«ՑՐՎԵԼՈՒ Է ՄՇՈՒՇԸ, և ԺԱՄԱՆԱԿՆ ՈՒ ՎԻՃԱԿԸ ԹԵԼԱԴՐԵԼՈՒ ԵՆ ԻՐԵՆՑ ԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐԸ»

«Րաֆֆի Հովհաննիսյանի ծոմապահության քաղաքական շարժառիթներն ու հրապարակային արձագանքները». այս թեմայի շրջանակներում «Իրատես de facto» ակումբում երեկ ասուլիսի էր հրավիրվել «Ժառանգություն» կուսակցության վարչության քարտուղար ԿԱՐԻՆԵ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ, ում հետ առանձնազրույցն էլ ներկայացնում ենք մեր ընթերցողին։
-Որպես «Ժառանգության» անդամ` ինչո՞վ եք բացատրում հացադուլի դիմելու` կուսակցության հիմնադիր Րաֆֆի Հովհաննիսյանի քայլը:
-Իհարկե, այդ քայլը բոլորիս համար անակնկալ էր, բայց հիմա հետահայաց վերլուծությամբ շատ հասկանալի է: Հիշեք, որ ԱԺ նախորդ քառօրյայում նա հանդես եկավ կոալիցիոն նոր հուշագրի վերաբերյալ հայտարարությամբ, հաստատելով, որ այդպես չի կարող շարունակվել ևս 7 տարի: Յոթ տարին, իհարկե, պայմանական էր. այդպես ընդհանրապես չի կարող շարունակվել, որովհետև հասել ենք վտանգավորի սահմանագծի:
-Ո՞րն է այդ սահմանագիծը:
-Սոցիալական, տնտեսական այն վիճակը, որի պատճառով Հայաստանն այսօր հայաթափվում է: Արտագաղթը հետևանք է, իսկ պատճառների պատճառը վարվող քաղաքականությունն է, այն քաղաքական հարաբերությունները, որոնք իշխանությունը դարձրել են բռնապետություն, իսկ երկիրը հայտնվել է այս անելանելի վիճակում: Քաղաքական մոնոպոլիա է ձևավորված, չի հանդուրժվում անգամ խորհրդարանական փոքր ընդդիմությունը, որն իրենց հետ գործարքի չի գնում: Հացադուլի դիմելու քայլը հենց այն ահազանգն էր, որ բխում էր քաղաքական իրավիճակից: Ես զարմանում եմ, որ ոմանք չընկալեցին կամ չցանկացան ընկալել այդ ակնհայտ դրդապատճառը: Փաստորեն, հասարակության մի մասն այնքան է պարզունակացել և, թույլ տվեք ասել, գռեհկացել, որ պարզ հասկանում է միայն շոշափելին, տեսանելին` «աթոռ», «մանդատ»... Րաֆֆի Հովհաննիսյանն անձնական խնդիրներ չուներ լուծելու, նրա բողոքն ամրապնդվող կուսակցապետության դեմ պետական անվտանգության խնդիր է, ոչ թե անձնական կամ կուսակցական, և վերաբերում է իշխանություն-ընդդիմություն աղավաղված հարաբերություններին ու խախտված հավասարակշռությանը: Զարմանալին ոչ թե նրա բողոքի քայլն էր, այլ քայլին տրված որոշ մեկնաբանություններ: Ստացվում է` հասարակությունը պատրաստ է լսելու, որ ինքը չէ ընտրողը, և իշխանության դեմ խաղ չկա, բայց պատրաստ չէ ընկալելու դրա դեմ ըմբոստացումը:
-Ընդունեք, որ ըմբոստացման տարբեր ձևեր կան, և հացադուլը լավագույն տարբերակը չէ:
