Գիտելիքահենք տնտեսություն

(սկիզբը` նախորդ համարներում)

Որքան էլ կարևոր են տնտեսական բնագավառում արձանագրված ձեռքբերումները, այնուամենայնիվ, անցումային տնտեսություն ունեցող երկրների համար խիստ կենսական են մտավոր կարողության, գիտության բնագավառում պետության նպատակային ներդրումները: Այլ խոսքով, թեև մարդկային կապիտալի զարգացման բնագավառում կատարվող ներդրումները կարճատև ժամանակահատվածում չեն ապահովում արագ շահույթներ, այնուհանդերձ, դրանք որոշիչ, վճռական դեր են խաղում երկրի ապագայի համար և ճակատագրական նշանակություն ունենում ազգային տնտեսության մրցունակության բարձրացման գործում: Հենց այս հանգամանքով է պայմանավորված Ղազախստանի դասերից իններորդը` գիտելիքի ուժը:

Կա այսպիսի խոսք. «Պետությունը, որը պատրաստ չէ վճարելու իր մասնագետներին, վաղ թե ուշ ստիպված կլինի վճարել արտասահմանցի մասնագետներին, սակայն ավելի թանկ»: Ղազախստանում, դատելով գիտության և կրթության նկատմամբ ունեցած վերաբերմունքից, վաղուց գիտակցել են մարդկային կապիտալի վրա կատարվող ներդրումների կարևորությունը: Զարգացած տնտեսություն ունեցող շատ երկրներում հետազոտությունների և վերամշակումների վրա կատարվող ներքին ծախսերի մասնաբաժինը կազմում է ՀՆԱ-ի ամբողջ ծավալի շուրջ 3 տոկոսը: Մասնավորապես, Շվեդիայում այդ ցուցանիշը կազմում է 3,8, Ֆինլանդիայում` 3,5 տոկոս, Ճապոնիայում` 3,44, Շվեյցարիայում` 2,9, ԱՄՆ-ում ` 2,84, Գերմանիայում` 2,54 տոկոս, Ռուսաստանում` 1,2, Նոր Զելանդիայում` 1,16, Հարավային Աֆրիկայում` 0,92, Բելառուսում` 0,7 տոկոս: Համաձայն Ղազախստանում ընդունված արագացված արդյունաբերանորարարական ռազմավարության` ՂՀ-ում ԳՀԻ-ի ֆինանսավորման ծավալը 2020-ին պետք է հասնի ՀՆԱ-ի 2 տոկոսին, այսինքն, 8 անգամ ավելանա: «Գիտության մասին» օրենքում նախատեսված է և այն, որ նախընտրելի գիտական ծրագրերի որոշման ժամանակ պետք է գիտազննում անցկացվի` միջազգային կազմակերպությունների, ՂՀ-ի Ազգային գիտազննման կենտրոնի, Գիտությունների ազգային ակադեմիայի , ԳՀԻ-ի ու բուհերի գիտնականների մասնակցությամբ:

