«ԱՅՍՕՐ «ՈՍԿԵ ԾԻՐԱՆԸ» ՀԱՄԱՐՎՈՒՄ Է ՀԵՂԻՆԱԿԱՅԻՆ ԿԻՆՈՅԻ ԼԱՎԱԳՈՒՅՆ ԿԵՆՏՐՈՆՆԵՐԻՑ ՄԵԿԸ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի հիմնադիր տնօրեն, «Սահման» ֆիլմի համար ՀՀ նախագահի 2010 թ. մրցանակին արժանացած կինոբեմադրիչ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԸ, ում հետ զրույցը ներառում է գլխավորապես ոսկեծիրանյան անցուդարձերի և փառատոնի նշանակալի ձեռքբերումների թեման:
«Ոսկե ծիրանի» շրջանակներում 2009, 2010 թվականներին ցուցադրված լավագույն ֆիլմերը ցուցադրվել են Հաագայի «Ֆիլմհոյս» կինոթատրոնում (Filmhuis Den Haag):
-Պարո՛ն Խաչատրյան, Դուք կոտրեցիք շատ կարծրացած սահմաններ ու պատկերացումներ` հիմնադրելով «Ոսկե ծիրանը»: Պատմեք, խնդրեմ, թե ինչից ծնվեց այդ գաղափարը: Որքան ինձ հայտնի է` մի գրազից:
-Չէ՛, գրազի արդյունք չէ: Իմ առաջին փառատոնն արել եմ 1989-ին` շատ դաժան ժամանակներում: Կինոն, որ ինձ համար մտածողության միջոց է, իսպառ վերանում էր: Անհասկանալի, տհաճ վիդեոմագնիտոֆոնային արվեստը, պոռնո-էրոտիկ ֆիլմերը, մարտաֆիլմերը կործանում էին այն ամբողջ աշխարհը, մթնոլորտը, դաստիարակությունը, որոնք պահպանելուն էր կոչված կինոն, իմ կարծիքով: ՈՒ ես որոշեցի փառատոն ստեղծել: Ստուդիա չէի կարող բացել, որովհետև դրա հնարավորությունները պետության ձեռքին էին, պետությունը պիտի ֆինանսավորեր այդ գործը, դա մեր ուժերից վեր էր: Ամենաճիշտ ճանապարհը փառատոն ստեղծելն էր, որի միջոցով մարդկանց, հատկապես երիտասարդության մեջ ախորժակ, նախանձ կգրգռեինք, ցույց կտայինք նրանց, թե ինչ է կատարվում աշխարհում: Նպատակ ունեինք Հայաստան բերել մարդկանց, ովքեր իրենց դասերով, կրթությամբ, փորձով կկարողանային օգնել հետաքրքրություն առաջացնելու իսկական կինոյի նկատմամբ, բերել-ցուցադրել ֆիլմեր, որոնք դիտելով` մարդիկ կհասկանային, որ կինոն էն ինքնաբավ արվեստը չէ, որ մատուցվում է իրենց, էն «ձեռի հետ-ոտի վրա» արված, փոփ-կոռնով ուտվող ու միանգամից մարսվող ֆիլմերը չեն:
Իսկ զավեշտական մի դեպք, իսկապես, եղել է, որի պատճառով փառատոնը ստեղծվեց բավական հապշտապ, առանց երկարատև նախապատրաստության: Այդ մասին ուրիշ անգամ էլ եմ պատմել: Ավարտել էի «Վավերագրողը» ֆիլմը, որը նկարել էի 7-8 տարվա ընթացքում: Բավականին դաժան և ջղային ֆիլմ ստացվեց, բայց էդ որակներն էնքան էլ ինձնով չէին պայմանավորված: Ես առայժմ իմ շատ ավելի հանգիստ ու խոհուն ֆիլմերն եմ սիրում, ինչպես «Սպիտակ քաղաքը», «Վերադարձ ավետյաց երկիր», «Պոետի վերադարձը», «Սահմանը»: «Վավերագրողը» շատ ավելի զայրացած էր, որովհետև ժամանակը, մթնոլորտն էին այդպիսին: Ես միշտ նկարում եմ մթնոլորտը, ոչ թե պատկերը միայն: Ոչ թե նկարում եմ գործողությունը, խոսքը, դիալոգը, այլ աշխատում եմ պահպանել տվյալ ժամանակվա մթնոլորտը, որ շրջապատում է ինձ: Մթնոլորտի մեջ ամեն ինչ կա. անհասկանալի, անտեսանելի մի բան կա, որ երբեք չի հնանում: ՈՒզում ես 2000 տարի հետո նայիր, եթե ճիշտ է հավաքված, մոնտաժված, պահպանված քո ժամանակաշրջանի մթնոլորտը (անկախ մատուցման ձևից, անկախ նրանից` խաղարկային կինո է, թե դոկումենտալ), ֆիլմդ երբեք չի հնանա: «Վավերագրողը» ցուցադրվեց Չեխիայում` Կարլովի Վարիի միջազգային կինոփառատոնի ժամանակ: Չէի սպասում, որ մրցանակի կարժանանա, որովհետև վաղուց փառատոների չէի մասնակցել, ֆիլմ չէի նկարել: Շատ զայրացած էի: Նստած` կոնյակ էի խմում անընդհատ: Իսկ մարդիկ նայում էին իմ ֆիլմը: Մի քանի արտասահմանցի էին նստած կողքիս: Հարցրին, թե ինչ ֆիլմ է ցուցադրվում: Ասացի, որ իմ ֆիլմն է` հայկական ֆիլմ: Ռոտերդամի փառատոնից մի հոլանդացի ճանաչված կինոգետ, ժուռնալիստ կար, շատ ցինիկ մի մարդ` Պիտեր վան Գուերան, որի հետ հետագայում ընկերացանք, ու հիմա նա ամեն տարի անպատճառ գալիս-մասնակցում է «Ոսկե ծիրանին», դարձել է մեր փառատոնի ամենալավ բարեկամներից մեկը: Նա անընդհատ ինձ զայրացնում էր, գրգռող հարցեր տալիս: Հարցրեց, թե Հայաստանում տարեկան քանի՞ ֆիլմ է նկարվում: Ասացի` մեկը: Սկսեց հեգնել, թե ինչ երկիր է դա, որ տարեկան ընդամենը մեկ ֆիլմ է նկարում: Հետո պարզվեց, որ ֆիլմս մրցանակի է արժանացել: Նորից սեղան, նորից հայկական կոնյակ… ՈՒ նորից էդ նույն մարդը: Սեղանի մոտ նստած` հարցնում է. «Ձեզ մոտ կինոփառատոն կա՞»: Ասում ենք` ոչ: ՈՒ սկսվում է` էդ ինչ երկիր է, որ փառատոն չունի… ՈՒ էս կարգի բաներ: Ես զայրացա, սկսեցի հոխորտալ, թե` դու էլ, քո երկիրն էլ, քո երկրի կինոփառատոնն էլ… ՈՒ արդեն լավ խմած, մեծամտորեն (գավառացո՛ւ մեծամտությամբ)` շատ արտասահմանցիների, իմ ընկերների` Սուսաննա Հարությունյանի, Միքայել Ստամբոլցյանի ներկայությամբ, հայտարարեցի, որ հաջորդ տարի` այս նույն ամսին (հուլիսին) ես բոլորին հրավիրում եմ Երևան` միջազգային կինոփառատոնի: Խմած էինք. ասացինք-մոռացանք, եկանք Երևան: Կարծեմ հունվար ամիսն էր, էդ աննորմալից նամակ ստացա, որում հարցնում էր, թե ինչու իրեն չենք ուղարկում մեր խոստացած կինոփառատոնի պաշտոնական հրավերը, թե գուցե մենք խմած ժամանակ մի բան ենք ասում, հետո մոռանո՞ւմ: Խառնվեցինք իրար: Ո՛չ փող կա, ո՛չ բյուջե, ո՛չ էլ հայթայթելու ձևերը գիտենք: Բայց քանի որ Միքայել Ստամբոլցյանը, Սուսաննա Հարությունյանը և ես պրոֆեսիոնալներ էինք, ինքս էլ բազմաթիվ կինոփառատոների էի մասնակցել, փորձեցինք մի կերպ դուրս գալ ստեղծված իրավիճակից: Գնացինք մեր ընկերների մոտ, շատերը մեզ հավատացին, օգնեցին: Քաղաքի կենտրոնում մի հողակտոր ունեի, որի վրա պիտի տուն կառուցեի: Որոշվեց դա էլ գրավ դնել: Այսպիսով հավաքեցինք 32000 դոլար: Դա շատ մեծ փող թվաց մեզ, բայց այդպիսի գործի համար չնչին բան էր: Այնուամենայնիվ, արեցինք փառատոն: Առաջին երեք տարին պետական աջակցություն