«ԴՈՎԻԼԻ ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԱՐՄԻՐ ՔԱՐՏ ԷՐ, ՈՒՂՂՎԱԾ ԱՅՆ ԿՈՂՄԻՆ, ՈՐԸ ՆՊԱՏԱԿ ՈՒՆԻ ՌԱԶՄԱԿԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՎ ԼՈՒԾԵԼՈՒ ԽՆԴԻՐԸ»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ պատգամավոր ԱՐՏԱԿ ԶԱՔԱՐՅԱՆԸ
-Պարոն Զաքարյան, Մերձավոր Արևելքի գործընթացներին զուգահեռ փոխվում է նաև ամերիկյան դիվանագիտական այցեքարտը հետխորհրդային երկրներում: Հայաստան է գալիս ՆԱՏՕ-ի ներկայացուցիչը, Ռուսաստան` «վերաբեռնման» նախակարապետը, ու թե հաշվի առնենք, որ արդեն իսկ Ադրբեջանում է ոչ անհայտ Բրայզան, ապա դիպկորպուսի բավականին հետաքրքիր խճանկար ենք ունենում:
-Հայտնի է` ամերիկյան նոր դոկտրինը նոր մոտեցումներ է ամրագրում: Նախորդ տարի Լիսաբոնում ընդունված ՆԱՏՕ-ի անվտանգության հայեցակարգի փոփոխությամբ էլ նոր վերադասավորություններ տեղի ունեցան ոչ միայն արաբական աշխարհում, Հյուսիսային Աֆրիկայում, համաշխարհային զարգացումներում, այլև, ինչպես Դուք նշեցիք, հետխորհրդային երկրների նկատմամբ մոտեցումներում:
-Ի՞նչ եք կարծում, ո՞ւր է հասել Արևմուտքը, առավել ստույգ ԱՄՆ-ը, Մերձավոր Արևելքում` այս պահին:
-Մերձավոր Արևելքի մի շարք երկրներում արդեն իսկ ռեժիմի փոփոխություն է տեղի ունեցել: Դովիլում կայացած համաձայնությամբ էլ Արևմուտքը ֆինանսական աջակցություն կցուցաբերի այդ երկրներին: Գումարած` ժողովրդավարության «ներմուծումը», որն անչափ կարևոր բաղկացուցիչ է այդ մեծ խաղում, որովհետև Արևմուտքը լավ է հասկանում, որ միայն ֆինանսական օժանդակությամբ որևէ բանի հասնել հնարավոր չէ, պետք է առաջին հերթին արժեհամակարգի և գաղափարախոսության խնդիրը լուծել, ինչին էլ ձեռնամուխ է եղել:
-Կարո՞ղ ենք ասել, որ Մեծ Մերձավոր Արևելքի կերտման ամերիկյան երազանքի մաստեր-պլանը կիսով չափ հաջողվել է:
-Կիսով չափ` այո:
-Այդ դեպքում վերադառնանք հետխորհրդային տարածք. ի՞նչ է այնտեղ կատարվում:
-Հետխորհրդային շատ երկրներ (բացառյալ Միջին Ասիան), ներգրավված են արևմտյան տարբեր նախագծումների մեջ, մասնավորապես` Արևմուտքի հետ հարևանության քաղաքականության, ասոցացման, անհատական գործընկերության: Այդ ամենի կողքին ՆԱՏՕ-Ռուսաստան հարաբերությունները ևս դինամիկ զարգացում են ապրում և բավականին հետաքրքիր հեռանկարներ ունեն: Ճիշտ այնպես, ինչպես սկսել են ակտիվանալ վերլուծություններն ու հեռանկարային մոդելավորումները` ՆԱՏՕ-Չինաստան, ՆԱՏՕ-Ճապոնիա հարաբերություններում: Այսինքն` համաշխարհային զարգացման նոր տենդենցները բերում են նոր մոդելներ` նույնքան բազմակողմանի և հետաքրքիր:
-Կհաջողի՞ Բժեզինսկին այդ մի նախաձեռնությունում. նկատի ունեմ` ԱՄՆ-Չինաստան «նապարնիկությունը»:
-Չի բացառվում, որ աշխարհը հենց այդ ուղիով էլ ընթանա: Դա է պատճառը, որ անվտանգության նոր համակարգեր ու մոտեցումներ են ձևավորվում: Դա է պատճառը, որ ակտիվացել են նաև այն երկրները, որոնք անվտանգության այս կամ այն համակարգում չկան: Նոր աշխարհակարգում նրանք ևս փորձում են գտնել իրենց տեղը: Տեսնում եք` Ադրբեջանը վազվզում է այս ու այն կողմ ու այդպես էլ չի կարողանում գտնել` ո՞րտեղ է ինքը: Ինչն էլ կախված է հարակից մի շարք խնդիրներից. կկառուցվի՞ «Նաբուկոն», «Հարավային հոսքն» իրականություն կդառնա՞, ինչից էլ կախված կլինի, թե որտեղ է Ադրբեջանը: Հայաստանի գտնվելու տեղը եվրոպական տարածաշրջանն է: Սակայն եվրոպական տարածաշրջանում գտնվելու համար մենք պետք է կարողանանք գոյություն ունեցող տարածաշրջանային շահերը համադրել, մեկտեղել իրար հետ. հնարավորությունների այդ դաշտը, իսկապես, կա:
-Բոլոր դեպքերում, եկեք ծափահարենք Հայաստանից հեռացող տիկին Յովանովիչին` բարի ճանապարհ մաղթենք նրան` ֆիքսումով, որ նա, իսկապես, արեց ավելին, քան հնարավոր էր: Եվ որ Հայաստանում նա արեց ավելին, քան արեց Ղրղզստանում, և տանք հարցը` ԱՄՆ-ի Կոնգրեսը կհաստատի՞ Հաֆերնի թեկնածությունը, և ապա` նա կհաջողի՞ Հայաստանում այնպես, ինչպես հաջողեց Յովանովիչը:
-Միացյալ Նահանգների բոլոր դիվանագետներն էլ Հայաստանում հաջողել են:
-Այդ թվում և` միստր Էվա՞նսը:
-Այդ թվում և Ջոն Էվանսը:
-Հոգլանդի նման Հաֆերնին չե՞ն ասի` «նետ»:
-Ոչ, նա կհաստատվի: Կարծում եմ, որ այո` կհաստատվի:
-Էս մեծ խաղում Ռուսաստանը մեզ խանդում է, ինչ է անում. ո՞րն է, ըստ Ձեզ, Ռուսաստանի դիրքորոշումը:
- ա) Խանդը քաղաքական կատեգորիա չէ: բ) Խանդելու խնդիր ընդհանրապես չի կարող լինել, որովհետև հայ-ռուսական հարաբերություններն ամբողջությամբ ամրագրված ու անփոփոխելի են, և Ռուսաստանի դերը Հարավային Կովկասում որևէ կերպ թերագնահատել հնարավոր չէ: Որևէ մեկի համար: Ե՛վ Արևմուտքը, և՛ Արևելքը շատ լավ են հասկանում, որ Ռուսաստանի դերը Հարավային Կովկասում անքննարկելի է:
-Համարյա Աստծո գործերի «պես»… Բա էդ նոպաները` խանդի, նրա մոտ որտեղի՞ց են առաջանում:
-Իսկ որտե՞ղ եք տեսել նման «նոպաներ»:
-Օ՜, պարոն Զաքարյան, «հատակ են իմ փրփուրներ». օրը, դարը չեն բավարարի դրանք թվելու, տեսությունն ամբողջացնելու համար:
-Չեմ կարծում, որ դրանք կապ ունեն Հայաստան-Ռուսաստան ռազմավարական համատեքստի հետ:
-Իհարկե, ունեն, սակայն եկեք սահուն անցում կատարենք դեպ Իրան, որովհետև ունենք պատճառ. Իրանի բավականին հետաքրքիր, թույլ տանք մեզ ասել` խարիզմատիկ լիդերի այցը Հայաստան հետաձգվեց, հոկտեմբերին նույնքան խարիզմատիկ լիդեր Սարկոզին կլինի այստեղ` նույն հարցով: Իրանի հարցով: Ինչ եք կարծում` ի՞նչ կա այս երկու «այցերի տակ»:
-Դա նախ արձանագրումն է Հարավային Կովկասի, այդ թվում և` Հայաստանի կարևորության: Ե՛վ հայ-իրանական ջերմ-փոխադարձ շահերի վրա կառուցված հարաբերությունները, և՛ հայ-ֆրանսիական ջերմ հարաբերությունները, և՛ ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման շուրջ բոլոր երկրների շահագրգռությունը` խաղաղ ճանապարհով հարցը լուծելուն ուղղված, անչափ օրինաչափ և նույնքան էլ բնական են: Այսինքն` որևէ պատահական և էքստրաօրդինար երևույթ չկա այս ամենում. նորմալ ընթացք է:
-Դե, չէ, պարոն Զաքարյան, ասվում է` Իրանը շատ է անհանգստացած Կազանում սպասվելիք փաստաթղթի ստորագրմամբ, տարածաշրջանում խաղաղապահների տեղակայմամբ:
-Բնական է, որ ԼՂ խնդրի կարգավորումը տարածաշրջանի որպիսության բարոմետրն է. ինչպիսին կլինի ապագայում տարածաշրջանը, անշուշտ, կախված կլինի այդ «ինքնազգացողությունից»: Ինքնին հասկանալի է` խաղաղ կարգավորումը մի իրավիճակ է ստեղծում, ոչ խաղաղը` մեկ այլ: Եվ բնական է, որ շահագրգիռ կողմերը պետք է հանդիպեն, խոսեն այդ մասին: Պատահական չէր նաև Դովիլի հայտարարությունը, որը նաև կոնկրետ հասցեատեր ուներ: Ադրբեջան: Պատահական չէր Դովիլին հաջորդող ադրբեջանական կողմի, իսկապես, էքստրաօրդինար հայտարարությունների շարքը, վերջինիս պատրաստակամությունը` անմիջապես մասնակցելու կազանյան բանակցություններին: Այսինքն` Ադրբեջանը մտավախություններ ունի, որոնք այլևս թաքցնել հնարավոր չէ: Եվ այս պարագայում Իրանի, Ֆրանսիայի նախագահների այցելությունները, Եվրամիության դերակատարության ավելացումը ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման հարցում ազդակներ են, որոնց հետ հաշվի չնստել Ադրբեջանն այլևս չի կարող: Այս բոլոր բաղկացուցիչները խոսում են այն մասին, որ տարածաշրջանը կայուն զարգացման անհրաժեշտություն ունի, և տարածաշրջանի անվտանգությունն ու խաղաղ իրավիճակը հնարավորություն կտան Արևմուտքին` Հեռավոր և Միջին Արևելքի երկրների հետ բնականոն, կայուն-կանխատեսելի հարաբերություններ ունենալու: Եվ եթե 20-րդ դարում տնտեսությունն էր թելադրում աշխարհին քաղաքականություն, տնտեսական շահերն էին խթան հանդիսանում, ապա 21-րդ դարում տնտեսական շահերն ածանցյալ են դառնում:
-Մի՞թե:
-Որովհետև առավել կենսական նշանակության խնդիրներն են առաջնային:
-Էդ ի՞նչ «կենսականություններ» են, որ ավելին են տնտեսությունից:
-Անվտանգության ներքին և արտաքին խնդիրները:
-Հետաքրքիր է, իսկ ինչի՞ն են վերաբերում ադրբեջանական մտահոգությունները:
-Ադրբեջանը տարբեր եղանակներով փորձել ու փորձում է ժամանակ շահել` հույս ունենալով, որ, ի վերջո, ահռելի ֆինանսական միջոցներով կհասնի խնդրի ռազմական լուծմանը: Այսօր, սակայն, ռազմական լուծման բոլոր ճանապարհները փակ են միջազգային հանրության կողմից: Դովիլի հայտարարությունը կարմիր քարտ էր, որն ուղղված էր այն կողմին, որը նպատակ ունի ռազմական ճանապարհով լուծելու խնդիրը. լինի Ադրբեջանը, լինի Հայաստանը: Մյուս կողմից էլ բոլորի համար հստակ է, որ Ադրբեջանն է ռազմական հռետորիկայի «հայրը», իսկ հռետորիկայից դեպ բուն գործողություն շատ դեպքերում մեկ քայլ է: Եվ իրենց Հանրապետության տոնին նվիրված Ալիևի հայտարարությունը` Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության վերականգնմանն առնչվող, տոնայնությամբ ամբողջովին փոփոխված էր. Ալիևն ասում էր` ոչ թե պետք է անպայմանորեն վերականգնենք մեր տարածքային ամբողջականությունը, լինի ուժով, թե բանակցություններով, այլ ասում էր` խնդիրն ամեն դեպքում Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության վերականգնմամբ պետք է լուծվի: Դեռևս պարզ չէ` ո՞րն է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, և ընդհանրապես, ո՞ր տարածքներն են Ադրբեջանինը:
-Իսկ ի՞նչ եք կարծում, Կազանում ինչ-որ փաստաթուղթ կստորագրվի՞:
-Կարծում եմ` հիմնական սկզբունքների շուրջ պայմանավորվածություններ կլինեն, դա ինչ տեսք կստանա այդ պահին և հետո, ժամանակը ցույց կտա:
-Թուղթ կլինի՞ Կազանում, թե՞ ոչ, պարոն Զաքարյան:
-Ժամանակը ցույց կտա:
-Որտե՞ղ ցույց կտա «ժամանակը»` Վաշինգտոնո՞ւմ:
-Էական չէ:
-Չէ, էական է: Որովհետև կա Ռուսաստանի «բարձր հովանի», և կա ԱՄՆ-ի «ավելի բարձր հովանի»:
-Ռուսաստանի «բարձր հովանու ներքո» ավելի հավանական է և ավելի նպատակային:
-Ռուսաստանն ուզո՞ւմ է ստատուս քվոն փոխվի:
-Կարգավորում դեռ չի նշանակում ստատուս քվոյի պարտադիր փոփոխություն:
-Հա, ի դեպ, ոչ անհայտ ՃՄԽ-ն ասել էր, եթե նման փաստաթուղթ Կազանում չստորագրվի, ապա ֆրանսիական համանախագահությունը կփոխարինվի ԵՄ-ով: Հնարավո՞ր է նման բան: Ինչո՞վ բացատրել այդ «հաթաթան»:
-Չգիտեմ` «հաթաթա» կոչենք, դիտարկում, անձնական տեսակետ, սակայն միշտ չէ, որ Ճգնաժամային խումբն իր մոտեցումներում արդարացի է կամ ճշգրիտ: Անկեղծ ասած, ես մի քիչ լավ չեմ պատկերացնում, թե ինչ ասել է` «Եվրամիությունը կդառնա»: Եվրամիությունը 27 երկրների հանրագումար է: Իսկ 27 երկիր նշանակում է քսանյոթ տարբեր պատկերացում, տարբեր շահեր, տարբեր մոտեցում, ասենք` Ռումինիայի շահը մեր տարածաշրջանում բոլորովին այլ մոդել և ձևակերպում ունի, քան Սլովենիայի շահը:
Ֆրանսիան, որպես Մինսկի խմբի համանախագահող երկիր, ամբողջությամբ ներգրավված է գործընթացում, ունի կոնկրետ հետաքրքրություն, և ես կարծում եմ, որ խիստ պատասխանատու և շատ լավ է ներկայացնում Եվրամիության ընդհանրացված մոտեցումը ԵԱՀԿ ՄԽ-ում:
Երկրորդ կարծիք լինել չի կարող:
Զրույցը` Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