«Աղմկոտ միջավայրում ապրող մարդու կյանքի տևողությունը կրճատվում է 10-12 տարով»

Երևանի բնապահպանական բազմաթիվ խնդիրներին այսօր ավելացել է նաև տարեցտարի աճող էկոլոգիական աղմուկը, որը, աղտոտել-ծանրացնելով մայրաքաղաքի մթնոլորտը, իսկական պատուհաս է դարձել բնակչության համար:
Վերջինիս չափը պարզելու նպատակով ՀՀ առողջապահության նախարարության «Ակուստիկա» ՓԲ ընկերության գիտական կենտրոնի փորձագիտական խումբը Երևանի մայրուղիների շրջակայքում վերջերս անցկացրել է դիտարկումներ: Պարզվել է, որ նշված տեղանքներում տիրող աղմուկն ու դրա տարեկան աճը աշխարհի մեծ քաղաքների ցուցանիշների համեմատությամբ բարձր են և շատ հատվածներում գերազանցում են անգամ 90 dB-ն (դեցիբել):
Վերոհիշյալ խումբը սոցիոլոգիական հարցումներ է կատարել նաև Երևանի բնակելի զանգվածներում ապրող շուրջ 1000 բնակչի շրջանում: Հարցվածների 95 տոկոսը նշել է, որ աղմուկն իրենց հետապնդում է ամենուրեք` տանը, դրսում, հանգստյան գոտիներում և հասարակական վայրերում: Նրանց մեծ մասը միաժամանակ գանգատվել է ընդհանուր նյարդային վիճակի, գլխացավի, քնի և հաղորդակցական խանգարումների հետ կապված գործոններից:
-Նախ` ի՞նչ է աղմուկը և ինչպե՞ս է այն ներգործում մարդու վրա:- Այս հարցով սկսեցինք մեր զրույցը ՀՀ առողջապահության նախարարության «Ակուստիկա» ՓԲ ընկերության գիտական կենտրոնի տնօրեն, բժշկակենսաբանական ակադեմիայի լաբորատորիայի ղեկավար, կենսաբանական գիտությունների թեկնածու ԱՇՈՏ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆԻ հետ:
-Աղմուկը տարբեր ձայների անկանոն, քաոսային զուգորդություն է, որի բացասական ազդեցությունն անմիջապես անդրադառնում է մարդու լսողական ապարատի վրա: Շեղելով վերջինիս ուշադրությունն ու մտքերի կանոնավոր ընթացքը` այն դառնում է նաև աշխատանքային սխալների պատճառ:
Աղմուկը խաթարում է նաև մարդու հավասարակշռության ապարատի գործունեությունը` առաջացնելով հարբածության զգացողություն: Աղմկոտ միջավայրում ապրող մարդու կյանքի տևողությունը կրճատվում է 10-12 տարով, երբ ծխելու պատճառով այդ թիվը 6-8 տարի է: Ավստրիացի հետազոտող Գրիֆիտի տվյալներով էլ` այն նաև վաղաժամ ծերանալու պատճառ է հանդիսանում: Ընդ որում, հետազոտողի տեսանկյունից, կանայք աղմուկի հանդեպ ավելի զգայուն են, քան տղամարդիկ:
-Բացի վերոհիշյալ գործոններից, օրգանիզմում էլ ի՞նչ խանգարումներ է առաջացնում աղմուկը:
-Աղմուկի երկարատև ազդեցությունից խախտվում են մարդու կենտրոնական նյարդային համակարգը, արյան շրջանառությունն ու սրտի ռիթմիկ աշխատանքը: Այն, լսողական ապարատի գործունեությունը (ֆունկցիան) խանգարել-թուլացնելուց բացի, դառնում է նաև նյարդային հիվանդությունների (նևրոզների) պատճառ: ՈՒժեղ աղմուկն անդրադառնում է նաև մարդու հոգեկան ներաշխարհի վրա` ակտիվացնելով հատկապես նրա ներքին օրգանների գործունեությունը, որի պատճառով օրգանիզմում սկսում են արտադրվել հորմոններ և ադրենալինի որոշ քանակություն:
Կենդանիները, աղմուկն ընկալելով որպես վտանգի նշան, փախչում են, ինչը պատճառ է դառնում հավաքված ադրենալինի ծախսման: Մարդն էլ է դա նույն կերպ ընկալում, սակայն նա չի փախչում, և ստացվում է, որ նա չի ծախսում արտադրված ադրենալինը, ինչը հանգեցնում է սթրեսի (ճնշվածության, ընկճվածության կամ ընկճախտի): Նշված գործոնը կարող է հանգեցնել ամեն տեսակi հիվանդությունների, անգամ քաղցկեղի:
Պատահական չէ, որ ռոք համերգներից հետո մարդիկ ագրեսիվ են դառնում, սկսում են ինչ-որ բաներ կոտրել: Այսինքն, մարդը, որը ստացել է ազդանշան, պետք է ինչ-որ գործողության դիմի, որպեսզի ծախսի օրգանիզմում կուտակված ադրենալինը:
Ասեմ, որ շատ բարձր աղմուկից օրգանիզմում արդեն բույն դրած հիվանդությունը կարող է խորանալ` հանգեցնելով մահվան: Այս առումով խոցելի են համարվում հատկապես երեխաներն ու ծերերը, քանի որ նրանց օրգանիզմն ավելի դյուրաբեկ ու թույլ է: Աղմուկը խախտում է նաև մարսողությունը, քայքայում օրգանիզմում դանդաղ վերականգնվող վիտամին C-ն`առաջացնելով սրտանոթային, հիպերտոնիկ, աղեստամոքսային տրակտի հիվանդություններ:
Նշեմ, որ աղմուկի հոգեբանական հետևանքները (դյուրագրգռություն, աշխատունակության անկում, ընկճվածություն), եթե շուտ են վերականգնվում, ապա ֆիզիոլոգիական հետևանքները (իմունային համակարգի թուլացում, արյան բաղադրության որոշակի փոփոխություն և այլն) վերականգնելու համար ավելի երկար ժամանակ է անհրաժեշտ: Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ամենօրյա ձայների 1 դեցիբել ավելացումը հանգեցնում է աշխատունակության 2-3 տոկոս նվազեցման:
-Աղմուկը կարո՞ղ է ազդել շրջակա միջավայրի վրա։
-Այո, աղմուկը ազդում է ոչ միայն մարդու առողջության ու կյանքի տևողության, այլև շրջակա միջավայրի, այսինքն` բույսերի և կենդանիների վրա:
Նշեմ, որ բույսերը նույնպես ընկալում են ձայները, երաժշտությունը: Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ բարձր աղմուկը բացասաբար է ազդում-անդրադառնում ինչպես բույսերի աճի, այնպես էլ միջատների և սողունների հետագա զարգացման վրա: Ապացուցված է նաև, որ սերմերն ավելի ուշ են ծլարձակում, եթե աղմկոտ տարածքում են ցանվել:
Եթե ուշադրություն դարձնենք, Երևանում բնակվող թռչունների կենսակազմին, կզգանք, որ այն փոխվել է, և երգեցիկ թռչունների փոխարեն մեր այգիներում այսօր թևածում են մոխրագույն ագռավները: Երգող թռչունները հեռացել են քաղաքից, որովհետև նրանց համար այդ կակաֆոնիկ (աններդաշնակ, խառնաղմկոտ) միջավայրն անտանելի է:
Այո, աղմուկի ավելացման ազդանշան Երևանում պետք է հնչեցվեր դեռ այն ժամանակ, երբ այգիներից հեռանում էին երգեցիկ թռչունները։
-Աղմուկի թույլատրելի նորման ինչքա՞ն է համարվում:
-Թույլատրելի նորման համարվում է մինչև 40-55 դեցիբելը: Մինչև 140 դեցիբելի հասնող աղմուկից կարող է պայթել ականջի թմբկաթաղանթը, իսկ 140-160 դեցիբելը կարող է նույնիսկ հանգեցնել մահվան: Օրինակ, օդանավերի թռիչքային գոտում չափից ավելի աղմուկի պատճառով մահվան դեպքեր են գրանցվել, երբ մարդու սիրտը աղմուկին չի դիմացել և պայթել է:
Նշեմ, որ այսօր եվրոպական շատ երկրներում ինքնաթիռների վայրէջքներն ու թռիչքները թույլատրվում են միայն առավոտյան ժամը 7-ից մինչև երեկոյան ժամը 10-ը: Հայկական ավիաուղիների ինքնաթիռները, չնայած տնտեսական վնասին, նույնպես ենթարկվում են այդ օրենքին և արգելված ժամերին չեն թռչում Եվրոպա:
Այսօր բազմաթիվ երկրներում աղմուկը կարգավորվում է օրենքով, նույնիսկ խորհրդային ժամանակաշրջանում ՈՒկրաինան ընդունել է աղմուկի մասին օրենք: Եվրոպական երկրներից առաջին անգամ (1979 թվականին) այն կիրառվել է Նիդերլանդներում: Հաջորդը Ֆրանսիան է, Իսպանիան, այնուհետև` Դանիան: Սանկտ Պետերբուրգի քաղաքապետը 2008 թվականին ստորագրել է մի օրենք, որով սահմանվում է մինչև 1 մլն ռուբլի (մոտ 38000 դոլար) տուգանք` գիշերային ժամերին աղմկելու համար:
Ասեմ, որ աղմուկի գործոնի առումով այսօր լուրջ պրոբլեմներ ունեն աշխարհի շատ երկրներ: Այսպես, օրինակ, Անգլիայում բարձր աղմուկի պատճառով յուրաքանչյուր երրորդ կինն ու չորրորդ տղամարդը տառապում են նևրոզով: Իսկ Ֆրանսիայում հոգեբուժական հիվանդանոց դիմած յուրաքանչյուր հինգերորդ այցելուի բանականության կորուստը բարձր աղմուկի պատճառով է: Փարիզի Օռլի արվարձանում, որտեղ գտնվում է Եվրոպայի ամենախոշոր օդանավակայանը, քաղաքի մյուս շրջանների համեմատությամբ, յոթ անգամ ավելի է նյարդային համակարգը հանգստացնող դեղամիջոցների վաճառքը: Գերմանիայի առողջապահության ֆեդերալ նախարարությունը հաստատել է, որ իրենց երկրում աղմուկն անհանգստացնում է յուրաքանչյուր երրորդ բնակչին:
-Ի՞նչ ճանապարհով կարելի է մեղմացնել աղմուկն ու լուծել դրա հետ կապված խնդիրները:
-Առաջին հերթին ապակենտրոնացման ճանապարհով, որպեսզի մեկ տեղամասում, կամ քաղաքի առանձին հատվածներում մարդկային և տրանսպորտային կուտակում-խցանումներ չլինեն: Այնինչ նշված գործոնն այսօր ոչ միայն մեր մայրաքաղաքի կենտրոնական մասում է, այլև ծայրամասերում:
Հաճախակի դարձած այդ խցանումները, որոնք «հագեցած» են ավտոմեքենաների hզոր շչակների, շարժիչների, ինչպես նաև փողոցի տարաբնույթ ժխոր-ձայնարկումներով` խիստ բացասաբար են անդրադառնում ինչպես վարորդի, այնպես էլ ուղևորների աշխատունակության և ընդհանուր վիճակի վրա։ Նշված գործոններից հատկապես վտանգվում-շեղվում են վարորդի կողմնորոշումն ու ուշադրությունը, արագանում են արյան շրջանառությունն ու սրտի ռիթմը, թուլանում-խաթարվում շարժումների համաձայնեցվածությունը, ինչը կարող է հանգեցնել անկանխատեսելի հետևանքների: Այնպես որ, Երևանն աղմուկից բեռնաթափելու խնդիրը լուծման կարիք ունի:
Այսօր մարդիկ աղմուկի ներթափանցումը կանխելու և դրանից ձերբազատվելու համար գտել են նաև մեկ այլ տարբերակ` բնակարանում ստեղծելով հերմետիկ փակվող դուռ-պատուհաններ և օդորակիչներ (կոնդիցիոներ): Սակայն, այդուհանդերձ, մայրաքաղաքում շարունակում են միմյանց մոտիկ կառուցվել բետոնապատ օբյեկտներ և շենքեր, որոնք նպաստում են ձայնային ալիքների անդրադարձմանը` կրկնակի մեծացնելով աղմուկի բացասական ազդեցությունը։ Այն նվազեցնելու լավագույն միջոցը կանաչ տարածքներ ավելացնելն ու դրանք հատկապես մեծատերև ու առավել սաղարթախիտ ծառերով պատելն է: Լայնատերև, սաղարթախիտ ծառերի առկայության պարագայում ձայնային ալիքները, բախվելով դրանց, զգալիորեն նվազում են։