Գիտելիքահենք տնտեսության զարգացումը Ղազախստանի համար այլընտրանքային ուղղություն չէ : Գիտությունը, մեր տեսակետից, համարվում է նոր հարյուրամյակի գլխավոր ուժը: Տպավորիչ է այն փաստը, որ արդեն ամբողջությամբ ավարտված է դպրոցների կոմպյուտերացումը: Երկրում գիտեն, թե ինչպես օգտագործել ռեսուրսները: Նախագահ Նազարբաևը վերջերս ուշադրություն դարձրեց այն փաստին, որ այսօր զարգացած երկրներում 1 մլն բնակչությանն ընկնում է 1-6 բուհ, իսկ Ղազախստանում կա ընդամենը 149 բուհ (համեմատության համար` Հայաստանում 3 մլն-ից ավելի բնակչության համար կա 70 բուհ)։ Մինչդեռ 200 գիտական խորհուրդներ թողարկում են թեկնածուներ և գիտության դոկտորներ: Գիտությամբ է զբաղվում 60 թեկնածուներից 1-ը, 37 գիտության թեկնածուներից` 1-ը: Այս տարվանից դադարեցվում է այդ խորհուրդների աշխատանքը: Արդեն պետք է սկսվի մագիստրոսների և PhD դոկտորների պատրաստումը: Ինչ վերաբերում է համալսարանական կրթության և գիտության զարգացման նոր մակարդակի ապահովմանը, ապա «Նազարբաև համալսարան»-ի հիմքի վրա այսօր ձևավորվում է շուկայի հարցերին ուղղված նորարարական բարձրագույն ուսումնական հաստատության մոդել: Մոդելը կոչված է դառնալու բոլոր ղազախստանյան բուհերի համար նմուշ: Սրա հետ մեկտեղ, երկրի նախագահի հանձնարարությամբ բացված 20 ինտելեկտուալ դպրոցները կդառնան լավագույն բուհերի համար շնորհալի երեխաների նախապատրաստման հիմնական բազան: 2015-ին սպասվում է, որ կրթական կազմակերպությունների կեսը կօգտագործի էլեկտրոնային ուսուցում, իսկ 2020-ին դրանց քանակը կավելանա մինչև 90 տոկոս: Ոչ պակաս, քան 2 բուհ կներկայացվի լավագույն համաշխարհային համալսարանների ռեյտինգի: Որակյալ կրթությունը պետք է դառնա Ղազախստանի ինդուստրալացման և նորարարական զարգացման հիմքը:

Նորարարական մոդելի և նրան համապատասխանող տնտեսության կառուցվածքին տեղափոխելը դառնում է հետճգնաժամային զարգացման ժամանակահատվածում երկրի մրցունակության անհրաժեշտ պայմանը:

Գիտության զարգացման և նորարարության ներդրման հաշվին 2020-ին պլանավորվում է հասնել վերամշակող արդյունաբերության աշխատանքի արտադրողականության կրկնակի ավելացման և քառակի ավելացման` գյուղատնտեսության մեջ: Նորարարական գործող ձեռնարկությունների բաժինը 10 տարում պետք է աճի 4-ից մինչև 20 տոկոս: ՀՆԱ-ի էներգատարությունը պետք է նվազի 25 տոկոսից պակաս: Հաշվված է, որ զարգացող երկրների անցումային ժամանակահատվածում առաջատարներին մոտենալու լրացուցիչ հնարավորություններ են առաջանում, քանի որ նրանք կարող են օգտագործել զարգացած երկրների ներդրումային-տեխնոլոգիական փորձը: Ընդ որում, պետք է հաշվի առնել, որ համաշխարհային ապրանքափոխանակության գլխավոր միտումը դառնում է ապրանքային շուկայի ինտելեկտուալացումը և ապրանքի փոխանակման նորարարական բնույթը:

Մեր օրերում համաշխարհային առևտրի ամենադինամիկ սեգմենտում հանդես է գալիս նորապրանքային տեխնոլոգիաների շուկան: Որոշ գնահատականներով` դրանց արտահանումը մյուս ինտելեկտուալ տեսակի ծառայությունների հետ հասնում է 1,3-1,4 տրլն ԱՄՆ դոլարի: Ընդհանուր առմամբ, ինտելեկտուալ ծառայությունների բարձրտեխնոլոգիական ապրանքների արտադրության սեկտորը ձևավորում է բարձր տեխնոլոգիաների շուկան` ընդգրկելով համաշխարհային արտահանվող ապրանքների և ծառայությունների քառորդ մասը: Ենթադրվում է, որ 10-15 տարի հետո այս շուկան կաճի 4,5 անգամ և կգրավի միջազգային փոխանակման առաջատար տեղը: Այս միտումների հաշվառումը նպաստում է համաշխարհային տնտեսության մեջ ունեցած ռեսուրսների առավել արդյունավետ և նպատակաուղղված օգտագործմանը: Սրանով հանդերձ, բացվում են նորանոր հորիզոններ Ղազախստանի և Հայաստանի գիտության և տեխնոլոգիաների ոլորտների համատեղ նախագծերի իրականացման համար:

Թաթուլ ՄԱՆԱՍԵՐՅԱՆ

Պրոֆեսոր

Մեկնաբանություններ