-Դուք էլ ընդունեք, որ ամեն անհատ ինքն է ընտրում պայքարի միջոցներն ու ձևերը: Բացի հայրենասիրական փայլուն դաստիարակությունից, Րաֆֆի Հովհաննիսյանն արևմտյան արժեքների միջավայրում է կրթվել, և ժողովրդավարության նրա ընկալումները մեր` դեռ չձևավորված ու հաճախ էլ ձևախեղված ընկալումներից տարբեր են: Նա ֆիզիկապես չի կարող ընդունել բռնապետության դրսևորումները: Ես կարծում եմ` այդ է պատճառը, որ նրա քայլերը երբեմն անհասկանալի են թվում ոմանց:
-ՈՒնենք` ինչ ունենք, սա է ու այսպիսին է հասարակությունը, պետք չէ՞ հաշվի առնել հասարակության ընկալումները։
-Ամեն ինչ սկսվում է հոգևորից, հետո արտահայտվում գործնականում: Րաֆֆի Հովհաննիսյանի այդ քայլն ուղղված էր հասարակության մտքին ու հոգուն. մինչև մեր մտքում ու հոգում փոփոխություն չլինի, մենք դուրս չենք գա այս ստորացված վիճակից: Աստիճանական, բայց շատ կարևոր շարժում է սկսվում: Նրա այդ քայլի արձագանքը մեծ է և հասարակության տարբեր հատվածներում իր շարունակությունն է ունենալու:
-Ի՞նչ է նշանակում այդ արձագանքը` մարդկային կարեկցա՞նք, քաղաքական աջակցությո՞ւն, պարապ հետաքրքրությո՞ւն։
-Իհարկե, գերակշռում էր բնական անհանգստությունը, շատերն էին առաջարկում. «Դուք դադարեցրեք հացադուլը, մենք կշարունակենք», հորդորում էին ուժեղ լինել, կար նաև քաղաքական աջակցության պատրաստակամություն: Ամենակարևորը` մարդիկ հավատացին, որ ամեն ինչ կորսված չէ, կա մեկը, որը պատրաստ է իրենց համար զրկանք կրելու:
-Նախքան հացադուլն սկսելը Րաֆֆի Հովհաննիսյանը կուսակցությունում քննարկե՞լ էր իր մտադրությունը:
-Ոչ, այդ տեսակետից նրա քայլը քաղաքացիական էր, միևնույն ժամանակ` քաղաքական առաջնորդի հացադուլ էր, այդ պատճառով էլ ցնցեց բոլորին:
-Բայց կարող էր ավելի ազդեցիկ լինել, եթե կուսակցական ընդգրկում ունենար:
-Հացադուլն իբրև կուսակցության ակցիա` անբնական կլիներ: Իհարկե, կուսակցությունը նրա կողքին էր:
-Հացադուլ անելիս սովորաբար պահանջներ են ներկայացնում, ի՞նչ էր պահանջում Րաֆֆի Հովհաննիսյանը:
-Պահանջներն ամփոփված են 21 կետերում, որոնք հաստատվել են խորհրդի նիստում, ընթերցվել բաց համաժողովում և տարածվել լրատվամիջոցներով:
-Ո՞րն է այդ 21 կետերից ամենակարևորը:
-Առաջինը` իշխանության օրինական և ազատ ձևավորումը. միայն այս պահանջի իրականացման դեպքում Հայաստանում ամեն ինչ իր տեղը կընկնի:
-Ընտրությունների միջոցո՞վ է այդ պահանջն իրականանալու:
-Այո:
-Չե՞ք կարծում, որ մինչև ընտրություններ երկար ժամանակ կա, և հիմա շուտ է նման պահանջ ներկայացնելը:
-Հետո կարող է շատ ուշ լինել: Իշխանությունները, ցավոք, քաղաքական կամք չեն ցուցաբերում: Քաղաքացիական ընդվզում պետք է լինի, հասարակական ճնշում...
