«ԼԱՎ ՀԱՄԵՐԳՆԵՐԻ ՍՈՎ Է ԱՅՍՕՐ ՄԵՐ ԵՐԿՐՈՒՄ»

…և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Իրավունքը de facto»-ի հյուրն է երգչուհի, Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիայի դոցենտ ԷՄՄԱ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԸ:
«ԹՈՂ ԶԳԱՑՄՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՐՏԱՀԱՅՏՄԱՆ ԺԱՄԿԵՏԸ ԼԻՆԻ ԱՆՍԱՀՄԱՆԱՓԱԿ»
-Էմմա, ի՞նչ է նշանակում Ձեզ համար կանանց միամսյակը:
-Ես այն մարդկանցից եմ, ովքեր որևէ զգացմունք արտահայտելու համար սահմաններ չեն ճանաչում: Այն, որ մենք աշխարհի շատ երկրների նման ունենք Մարտի 8, լավ բան է: Նույնքան լավ է, որ ունենք Ապրիլի 7: Բայց ես մի քիչ անհարմարության զգացողություն ունեմ այս միամսյակի պատճառով: Որովհետև կինը միշտ է կին, ու եթե տղամարդն զգում է կնոջ արժեքը, ուրեմն միշտ է զգում` անկախ միամսյակից: Մենք ժամկետային հրահանգներ ստանալու կարիք չունենք, որ արտահայտենք մեր զգացմունքները: Ինձ համար անհասկանալի է անվերջ միամսյակի մասին թմբկահարելը, բայց գուցե կան այնպիսի կանայք, որոնց հարկավոր է այդ մեկամսյա գովազդը: Մեր տանը միշտ եղել է և կա կնոջ նկատմամբ ուշադրությունը: Հայրս միշտ հատուկ վերաբերմունք է ունեցել մայրիկիս հանդեպ` բոլոր պարագաներում: Եվ եթե որևէ լավ բան կարողացել է անել իր կնոջ համար, երբեք չի սպասել միամսյակին: Ինձ համար այդ միամսյակը որևէ բան չի նշանակում: Իհարկե, մենք նշում ենք կանանց տոնը, կատակում, զվարճանում, բայց ես ուզում եմ, որ զգացմունքների արտահայտման և փոխըմբռնման ժամկետները լինեն անսահմանափակ:
«ՈՂՋՈՒՆՈՒՄ ԵՄ ԱՅՆ ՆՈՐԸ, ՈՐԻ ՄԵՋ ԿԱ ՏՐԱՄԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ»
-Որպես երևանցի և արվեստագետ` ինչպե՞ս եք վերաբերվում Հայ առաքելական եկեղեցու և Հայաստանի ճարտարապետների միության միջև ծագած վեճին` «Մոսկվա» կինոթատրոնի ամառային դահլիճը քանդելու և տեղում Ս. Պողոս-Պետրոս եկեղեցին կառուցելու առնչությամբ:
-Ես նախ և առաջ հոգևոր մարդ եմ և խոնարհվում եմ բոլոր հոգևոր արժեքների առաջ: Եթե այդ տեղում այսօր հոգևոր կոթող լիներ, ես դեմ կլինեի քանդելուն: Եթե ժամանակին եղել ու քանդվել է, որովհետև... ՈՒ եթե այդ տեղում կառուցվել է մեկ ուրիշ բան, որը, կարծում եմ, շատ գեղեցիկ է ու կարևոր, չարժե քանդել: Ինչ-որ շատ ենք քանդում վերջին ժամանակներում: Քաղաքն օր օրի նոր տեսք է ստանում, ամերիկա-եվրոպական ինչ-որ լույսեր, գույներ են գալիս մեր քաղաք, որ ունեն թե՛ իրենց լավ, թե՛ վատ կողմերը: Ինչևէ, չենք կարող աշխարհի ռիթմից հետ մնալ, և ես ողջունում եմ այն նորը, որի մեջ կա տրամաբանություն, ճշգրտություն և ճարտարապետական համակարգ: Մեզ բացատրում են, որ այդ հատվածում եկեղեցու գոյությունը շատ գեղեցիկ բան կլինի, բայց ես չեմ ուզում կորցնել ամառային դահլիճը: Հենց անցյալ տարի այնտեղ կայացավ Արամ Ղարաբեկյանի կազմակերպած բաց փառատոնը, որին մասնակցել ենք նաև ես ու Արամը: Պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչքան լավ կլինի, եթե այդ փառատոնը կրի շարունակական բնույթ, եթե ամառային դահլիճում «Ոսկե ծիրանի» մի նոր ուղղվածության մրցույթ անցկացվի, թատերական նախագծեր իրականացվեն: Մենք ունենք եղանակային այն պայմանները, որոնք թույլ են տալիս իրականացնելու բացօթյա ծրագրեր: Մանավանդ, որ նման փորձ ունենք. Զվարթնոցում, Գառնու տաճարի մոտ հրաշալի համերգներ են եղել: Չէ՞ որ բաց տարածության մեջ, պատերից, տանիքից դուրս հնչող երաժշտությունը, ցուցադրվող ֆիլմը բոլորովին ուրիշ հաճույք են պատճառում: Իմ ցանկությունն է` չկորցնել «Մոսկվա» կինոթատրոնի ամառային դահլիճը:
-Ի՞նչ եք կարծում, «Եվրատեսիլ» միջազգային մրցույթում մեր մասնակցի զբաղեցրած հորիզոնականը պայմանավորված է բացառապե՞ս, թե՞ նաև հայկական սփյուռքի գործոնով:
-Չեմ կարող առաջին հերթին չընդգծել սփյուռքի գործոնը: Սփյուռքը միշտ ապրել է հայրենիքով, ջերմորեն ընդունել այստեղից գնացած յուրաքանչյուր արվեստագետի: Ես նկատի ունեմ որակյալ մշակույթ ներկայացնողներին, ոչ թե այն ամենը, ինչ ներկայացվում է դրսում: Իհարկե, էմոցիան շատ մեծ գործոն է, և սփյուռքի էմոցիան որոշիչ է «Եվրատեսիլի» հայ մասնակցի համար: Բայց եթե դրան գումարվում են երգի ճիշտ ընտրությունը, մրցույթի մասնակցի որակը, անհատականությունը, արդեն միայն սփյուռքը չէ, որ որոշում է ելքը: Ընդհանրապես, բեմը սիրում է անհատականություններին, ու եթե բեմում անհատականություն է, ունկնդիրը, հեռուստադիտողը չի կարևորում, թե նա որ ազգից է, իրեն բարեկամ, թե թշնամի երկրից է: Լավը բոլորն են ընդունում ու ողջունում միաձայն: Բայց մեր դեպքում, իհարկե, սփյուռքի դերը շատ է ընդգծվում, որովհետև ամեն անգամ` հայկական դրոշը բարձրանալիս ու Հայաստան անունը հնչելիս, մենք մեզ լավ ենք զգում:
«ԱՅԼԵՎՍ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՉԷ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ ՓԱԿԵԼ»
-ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ֆրանսիացի համանախագահող Բեռնար Ֆասիեն հայտարարել է, թե ինքն անձամբ ծանոթ է հայ զինվորների քաջությանն ու խիզախությանը, և պատերազմ վերսկսելու դեպքում Ադրբեջանը ոչինչ չի ունենա, ֆինանսական և տնտեսական կորուստներից բացի: Ի՞նչ եք կարծում, սա մեր զինվորականներին տրված օբյեկտիվ գնահատակա՞ն է, թե՞ ադրբեջանական կողմի ռազմատենչ նկրտումները սանձելու դիվանագիտական փորձ:
-Ես հավատում եմ, որ մենք ունենք ուժեղ բանակ: Բայց մի բան է, երբ մենք ենք այդ մասին խոսում, մեկ այլ բան է, երբ խոսում են ուրիշները: Ավելի լավ է, որ ուրիշները բարձրաձայնեն մեր ունեցածի, մեր կարողությունների մասին, որովհետև դա նշանակում է, որ մենք իսկապես ինչ-որ բան արժենք: Ֆասիեի հայտարարությունն իրականություն է, թե դիվանագիտություն, դժվարանում եմ ասել: Եթե դիվանագիտություն է, բռա՜վո։ Դա մեր շահերից է բխում: Եթե իրականություն է, բռավի՛սիմո: ՈՒրեմն մենք այդքան արժենք, որ մեր մասին խոսում են կողմնակի մարդիկ:
-Ի՞նչ եք կարծում, Հայոց ցեղասպանությունը դատապարտող բանաձևի ճանաչումից հետո հերթական երկրից իր դեսպաններին հետ կանչելը ազդու զե՞նք է Թուրքիայի ձեռքին, թե՞ արտաքին աշխարհի հետ դիվանագիտական հարաբերությունները խզելու կարճատես քաղաքականություն:
