի... մի բան ասե՞մ:
-Բա ո՜նց:
-Գիտե՞ք, մեր երկրի ցավն ու խնդիրը որն է. մեր երկրում ոչ մեկը չի ուզում իր գործով զբաղվել, բոլորն անընդհատ ուզում են զբաղվել ուրիշի գործով. երաժիշտն ուզում է զբաղվել քաղաքականությամբ, դերասանը` տնտեսությամբ, լրագրողը (ճիշտն ասած` խոսքը Ձեզ չի վերաբերում, Ձեզ չեմ ճանաչում, չեմ կարդացել երբեք)...
-...Ոչինչ, այս հարցազրույցից հետո կճանաչե՜ք։
-Հա, լրագրողներ կան, ովքեր տառաճանաչության խնդիր ունեն, ու կարող են, ասենք, լեզվի տեսչության որոշումները դիտարկել:
-Ահա՜, քիչ-քիչ բացվում եք, ներքին մարդը ծիկրակում է արդեն Ձեր խոսքերից: Ե՞վ:
-Եվ գիտեք` լրագրողները երբեք չեն սիրում ներկայացնել ինչ-որ հաստատության վարչության պետին, տեղակալին, նրանց մասին ոչինչ չի գրվում: Ինչո՞ւ եք անընդհատ գրում նախագահի, ԱԺ նախագահի, վարչապետի ու երևացող մարդկանց մասին, իսկ շարքային մարդիկ բացակայում են ձեր լրատվամիջոցներից:
-Ճշմարիտ` ճշմարիտ եմ ասում, պարոն Ճշմարիտյան, շարքային այդ մարդկանց իրավունքները ոտնահարված են մեզանում, իսկ դրանք ոտնահարողները «երևացող» մարդիկ են, դրա համար էլ իրենց մասին է գրվում:
-Գիտե՞ք, ինչու են շարքային մարդկանց իրավունքները ոտնահարված, որովհետև նրանց կարծիքը Դուք ո՛չ լսում եք և ո՛չ էլ տպագրում: Դուք միայն նախարարի հետ եք ուզում խոսել, միայն պատգամավորի. ինչո՞ւ չեք գնում Ազգային ժողովի աշխատակիցներից մեկի հետ խոսում, նրանց դարդերին անդրադառնում, ցավերը «մեկնում»:
-Փորձե՞նք միասին գնալ այդ աշխատողի մոտ` դարդերն իմանալու, որ Դուք տեսնեք, որ նրանք (հասկանալի պատճառներով) երբեք չեն խոսի լրագրողի հետ իրենց դարդերից: Եվ այնուհանդերձ, դա չի նշանակում, որ Ձեր ասածի մեջ ճշմարտություն չկա:
-Այո՛, իջեք ներքև և սովորական մարդկանց հետ խոսեք. խոսեք գյուղացու հետ, հասարակ մարդու հետ։ Դուք գյուղացու մասին գիտեք միայն այն, ինչ ձեզ մատուցում են լրատվամիջոցները, որ նա ոռոգման ջուր չունի, հարկերը չի կարողանում մուծել և այդպես շարունակ. սա է լրագրողական ողջ ինստիտուտը:
-Մեղադրանքներն ընդունված են, հանդես եմ գալիս հակընդդեմ հայցով. ա) գլուխն է, չէ՞, որոշում ամեն ինչ, բ) ուրեմն, գլխի՞ց պետք է խոսել, չէ՞:
-Ո՜չ, ամեն մարդ ինքն է իր համար որոշում: Քիչ առաջ Դուք պատմում էիք Ձեր հայրենի գյուղի մասին. ուշադիր նայեք Ձեր գյուղի ցանկապատներին, մանավանդ վատ ապրող մարդկանց, ասենք` փայտի կտորն էսպես ծռված է, այն բարձրացնելու համար փող պետք չէ, որ կարգին լինի, առավոտյան սափրվելու համար գումարներ պետք չեն, չէ՞:
-Հոգեվիճակ պետք է, պարոն Ճշմարիտյան, հոգեվիճակ։ Ժողովուրդն ասում է, չէ՞, «սիրտ չմնաց»:
-Ի՞նչ է նշանակում` հոգեվիճակ. իմ ասածն ընդամենը մշակույթ է: Հայրս պատմում էր, որ մեր գյուղում` Գյառգյառում, աշխատում էին գերմանացի գերիներ: Կարծում եմ` գերմանացի գերիների հոգեվիճակը մեր գյուղացու հոգեվիճակից ավելի լավ չէր, բայց նրանք բոլորն աշխատանքից հետո անպայման գետում մինչև գոտկատեղը լողանում էին, առավոտյան էլ լվացվում, սանրվում էին` պարտադիր: Ես խոսում եմ պարտված երկրի գերու մասին:
-Մենք այնքա՜ն տարբեր բաներից ենք խոսում, պարոն Ճշմարիտյան:
-Չէ՜, պարզապես հեռագրասյունի տարբերակն է. այն ամենքիս համար մի բան է նշանակում:
-Դե լավ էլի, պարոն Ճշմարիտյան, «հեռագրասյո՜ւն` վթարի կամ էլեկտրականության համար»։ Ախր հեռագրասյունը, նախ և առաջ, փայտն է, ու ես Ձեզ ասում էի, որ հեռագրասյան մեջ ծառ կա, հեռագրասյան այդ փայտի մեջ կա Ահարոնի գավազանը, որ դրվեց ՈՒխտի տապանակի մեջ, ու այդ չոր փայտն այնտեղ ծաղկեց, պարոն Ճշմարիտյան, ու այդ փայտը հետո խաչի վերածվեց` Փրկչին խաչելու համար, պարոն Ճշմարիտյան, ես եկել էի այդ մասին Ձեզ հետ խոսելու:
-Բա ասեիք, որ դրա մասին եք խոսելու եկել:
-Բա էսքան ժամանակ ի՞նչ էի անում, որ չէի ասում, բա ի՞նչ էի հարցնում էսքան ժամանակ` ներքին մարդ, ներքին մարդ ասելով:
-Հիմա հարցրեք` ի՞նչն է ցավում իմ մեջ։
-Պարոն Ճշմարիտյան, ի՞նչն է Ձեր մեջ ցավում: Պարոն Ճշմարիտյան, Դուք ընդհանրապես լաց լինո՞ւմ եք:
-Իմ մեջ ցավում է այն, որ մենք կարող ենք լինել ավելի լավ երկիր, բայց` չենք, ու մեզ խանգարում է շատ բան` սկսած պատմական ավանդույթներից մինչև էթնիկ հոգեբանություն, խանգարում ենք ինքներս մեզ: Մեր մեջ, որպես հանրույթ, մի ահավոր հատկանիշ կա. մենք այսօրվա շահը վաղվա ավելի մեծ շահից միշտ գերադասում ենք: Գիտեք, դրա պատճառն էլ թերևս մեր հավատքի պակասն է` ամեն ինչի, և էլ առավել` մեր ապագայի հանդեպ:
-Ի՞նչ պիտի անենք, որ էդպես չլինի:
-Ամեն մեկս իր գործը պիտի անի, ու էդ գործը պիտի անենք ավելի լավ, քան անում էինք: Ամեն մարդ պիտի իր պատասխանատվության շրջանակները շատ հստակ գծի` «Չ չՏսՏՉՈւ ց վՈր ՐՈջՐցւՈ», ասում էր Բուլգակովը, դա՛ պիտի կարգի բերենք:
-Դուք Բուլգակո՞վ եք կարդում, մենք ունենք պատգամավոր, որը Բուլգակո՞վ է կարդում, պարոն Ճշմարիտյան:
-Բուլգակովը մեծ դպրոց է: Իսկ ինչ վերաբերում է ներքին մարդուն, ապա ամեն մարդ պետք է զգա ու հասնի իր վերին սահմանին։ Ինչքան ուզում եք` ասեք, ինչքան ուզում եք` խոսեք, պարտադրելով հնարավոր չէ. և Ձեր ասած ներքին մարդը պետք է կրթվի ու կրթվի` առաջին հերթին: Ձեր հարցերի, հայացքի մեջ ես տեսնում էի վերաբերմունքը պառլամենտի, կառավարման համակարգի նկատմամբ: Ո՛չ դրական վերաբերմունք. ասեմ` իմացեք, այդ միջավայրն էլ օբյեկտիվ է, և մենք ժամանակի խնդիր ունենք. սա զարգացման շրջափուլ է, որն անպայման հաղթահարելու ենք:
-Եկեք էսպես դրական, «հեփփի էնդով» ավարտենք: Վե՛րջ:
Զրույցը` Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