-Դուք հավատում եք, որ դա հնարավո՞ր է:
-Մենք ուրիշ ելք չունենք` Հայաստանը գնում է դեպի պետականության կորուստ: Այսօրվա և Խորենացու «Ողբի» ժամանակների միջև հաճախ են զուգահեռներ անցկացնում, չմոռանանք, որ Խորենացու «Ողբը» գրվել է պետականության կորստից հետո: Մեր պատմությունը ցույց է տալիս, որ մենք միայն ծայրահեղ վիճակներում ենք համախմբվում:
-Կարծում եք` հացադուլը կարո՞ղ է մղել համախմբման:
-Սա սկիզբն է, որ ենթադրում է հետագա ընթացք` այդ նպատակով:
-Քաղաքական դաշտի արձագանքն ադեկվա՞տ եք համարում:
-Իշխանական դաշտի գնահատականն ավելի հեշտ է տալ, որովհետև հստակ է: Ընդդիմադիր դաշտինն ավելի բարդ է, որովհետև ընդդիմադիր դաշտում տարբեր ուժեր են գործում: Շատերն են ակնկալում Լևոն Տեր-Պետրոսյանի և Րաֆֆի Հովհաննիսյանի միավորումը, բայց, եթե անկեղծ լինենք, պիտի խոստովանենք, որ նրանց միջև կան գաղափարական տարբերություններ, որ գալիս են դեռ 1991-ից։ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը շատ անկեղծ է իր դիրքորոշման մեջ, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը նույնպես անկեղծ է:
-Այդ անկեղծության պարագայում հարցը վերածվում է ամբիցիաների բախմա՞ն:
-Ամբիցիաները երկրորդական են նրանց պարագայում, ամբիցիաները չեն խանգարում միավորմանը:
-Ինչպե՞ս հասկանալ «միավորումը»:
-Յուրաքանչյուրը կարող է ունենալ իր գաղափարախոսությունը և գործել համերաշխության դաշտում:
-Չե՞ք կարծում, որ ՀԱԿ-ն այդ սկզբունքով էլ ստեղծվել է` ոչ մի կուսակցություն չի լուծարվել, կուսակցությունները շարունակում են մնալ առանձին միավորներ և պահպանում են տեսակետների տարբերության իրավունքն ու հնարավորությունը:
-Եթե ՀԱԿ-ը կոնգրես է, պետք է գործեր կլոր սեղանի սկզբունքը և չլիներ մեկ ղեկավար, այդ դեպքում միանալու հնարավորություն կունենային նաև նրանք, ովքեր ուղղահայաց կառույցի առկայությամբ զրկված են այդ հնարավորությունից:
-Հայ իրականության փորձն ապացուցել է` որտեղ լիդեր չկա, այնտեղ չկա հաջողություն:
-Ընդդիմադիր դաշտը ժամանակակից պայմաններում չի կարող ունենալ մեկ լիդեր, կարող է ունենալ լիդերներ, ովքեր ընտրություններից առաջ կարող են դաշինք կազմել կամ չկազմել: ՀԱԿ-ի կուսակցությունները, միավորվելով Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ, դեմ չեն գնացել իրենց համակիրներին ու ընտրողներին, «Ժառանգության» ընտրազանգվածի մեծ մասը չի ընդունում Լևոն Տեր-Պետրոսյանին, և այդ ընտրազանգվածին Րաֆֆի Հովհաննիսյանը կզրկի այլընտրանքից, եթե միավորվի Տեր-Պետրոսյանի հետ: Մենք իրավունք չունենք նրանց տեսակետը հաշվի չառնելու: Համագործակցության միակ ձևը կլոր սեղանն է:
-Իշխանության վերաբերմունքն ինչպե՞ս եք գնահատում:
-Ամբողջ խնդիրն իշխանության մեջ է, ընդդիմադիր դաշտում եղած խնդիրների մեղքն էլ իշխանությանն է: Նրանք չեն հասկանում պետություն ղեկավարելու պատասխանատվությունը, չունեն պետականության զգացողություն, պետական մտածողություն: Ահավոր է, երբ որևէ բարձրաստիճան պաշտոնյա չունի պետական մտածողություն: Նրանք պետական գործիչներ չեն, գուցե լավ գործարարներ են, լավ մարդիկ, բայց ո՛չ պետական և քաղաքական գործիչներ: Իսկ նրանք, ովքեր ունեն այդ հատկանիշները, մղվում են լուսանցք. այդպիսին է գործող համակարգի ներքին «օրենսդրությունը»:
-Ի՞նչ արդյունք եք ակնկալում ստեղծված իրավիճակից:
-Պիտի մեծանա հասարակական ճնշումը, ուրիշ ելք չկա: Ազգային ժողովը հիվանդ մարմին է, որ տկար արտադրանք է տալիս: Դա ավելի վտանգավոր է, քան տկար կառավարության գործունեությունը, որովհետև իր ընդունած օրենքներով խորհրդարանն օրինական ուժ է տալիս անօրինականությանը, և տասնյակ տարիներ են պետք այդ ավերածությունը վերականգնելու համար:
-Խորհրդարանը հասարակության հայելին է, և հազիվ թե այլ լինի հաջորդ «գումարումը»:
-Խորհրդարանը կլիներ հասարակության հայելին, եթե ընտրություններն ազատ լինեին, այսօր խորհրդարանը բռնապետության հայելին է: Ցավոք:
-Եթե նույնիսկ այդպես է, տրամաբանորեն որևէ բռնապետություն կամավոր չի կազմալուծվի և պաշտպանելու է ինքն իրեն բոլոր միջոցներով։ Ինչպե՞ս պետք է փոփոխություն լինի:
-Հասարակական ճնշումը պիտի ուժեղանա, միակ ելքն ընտրողի ինքնագիտակցության փոփոխությունն է:
-2011-ին հեղափոխությունների ալիք անցավ Աֆրիկայով ու Ասիայով` արաբական աշխարհում: Թունիսից Լիբիա` ո՞րն եք համարում այդ ալիքի արդյունքը տվյալ երկրի ժողովրդի համար:
-Յուրաքանչյուր երկիր ունի իր առանձնահատկությունը և պիտի կարողանա այն պահպանել: Ալիքը, որ քարուքանդ արեց այդ երկրները, գուցե որոշ ժամանակ անց տա իր դրական արդյունքը: Այն, ինչ օվկիանոսների ու ծովերի ափերին գալիս-գնում է, մեր դեպքում կարող է կործանարար լինել: Ես, իհարկե, չէի ցանկանա, որ հասարակական ճնշումը նման դրսևորումներ ունենար Հայաստանում:
-Սպիտակ ձեռնոցներով հեղափոխություն չեն անում:
-Կան ժամանակակից հեղափոխությունների եղանակներ, որոնք քաղաքակիրթ ձևեր ունեն, այդ ճանապարհով էլ մենք պիտի ընթանանք: Անելանելի վիճակներն էլ են ելք ունենում, հիմա գուցե մառախլապատ է թվում, բայց ցրվելու է մշուշը, և ժամանակն ու վիճակը թելադրելու են իրենց լուծումները:
-Սամումի ժամանակ անապատում կորցրած ճանապարհը գտնելու հոգսը քարավանատերերը վստահում են առաջին ուղտի` նառի բնազդին: Ժողովո՞ւրդն է լինելու այդ ուղտը Հայաստանում, իշխանությո՞ւնը, որևէ կուսակցությո՞ւն, ինչ-որ իրադարձությո՞ւն։
-Րաֆֆի Հովհաննիսյանն ասում է` ժողովուրդն է ինձ առաջնորդ: Մեր ժողովուրդը հոգևոր ու մտավոր մեծ ներուժ ունի, որ պիտի օգտագործվի: Հայաստանը կարող է դառնալ իրական ժողովրդավարության օրինակ, ժողովրդավարությունը միայն կրթված հասարակության մեջ կարող է առաջընթաց ունենալ։ Մեր հասարակությունն այդ ներուժն ունի, հայությունն այդ ներուժն ունի:
-Իսկ եթե հասարակությունը ոչ միայն կրթված է, այլև սովա՞ծ:
-Ընդամենը երկու-երկուսուկես տարի է պետք, որ հասարակությունն սկսի ապրել բարեկեցիկ կյանքով և վերականգնի իր արժեքները: Ես հասկանում եմ` ինչ քարուքանդ վիճակում ենք, բայց Հայաստանը փոքր երկիր է, որն ունի իր մեծ առավելությունները: Երկու-երեք տարում լավ ղեկավարը, ճիշտ ճանապարհի վրա կանգնելով, մեծ արդյունքներ կարող է ապահովել:
-Մարտի 30-ին Րաֆֆի Հովհաննիսյանը դադարեցրեց իր 15-օրյա հացադուլը, որն սկսել էր «Ծոմ ազատության» կարգախոսով: Վե՞րջ ազատությանը:
-Ոչ, վերջ 15-օրյա հացադուլին, որը պայքարի առաջին քայլն է: Իշխանությունները` ներկա և ապագա, պետք է հասկանան, որ ժողովուրդն է ընտրողը, և որոշողն իրենք չեն: Երբ մեր երկիրն առաջնորդվի այն գաղափարներով, որոնք իր լուռ զորակցության հանրահավաքում ներկայացրեց Րաֆֆի Հովհաննիսյանը, և որոնցից մեկն էր` «Ձայն բազմաց, ձայն Աստծո», կլուծվեն մնացած բոլոր խնդիրները:
Զրուցեց Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