-Կարծում եմ` կարճատես քաղաքականություն է: Եվ վստահ չեմ` Թուրքիան հասկանո՞ւմ է, թե ինչու է իր դեսպաններին հետ կանչում: Ինձ թվում է, որ դա վախից թելադրված քայլ է: Եթե վախենալու բան չունի, թող պահի իր ներկայացուցչին այդ երկրում ու պաշտպանի իր «ճշմարտությունը», պայքարի դրա համար մինչև վերջ: Սա կլինի ուժի դրսևորում: Իսկ նեղացածի, խռովածի կեցվածք ընդունելու և դեսպաններին հետ կանչելու մեջ որևէ իմաստ չեմ տեսնում:
-Միշտ ասվում է, թե թուրքերը մեծ դիվանագետ են, այնինչ օրեր առաջ Մեծ Բրիտանիայում Թուրքիայի վարչապես Էրդողանը ոչ դիվանագիտորեն սպառնաց իր երկրից վտարել այնտեղ անլեգալ բնակվող հայերին: Մեր հարևանները դադարե՞լ են դիվանագետ լինելուց:
-Կարծում եմ, Թուրքիան ցայտնոտի մեջ է ու դիվանագիտական սխալներ է թույլ տալիս: Բացի այդ, մենք շատ ենք սիրում ասել, թե թուրքերը դիվանագետ են: Իսկ մենք, ի՞նչ է, դիվանագետ չե՞նք: Դիվանագետ ենք` գուցե մի քիչ էմոցիոնալ, մի քիչ ծայրահեղ: Մեզ մոտ «ա» և «բ» կետերի միջև տատանման ամպլիտուդը շատ մեծ է, չենք կարողանում նստել, խմբովին որոշումներ կայացնել, գալ ընդհանուր հայտարարի: Մենք ունենք բազմաթիվ լավ տեսակետներ, որոնք անընդհատ խանգարում են միմյանց: Տասը մարդ կարող է նստել իրար հետ, յուրաքանչյուրն իր հերթին հայտնել մի փայլուն կարծիք, բայց երբեք չգալ ընդհանուր եզրահանգման: Սա է մեր ցավը: Թուրքիայի դիվանագիտական բացթողումները պայմանավորված են արտաքին աշխարհի գործոնով: Հայկական հարցի նկատմամբ արտասահմանյան երկրների ուշադրությունը սկսել է լրջորեն անհանգստացնել թուրքերին: Նրանց թվում էր, որ նման բան երբեք չի լինի, որ այս ալիքը չի բարձրանա, բայց հիմա տեսնում են, որ այդպես չէ, որ մեկը մյուսի հետևից Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչում են տարբեր երկրներում, հրապարակվում են փաստեր, ցուցադրվում են նյութեր, որոնք մինչ օրս անմատչելի են եղել: ՈՒ սրա արդյունքում աշխարհն ավելի է մոտենում մեզ, ավելի է տրամադրվում հօգուտ մեզ: Այդ պատճառով էլ թուրքական դիվանագիտության պատը ճեղքվածք է տվել, նրանք վախեցել են, հասկացել, որ այլևս հնարավոր չէ ճշմարտության ճանապարհը փակել: Էլ փակելու տեղ չկա:
-Մեր ճշմարտության հաղթարշավն անկասելի՞ երևույթ եք համարում, թե՞ ինչ-որ պահի կարող ենք անհաղթահարելի պատնեշի դեմ առնել:
-Շատ լավ հարց է, որովհետև իսկապես չգիտենք, թե որ պահին ինչ կարող է կատարվել: Տա՛ Աստված, որ չկասեցվի ու մինչև վերջ շարունակվի այդ հաղթարշավը, որովհետև սկսած գործից չի կարելի հետ կանգնել: Այլապես պիտի չսկսեինք առհասարակ: Իհարկե, չեմ բացառում, որ մեզ խնդիրներ ու խոչընդոտներ են սպասում, բայց ճանապարհի կեսից հետ կանգնելը հարցի լուծում չէ:
-«Ճանապարհ դուրս գալու»` թուրքերի հետ սահման բացելու, դիվանագիտական շփումների մեջ մտնելու, Հայոց ցեղասպանությունը միջազգային ասպարեզ հանելու ժամանակը ճի՞շտ է ընտրված:
-Եթե հաշվի առնենք այն փաստը, որ մեր պետությունը շատ երիտասարդ է, ուրեմն շուտ ենք «ճանապարհ դուրս եկել»: Եթե նայենք պատմության կտրվածքով, ուրեմն ուշացել ենք: Եթե նայենք այն տեսանկյունից, որ այլևս չէր կարելի այս հարցը ձգձգել, ուրեմն ճիշտ ժամանակին ենք սկսել: Խորհրդային տարիներին մարդիկ այս թեմաների շուրջ վախվխելով էին խոսում կամ չէին խոսում առհասարակ: Այդ տարիներին կուտակված ասելիքը քիչ-քիչ աճեց, մեծացավ ու հասավ այս օրվան: Կարծում եմ, որ այլևս սպասելու տեղ չունեինք: Շուտով հարյուրամյակը կլրանա, էլ ո՞ւր սպասեինք: Ամեն ինչ ճիշտ ժամանակին էր:
«ԱՄԵՆ ՄԻ ՀԱՄԵՐԳԻ ԺԱՄԱՆԱԿ ԵՍ ՆՈՐ ԷՄՄԱ ԵՄ ԳՏՆՈՒՄ»
-Ստեղծագործական պլաններն ինչպիսի՞ն են առաջիկայում:
-Միշտ շատ դժվար եմ պատասխանում այս հարցին, որովհետև երբեք որևէ մեկնարկ չեմ ունենում: Ամեն բան որոշում է այն ալիքը, որ միշտ տանում է ինձ: Ինքն է հուշում, թե որ ճանապարհով գնամ: Ինձ թվում էր, որ իմ հորինած երգերը միայն ընկերներիս, մտերիմներիս համար են հնչելու: Բայց ճակատագիրը տվեց հնարավորություն, որ դրանք հնչեն դահլիճում: Իմ թեման միշտ մարդն է, սերը: Եվ շատ կուզեմ, որ աշխարհը լսի այդ թեմայով հայերեն երգեր, ինչպես լսում է ֆրանսերեն, իտալերեն, անգլերեն: Վերջերս` Ֆրանկոֆոնիայի օրերի շրջանակներում, առաջին անգամ կատարեցի ֆրանսերեն երգ` Ժակ Բրելի երգացանկից: Մարդկանց վերաբերմունքից հասկացա, որ ուշացրել եմ, ավելի վաղ պիտի անդրադարձած լինեի այդ գործին: Ինձ համար շատ քիչ են ներկայանալու հնարավորությունները: Լավ համերգների սով է այսօր մեր երկրում: Իհարկե, համերգների պակաս չի զգացվում մեզ մոտ, բայց ես այդպիսի համերգներում չեմ երգում: Իսկ երգելն անհրաժեշտություն է, որովհետև ամեն մի համերգի ժամանակ ես նոր Էմմա եմ գտնում, բացահայտում ինքս ինձ: Այն անիվը, որ սկսել էր պտտել Էմմային, շարունակում է պտտել նաև այսօր: Իսկ թե ուր կտանի հետո, չգիտեմ: Բայց փաստ է, որ մագնիսի պես գալիս ու ինձ գտնում են այնպիսի երգեր, որոնցում իմ հոգին է: Նաև ինքս եմ գրում այդպիսի երգեր: Երազում եմ ունենալ մի նոր տեսակի համերգ, որովհետև եթե այդ ամենը չկա, ուրեմն չկամ և ես: Ես այն տեսակը չեմ, որ տեսականորեն է ապրում: Տեսականորեն ես կարող եմ մահանալ, աշխարհի հետ խոսելու իմ լեզուն կորցնել: Երբ չես ասում քո խոսքը, երբ չես կիսվում հասարակության հետ, սկսում ես փակվել ինքդ քո մեջ, երկմտել` պե՞տք եմ մարդկանց, թե՞ ոչ, ճի՞շտ եմ ես, թե՞ սխալ: Սրանք հարցեր են, որոնք շա՜տ շատերին են հուզում: Դրա համար պիտի կարողանաս խոսել, ներսումդ կուտակվածը դուրս հանել: Իմ տեսակն այդպիսին է: Ինձ համար, օրինակ, շատ կարևոր է բոլորովին վերջերս թողարկված իմ և Արամի ալբոմը` բաղկացած ձայներիզից և տեսասկավառակից: Այն թողարկել է «Armenian music center» ստուդիան (տնօրեն` Սամվել Ամիրաղյան): Այնտեղ հնչում են նոր մեկնաբանություններով հայտնի երգեր, ինչպես Վահան Տերյանի խոսքերով Վաչե Հովսեփյանի գրած «Էստոնական երգը», աշուղ Իգիթի «Պառավ յարը» և ուրիշ երգեր: Շատ թանկ է այդ ալբոմը նաև նրանով, որ ընդգրկում է մեր և մեր մտերիմների լուսանկարները, նրանց խոսքը մեր մասին: Տա՛ Աստված, որ կարողանանք կյանքի կոչել մեզանում ծնվող բոլոր ծրագրերը: Ես մտահղացել եմ մոնոներկայացում գրել, որում հանդես կգա Արամը` նոր ամպլուայով: Կարծում եմ` հետաքրքիր բան է լինելու: Շատ արտահայտչաձևերի է տիրապետում նա, ու ոչ միայն որպես երաժիշտ, և այս ներկայացման մեջ ուզում եմ, որ դրսևորի այդ ամենը:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