Պետք է ավելացնել և պահպանել նաև ճանապարհներին եղած գազոնները (սիզամարգ) և կանաչ գոտիները, որոնք, օդի աղտոտվածությունը մեղմելուց բացի, կլանում են նաև ձայները: Այս մեթոդը նշված գործոնի դեմ միանգամայն իրագործելի տարբերակ է։
Այսօր Երևանում օրեցօր սնկի պես աճող սրճարանների, ռեստորանների, ինչպես նաև երաժշտական սկավառակների վաճառքի կետերի (CD-ների) կողքին մենք հանգստյան գոտիների և անաղմուկ միջավայրերի կարիք ունենք: Վերոհիշյալ օբյեկտների սեփականատերերը կարծում են, որ բարձր երաժշտություն հնչեցնելով ավելի շատ այցելուներ կգրավեն, սակայն իրականում քայքայում են մարդկանց առողջությունը։ Նշված բոլոր հասարակական շինություններից հնչող աղմուկը, որը ցերեկը պետք է 55 դեցիբել լինի, գիշերը` 45, այսօր նորմայից բարձր է 20 դեցիբելով: Այդ վիճակն է մշտապես տիրում, օրինակ, Օղակաձև զբոսայգում, որտեղ իրար ագուցված-հյուսված սրճարաններից օրնիբուն հնչող բարձր երաժշտությունը վանում է հանգստանալու եկած մարդկանց, վերջիններս էլ սեփական անձը աղմուկից ձերբազատելու համար փախչում-հեռանում են:
Նյու Յորքում, օրինակ, այն սրճարաններն ու ռեստորանները, որոնց ներսում հնչող երաժշտությունը լսվում է 4,5 մետր հեռավորությունից, տուգանվում են 8 հազար դոլարի չափով։ Կորեական քաղաքների փողոցներում կան հատուկ ցուցանակներ, որոնք չափում են հենց այդ պահին այդ վայրում առկա աղմուկը, իսկ որոշ ավտոճանապարհների վրա և մայրուղիներին հարող հատվածներում պլաստիկե վահանակներ են դրվում, որ ուժեղ աղմուկը չհասնի քաղաք։
Ասեմ, որ այսօր ակտիվ շինարարության և տրանսպորտային միջոցների ավելացմանը զուգահեռ, Երևանին աղմուկ է «մատակարարում» նաև նրա մետրոն: Դրանով 15-20 րոպե երթևեկելու դեպքում ուղևորի լսողական ապարատը ենթարկվում է որոշակի վտանգի, քանի որ գնացքի երկաթյա անիվների և ռելսերի շփումից առաջացած աղմուկը` և՛ թունելում, և՛ վագոնների մեջ, անցնում է վտանգավորության շեմը (Երևանի մետրոյում աղմուկը մինչև 75-80 դեցիբել է):
ՈՒղևորներին նշված վտանգից ձերբազատելու և աղմուկի թողած բացասական ազդեցությունը բացառելու նպատակով, օրինակ, Կանադայում մետրոյի գնացքը երթևեկում է ռետինե անիվների կամ հատուկ բարձիկների վրա` նվազագույնի հասցնելով աղմուկը:
-Պարոն Առաքելյան, աղմուկի բացասական ազդեցությունների դեմ պայքարի ինչպիսի՞ քաղաքականություն ունենք, կամ մշակվե՞լ է այդպիսի փաստաթուղթ, չէ՞ որ օրվա հրամայականը պահանջում է, որ առողջապահությանը վերաբերող օրենքներում, քաղաքների պլանավորման և արդյունաբերական գործընթացների որոշակիացման ժամանակ այս խնդրին լուրջ ուշադրություն դարձվի:
-Ցավոք, առայսօր, աղմուկի բացասական ազդեցությունների դեմ մեզանում պայքարի ոչ մի քաղաքականություն չի մշակվել: Հայաստանում այդ բաց ոլորտն այսօր կարգավորվում է գրեթե չգործող մի քանի հոդվածով և հատուկենտ մարդիկ են տեղյակ, որ աղմկողները պատժվում են «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» ՀՀ օրենսգրքի 180-րդ հոդվածով: Դրանով նախատեսվել է 20-30 հազար դրամ վարչական տուգանք` գիշերային ժամերին (ժամը 2200-600) լռությունը խախտելու, բարձրաձայն երգելու, երաժշտական գործիքներ նվագելու, ձայնային ազդանշաններ տալու, բարձր միացրած հեռուստացույցից, աղմկող այլ սարքերից օգտվելու և այլ տեսակի աղմուկ առաջացնելու համար: Նույն օրենսգրքի 83 և 84-րդ հոդվածներով` 50-80 հազար դրամի տուգանք է սահմանվել աղմուկի չափանիշները գերազանցող տրանսպորտային միջոցներ օգտագործողների համար:
Բացի վերոնշյալից, ՀՀ առողջապահության նախարարի կողմից 2002 թվականին ընդունվել են սանիտարական կանոններ, որոնցում նախանշվել են աղմուկի չափանիշները աշխատատեղերում, բնակելի շենքերում և հասարակական վայրերում: Նշված կանոններում, աղմուկի սահմանված նորմերը խախտողների համար սահմանվել է վարչական ընդհանուր պատասխանատվություն` դրա շրջանակներում էլ` 40 հազար դրամից մինչև 120 հազար դրամ տուգանքի գանձում: Սակայն, քանի որ «Աղմուկի մասին արգելքի» օրենք դեռևս չկա, այդ մեխանիզմը լիաժեք չի գործում, և տեսանելի արդյունքներ դեռևս չեն գրանցվել: ՈՒնենք նաև նորմատիվ իրավական շատ ակտեր, որոնք ենթաօրենսդրական ակտեր են և այդ խնդրի լուծումը սահմանում են տարբեր կանոններով, սակայն եթե վերոհիշյալ օրենքը չընդունվի-չգործի, այս ասպարեզում ևս հաջողություն չենք ունենա:
Ասեմ, որ աղմուկը, որը կարգավորվում է Օրհուսի կոնվենցիայով, և որի վերաբերյալ շատ երկրներ արդեն իրավական ակտեր են ընդունել, բազմակողմանի խնդիր է, ունի տնտեսական, իրավական, սոցիալական և առողջապահական ասպեկտներ: Այդ իսկ պատճառով «Աղմուկի օրենքի» ընդունումը պետք է իրականացնել լայն հասարակական քննարկումների արդյունքում: Կարծում եմ, որ այս ոլորտը իրավական դաշտում գրանցելու համար Հայաստանին անհրաժեշտ է նաև տեխնիկական աջակցություն: Միաժամանակ մենք պետք է Եվրոպայի փորձը հաշվի առնենք, քանի որ արտերկրում, երբ որևէ արտադրամաս սկսում է գործել, մասնագիտական չափումների մեջ մեծ տեղ է հատկացվում նաև աղմուկի գործոնին:
Նշեմ նաև, որ մեր կառույցի մասնագետներն արդեն մշակել և պատրաստվում են ՀՀ կառավարություն ներկայացնելու «Աղմուկի դեմ հետազոտությունների անցկացման» հատուկ ծրագիր, որով առաջարկվում է միջազգային չափագիտական և էլեկտրոնային սարքավորումների, ձայնամեկուսացված հակաարձագանքային խցիկների, ինչպես նաև հիգիենիկ, ֆիզիոլոգիական, կենսաֆիզիկական և տեխնիկական մեթոդների կիրառմամբ ուսումնասիրել աղմուկի կենսաբանական ազդեցության հետևանքները մարդկանց և կենդանիների վրա: Հանրապետության մի շարք ձեռնարկություններում տիրող արտադրական աղմուկը նվազեցնելու նպատակով ծրագրում առաջարկվել է օգտագործել ճարտարապետաշինարարական ակուստիկայի ժամանակակից հնարավորությունների կիրառում, լաբորատոր եղանակով մշակված և աղմուկի նորմատիվները կարգավորող, կանխարգելող սարքավորումների ներդրում:
Ներգործող աղմուկի գումարային դոզայի ցուցանիշներից ելնելով` կենտրոնում մշակվել են նաև սանիտարահիգիենիկ, լսողական, կենտրոնական նյարդային, սրտանոթային համակարգերի ֆունկցիոնալ տեղաշարժերը գնահատող նորմատիվներ: Բացի դրանցից, մասնագետները նախատեսել են հինգ տարին մեկ կազմել աղմուկի տարածքային քարտեզներ, որոնց միջոցով հետագայում կկարգավորվեն փողոցներում և որոշ օբյեկտներում նորմայից ավելի գրանցված աղմուկի չափանիշները, մի բան, որ արդեն իրականացվում է շատ երկրներում: Ծրագրի շրջանակներում նախատեսվել է զուգահեռաբար կազմել ուսուցման ձեռնարկներ, շարունակել զանգվածային հարցումների անցկացման պրակտիկան: Առաջարկվել է նաև գործողության մեջ դնել փոփոխական աղմուկների օպերատիվ գնահատման կայանքը:
Ի դեպ, «Ակուստիկայի» կենտրոնում, որը մինչև 1991 թվականը Հայաստանի մեծ քաղաքներում վերահսկում էր աղմուկի աղբյուր հանդիսացող օբյեկտներն ու ձեռնարկում սանիտարական կանխարգելիչ գործողություններ, դեռևս 1976 թվականին ստեղծվել է Երևանի աղմուկի առաջին և միակ քարտեզը: Դրանում կարմիրով ուրվագծված Մխիթար Հերացու փողոցում, Մաշտոցի և Բաղրամյան պողոտաներում նշված ժամանակահատվածում համապատասխան միջոցառումներ են անցկացվել, որոնք նպաստել են աղմուկի մեղմացմանը:
Հավելեմ, որ տրանսպորտային միջոցների ավելացման և շինարարության հետ կապված վերջին երկու տարում նորից ավելացել է նշված փողոցների աղմուկը` ցերեկվա ժամերին հասնելով մինչև 95 դեցիբելի:

Զրուցեց
Հասմիկ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆԸ

Հ. Գ.- Սակայն աղմուկի մասին ինչպիսի միջոցառումներ և օրենքներ գրվեն-կիրառվեն, մարդն առաջին հերթին իր ենթագիտակցության մեջ պետք է ստեղծի-ունենա-պահպանի ինքնատիրապետման-ինքնակառավարման վարվելակերպը, արվեստը: Եթե նա տիրապետում է այդ արվեստին և կուլտուրական մարդ կոչվելու հավակնություն ունի, ապա պարտավոր է թե՛ գործողության, թե՛ տրամադրության բոլոր պահերին իր անձը կառավարել-դրսևորել այնպես, որ չխաթարվեն իր կողքին ապրողների ինչպես իրավունքներն ու պայմանները, այնպես էլ անդորրն ու հանգիստը:
Աղմուկ ստեղծելը, գոռալը, պոռթկալը, եթե ներելի են կուլտուրայի ստորին աստիճանի վրա կանգնած մարդկանց և վայրենի ցեղերին, ապա անթույլատրելի, անհարիր են դաստիարակված, սեփական անձը հարգող մարդուն: ՈՒ եթե այդ մարդն ապրում է հասարակության մեջ և ցանկանում է օգտվել նրա հետ շփվելու հաճույքից, ապա պարտավոր է շատ բաներում կրճատել ինքնադրսևորման ազատությունն ու շատ հաճախ ճնշել սեփական ցանկություններն ու գործողությունները: ՈՒրիշ ելք չկա: Աղմուկի արգելման մասին օրենքը, գրված թե չգրված, հասարակության մեջ գործում է ամենուրեք և անընդհատ, և մենք բախվում ենք նրա հետ ամեն րոպե:

Մեկնաբանություններ