չստացանք: Սկսած չորրորդ տարվանից` եղավ մշակույթի նախարարության աջակցությունը: Իհարկե, մեր ֆինանսավորումը հեռու է բավարար լինելուց (հավաքվում է անհրաժեշտ գումարի մոտավորապես 1/3-ը), բայց փառատոնը, փա՜ռք Աստծո, կայացել է, որովհետև ուներ ամուր հիմք և կարևոր թեմա` «Քաղաքակրթությունների և մշակույթների խաչմերուկ»: Մենք ուզում էինք ցույց տալ Արևելքի ու Արևմուտքի ճշմարիտ արվեստը, հասարակ պատմություններ` առանց ազգային պատերազմների, առանց կոմերցիոն շեշտադրումների, առանց էրոտիկ-հիվանդագին թեմաների: Հասարակ պատմություններ` արված արվեստով: Այսինքն` հեղինակային կինո: Եվ փա՜ռք Աստծո, այսօր «Ոսկե ծիրանը» համարվում է հեղինակային կինոյի լավագույն կենտրոններից մեկը: 2010-ին «Ոսկե ծիրանին» մասնակցում էին հեղինակային կինոյի ոլորտում համաշխարհային ճանաչում ունեցող շա՜տ ու շատ դեմքեր:
-«Ոսկե ծիրանը» Հայաստանին տվեց կինոճանաչման լայն հնարավորություն, իսկ ի՞նչ տվեց դրսից ժամանած մեծերին` Տոնինո Գուեռային, Աբաս Քիարոսթամիին, Էնրիկա Անտոնիոնիին, Գունար Բերգդալին, Վիմ Վենդերսին, այլոց` Հայաստանը ճանաչելի դարձնելու առումով:
-Նախ` շատ սիրեցին Հայաստանը: Երբ մենք ձեռնարկեցինք ստեղծել կինոփառատոն, նպատակ ունեինք Հայաստան բերել լավագույն ֆիլմեր աշխարհի տարբեր երկրներից, ինչպես և լավագույն մարդկանց, որպեսզի նրանք տեսնեն և սիրեն Հայաստանը: Մենք չենք ստեղծում այնպիսի մթնոլորտ, որ մարդը հիասթափվի, զզվի ու գնա Հայաստանից: Դա մեծ կորուստ կլիներ Հայաստանի համար: Կան մեզանում այնպիսի միջոցառումներ, որոնց մասնակիցները, գալով այստեղ, ատում են մեր երկիրը: Մեր դեպքում հակառակ պատկերն է. բոլորը սիրահարվում են Հայաստանին: Իսկ մեր երիտասարդները տեսնում են աշխարհի լավագույն ֆիլմերը: Մենք երկրորդական-երրորդական ֆիլմեր չենք բերում «Ոսկե ծիրան»: Անպայման չէ, որ դրանք լինեն թարմ ֆիլմեր, հենց նոր նկարահանված: Մենք բերում ենք լավագույն ֆիլմերը, հրավիրում ժամանակի լավագույն վարպետներին: Վերջիններս վարում են դասեր, անցկացնում մաստեր-կլասներ: Հիմա ունենք նաև կինոդպրոց` իր ծրագրերով: Մեր ուշադրության կենտրոնում երիտասարդներն են. նրանց համար ենք ստեղծում այս մթնոլորտը: Բացի այդ` հանդիսատեսին և մեզ սկսեցին հետաքրքրել այն ֆիլմերը, որոնք նկարվում են Հայաստանում: «Ոսկե ծիրանն» ունի «Հայկական պանորամա» բաժինը, որի շրջանակներում ցուցադրվում են հայկական ֆիլմեր: Հյուրերը նայում են դրանք, և առավել հաջողվածներն ստանում են դրսի փառատոներին մասնակցելու հրավերներ: Այդպես Հայաստանն սկսեց դուրս գալ աշխարհ: Անում ենք նաև հայկական ֆիլմերի փոքրիկ փառատոներ դրսում: Շատ կարևոր է, որ հայ երիտասարդները գնում են միջազգային փառատոների, ճանաչվում դրսում, տեսնում, թե ինչպես է արձագանքում օտար հանդիսատեսն իրենց ֆիլմերին: Իմ օրինակով գիտեմ, որ դա շատ բան է փոխում ստեղծագործողի աշխարհայացքում: Զարմանալի է. որքան ինձ համեստ ու անհետաքրքիր են թվում իմ ֆիլմերը, երբ դրանք ցուցադրում եմ Հայաստանում, նույնքան հետաքրքիր են դառնում արտասահմանցիների համար: Թվում է, թե դրանք հասարակ պատմություններ են չերևացող, չնկատվող, անգույն մարդկանց մասին: Բայց դրանք երկրի աղն են, հողն են: Վերջին երկու տարիներին տասից ավելի երկրում (Արգենտինայում, Ճապոնիայում, Ավստրալիայում, Իսպանիայում, Իսրայելում, Ռուսաստանում, Սլովակիայում, Իտալիայում, Մեքսիկայում, այլուր) կայացան իմ ֆիլմերի ռետրոսպեկտիվ ցուցադրությունները: Միմյանց ոգևորելով, միմյանց մեջ հետաքրքրություն առաջացնելով` տարբեր երկրներ ցուցադրեցին այդ ֆիլմերը: Հատկապես դպրոցներում մեծ հետաքրքրություն առաջացավ իմ ֆիլմերի նկատմամբ, որովհետև դրանք դպրոցների համար լավ նյութ են, հեղինակային կինոյի օրինակ: Իմ մոտեցումն ուրույն մոտեցում է, նման չէ ո՛չ մեծ վարպետների, ո՛չ իմ ժամանակակից կոլեգաների գործերին: Չեմ կարող ասել` լա՞վն են, թե՞ վատը: Բայց մյուսներին նման չեն, հետաքրքրություն առաջացնող են: Իսկ այս ճշմարտություններին հասու դառնալու համար շատ կարևոր են միջազգային կինոփառատոները, ինչպիսին «Ոսկե ծիրանն» է:
-«Նաիրի» կինոթատրոնի բացակայությունն ինչպե՞ս եք կոնպենսացնելու այս տարվա «Ոսկե ծիրանի» ընթացքում:
-Ինձ խոսք են տվել, որ այս տարի կինո «Նաիրին» անպայման կաշխատի: Եթե հանկարծ բացակայի այդ կինոթատրոնը, «զավեշտալի» (ողբերգակա՛ն) մի բան կլինի: Մի ամբողջ երկրում ընդամենը մի կինոդահլիճով միջազգային կինոփառատոն անելը նույնն է, թե նետ ու աղեղով մասնակցես աստղային պատերազմների:
-Իսկ հաջո՞րդ տարիներին ինչ է սպասվում այս առումով:
-Չեմ կարծում, որ կինո «Նաիրին» մենք անդառնալի ենք կորցրել: Մտածում եմ, որ կգտնվեն մարդիկ, ովքեր լրջորեն կզբաղվեն այդ խնդրով, բիզնես կանեն, փող կհայթայթեն ու կինոթատրոնը չեն փակի: Որովհետև էդքան մեծ անխելքություն, ինչպես կինո «Նաիրին» փակելն է, հնարավոր չէ պատկերացնել: Ես նույնիսկ կոչ կանեի երկրի կառավարությանը, մշակույթի նախարարությանը, քաղաքապետարանին` գնելու «Նաիրիի» շենքը, կրկին դարձնելու կինոթատրոն: Սեփականատերն ունի իր ճշմարտությունը. եթե կինոբիզնեսը չի աշխատում Հայաստանում, նա իրավունք ունի չպահելու կինոթատրոն: Դա սեփականատիրոջ հասկանալի հոգեբանությունն է: Բայց մենք մեզ կոչում ենք արվեստի, մշակույթի, քաղաքակրթության երկիր: ՈՒրեմն պարտավոր ենք գումար հատկացնել, գնել կինո «Նաիրին» ու տալ այն հենց «Ոսկե ծիրանին»: «Ոսկե ծիրանն» ամբողջ տարին կաշխատեցնի այն: Անպայման չէ, որ այդ տարածքում բիզնես անեն: Կինո «Նաիրին» պետք է քաղաքին, երիտասարդությանը, աշակերտությանը:
Զրույցը` Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