Մեր ապերոյական, տղայական ողորմելի քաղաքականությամբ փչացնում ենք հայի տեսակը»

«ՄԵՆՔ ՇԱՏ ԵՆՔ ԱՆՓՈՒՅԹ ՄԵՐ ՀԱՆԴԵՊ, ՄԵՐ ԱԶԳԱՅԻՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԻ ՀԱՆԴԵՊ»
…և ոչ միայն մշակույթի մասին
Գրականագետ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր ԴԱՎԻԹ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆԸ ներկայանում է մեր իրականության մեջ առկա բացասական երևույթների նկատմամբ իր բավականին խիստ գնահատականներով, բայց և հայի հզոր ինքնության ու վաղվա նկատմամբ լավատեսությամբ առլեցուն:
«ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԲԱՐՈՅԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ Է ՔՐԻՍՏՈՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ»
-Ըստ Հայ առաքելական եկեղեցու ժամանակացույցի՝ հայտարարված է Մեծ պահքի շրջան: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում պահք հասկացությանը և դրան հետևողներին:
-Պահք պահողներին վերաբերվում եմ այնպես, ինչպես իրենք են վերաբերվում իրենց ազատությանը, հոգևոր պահանջմունքներին: Անձամբ ինքս ազատ մարդ եմ և չեմ կարող կաշկանդումների մեջ մտնել, բայց ովքեր գտնում են իրենց մեջ այդ ուժը և մտնում Մեծ պահքի սահմանափակումների մեջ, նրանց հարգանքի արժանի մարդ եմ համարում:
-Իսկ քրիստոնեական չափանիշներն առհասարակ ի՞նչ արժեք ունեն Ձեզ համար:
-Շատ բարձր եմ գնահատում դրանք: Բարձրագույն բարոյականություն է քրիստոնեությունը, որը վայրենի ժամանակներում բերեց Սեր, Գութ, Հարազատություն, Եղբայրություն, Ազնվություն և այլ թանկ արժեքներ: Եվ մենք պիտի այդ բաներն այսօր պահպանենք:
«ՄԵՐ ՍԵՐՄՆ ԱՆԸՆԴՀԱՏ ՀՈՍՈՒՄ Է ԴՈՒՐՍ»
-Մարտի մեկի հանրահավաքին Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ասաց, թե դրսի աշխարհը Ռոբերտ Քոչարյանին ընկալում է հոկտեմբերի 27-ի, Սերժ Սարգսյանին՝ մարտի մեկի արյունահեղությունների հեղինակներ: Ադրբեջանական քարոզչամեքենան էլ չի հոգնում մեզ ագրեսորի վարքագիծ վերագրելուց: Ըստ Ձեզ, առաջին քրիստոնեական երկիր Հայաստանն իրո՞ք որպես արյունահեղությունների ու բռնությունների գոտի է ներկայանում աշխարհին:
-Չկա ավելի հզոր ազգ, քան հայ ազգը, որն անընդհատ իր արյունը տալիս է բոլոր մեռնող ազգերին՝ ռուսներին, եվրոպացիներին, ամերիկացիներին: Հայ ազգն աշխարհի ազգն է: Մենք պարզապես չունենք այդ գիտակցությունը: Մեր սերմն անընդհատ հոսում է դուրս: Գնում են ու գնում… Ի՞նչ ծրագիր է դրված մեր ժողովրդի մեջ: Վիլյամ Սարոյանի պես մեծագույն հայն ասում էր. «Ամեն մարդ հայ է», «ՈՒր որ կերթաս, պոռա Հայաստան»: Ամեն մարդ հայ է այն իմաստով, որ մի քանիսից մեկի մեջ անպայման հայի սերմ կա: Պարզապես այդ սերմը պիտի հավաքվի-գա, այս երկիրը դարձնի կայացած, հզոր: Դարձնի մեզ համար այնպիսի հայրենիք, որ չամաչենք մենք մեզնից և այլևս չարտագաղթենք:
-Չե՞ք մտահոգվում, որ Ձեզ կարող են մաքսիմալիզմի մեջ մեղադրել:
-Դերենիկ Դեմիրճյանն ասում էր. «Հայի չափը չափազանցն է»: Այնպես որ, եթե ես չափազանցում եմ, ուրեմն հայի տեսակ եմ: Ինչ վերաբերում է նախորդ հարցում հիշատակված քաղաքական դեմքերին և փաստերին, ասեմ, որ երբեք չեմ խուսափել դրանց մասին իմ կարծիքը բացահայտորեն արտահայտելուց: Քաղաքական պայքարը քաղաքական պայքար է, և քաղաքականությունը մարդկային կյանքի բոլոր բացասական լիցքերն իր մեջ կրում է: Քաղաքական պայքարի ընթացքում միջոցների մեջ ընտրություն չեն անում: Բայց, անկախ ամեն ինչից, չպետք է արյուն հոսեր: Ինչ ուզում է անեն, միայն հայի արյուն չթափվի: Այնինչ թափվել է: Եվ դրա համար պատասխանատուներ կան ու ժամանակի առջև պիտի պատասխան տան: Չեմ կարծում, թե մարտի մեկը պիտի կապել Սերժ Սարգսյանի անվան հետ: Նախորդ մեր նախագահի օրոք է եղել դա, և չպիտի լիներ: Ամոթ բան է, որ հայ մարդը հայ մարդուն սպանում է: Այնքան գրական հակառակորդներ ունեմ, որոնք ավելի վտանգավոր են, քան քաղաքական հակառակորդները: Բայց մտքովս չի անցել երբևէ վնասել նրանց: Ընդհակառակը, փորձել եմ համոզել, բացատրել, բանավիճել: Իսկ եթե այդ պահին չի հաջողվել, նրանք հետագայում իմ գրածների վրա սովորել ու դարձի են եկել:
«ՄԵԶ ՆԵՐԱՐԿԱԾ ԲԱՑԱՍԱԿԱՆ ԱԶԴԱԿՆԵՐԸ ԿՈՐԾԱՆՈՒՄ ԵՆ ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԻՆ»
-Ի՞նչ եք կարծում՝ իշխանություն-ընդդիմություն պայքարը քաղաքականից սոցիալականի վերածվելու նախադրյալները համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժա՞մը չի ստեղծում:
-Մտածում եմ՝ ի՜նչ թշվառ ու խեղճ է ապրում մեր ժողովուրդը: Սոցիալական բևեռացումը դարձել է ակնհայտ չարիք: Հարուստներն ինչքան ուզում են, թող հարստանան, դա իմ աչքին չի երևում: Թող հարստանան ու եթե այս երկրի համար մի բան անելու են, անեն: Բայց ներքևի շերտի թշվառացումն ինձ շատ վտանգավոր ու ծանր է թվում: Մտավորականներս էլ մի լավ վիճակում չենք, բայց այն խեղճ թշվառներին որ տեսնում եմ, ուղղակի աչքերս լցվում են: Չգիտես՝ անկարողությունի՞ց է, թե՞ ճիշտ չկողմնորոշվելուց, որ այս վիճակում են: Հազարավոր երիտասարդներ փախան արտասահման ու իրենց ծնողներին թողեցին... ո՞ւմ հույսին: Փրկությունն այն է, որ սոցիալական ներքևի շերտը գոնե նվազագույն ապահովություն ունենա: Վերևիններն ինչ ուզում են, թող անեն: Թող միլիարդատերեր դառնան: Բայց ներքևի շերտը պետք է պահպանել: Տանելի մի սահմանագիծ է անհրաժեշտ:
-Ո՞վ պիտի պահպանի: Ո՞ւմ ձեռքին են լծակները:
-Ասեմ՝ պետությա՞ն, անհատների՞, մտավորականների՞… Այնուամենայնիվ, պետության: Պետությունը պիտի դա անի: Պետական լծակները պիտի գործեն: Պարզապես հիմա ամեն ինչ ապապետականացրել ենք, աստիճանաբար ապազգայնացնում ենք ու ապահայկականացնում: Դարձել ենք համաշխարհային քաղաքակրթության կրողներ. Եվրոպան ու Ամերիկան են մեր չափանիշները: Եվ մեզ ներարկած այս բացասական ազդակները կործանում են հայ ժողովրդին: Մենք՝ որպես ժողովուրդ, կանգնած ենք չկայանալու եզրին՝ արդեն քանի՜ տարի: Միջնադարում մեր քաղաքները՝ Անին, Վանը, Կարինը, Երզնկան, մյուսները, ունեին 50-100 հազար բնակիչ: Հիմա մենք պիտի հզոր երկիր լինեինք, Ֆրանսիայի պես երկիր: Ամբողջ պատմական Հայաստանը մնաց օտարի ձեռքին ու դարձավ, այսպես կոչված, Թուրքիա, որի էթնո հիմքը, ցեղային հիմքը հայերն են: Հիմա այնքա՜ն հայեր են վերականգնում իրենց հայությունը: Սա բարդ խոսակցության նյութ է: Եվ ես մնում եմ լավատես: Մեր ժողովուրդը, մեր ազգային տեսակը կարևոր ծրագիր ունի համայն աշխարհում, և մենք պիտի մեզ առավելագույնով վերարտադրենք, իրացնենք, ու դա, վերադառնալով, Հայաստան ձևավորի: Մի մեծ ու հզոր հայրենիք: Իմ ջահել տարիներին երազիս մեջ Մեծ Հայաստան էի տեսնում՝ Վան մայրաքաղաքով, ապրում էի այդ երազներով…
«ՄԻՆՉԵՎ ՄԵՐ ՀԱՅՐԵՆԻ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐԸ ՄԵՐԸ ՉԼԻՆԵՆ, ԹՈՒՐՔԻ ՀԵՏ ՀԱՇՏՈՒԹՅՈՒՆ ՉԵՆՔ ԿԱՅԱՑՆԵԼՈՒ»
-Գիտենք, թե ինչ հակամարտության մեջ են Ռուսաստանը և Վրաստանը: Սակայն ռուսներն ընդգծված մեծարանքով են վերաբերվում վրաց արվեստագետների վաստակին՝ նույնիսկ հակառակ նրանց կամքի (հիշենք Կիկաբիձեի շքանշանը): Մասնավորապես, վերջերս «Կուլտուրա» հեռուստաալիքով Իոսելիանիի հոբելյանն էր նշվում, Աբուլաձեին նվիրված մեծ հաղորդում հեռարձակվեց, ցուցադրվեց նրա «Ցանկությունների ծառը» ֆիլմը: Ի՞նչ եք կարծում, հակամարտելու մեջ այսպես քաղաքակիրթ լինելը կարո՞ղ է դրսևորվել նաև հայ-թուրքական հարաբերություններում, ու, ասենք, թուրքերը երեք տարի անց Կարսում նշեն Չարենցի 115-ամյակը:
-Ռուսները դիվանագետ են, ուզում են ասել, որ վրացիներն իրենցն են, իրենց ժողովուրդն են, ու մի օր ռուսը վերադառնալու է Վրաստան: Այս քաղաքակիրթ շերտը պահում են ու Սաակաշվիլի կոչվածի քթին էլ անընդհատ խփում: ՈՒ պիտի խփեն: Սաակաշվիլին այսօր Վրաստանում հայերի հանդեպ այն քաղաքականությունն է իրականացնում, ինչ թուրքերը 19-րդ դարի 80-90-ականներից մինչև 1915 թվականը: Բառացիորեն նույն բանն է կատարվում: Աշխարհում ոչ միայն քաղաքական, տարածքային, տնտեսական պայքար է, այլև մշակութային պայքար, մշակութային ազդեցության գոտիների պայքար: Մենք՝ որպես ժողովուրդ, ինքներս մեզ ճիշտ չենք ներկայացնում այս ոլորտում: Մեր մշակութային արժեքների այսօրվա վիճակը ողբալի է: Մահ է: Անցյալ տարի Մոսկվայում հայկական մշակույթի օրեր էին, ու ես հեռուստատեսությամբ հետևում էի մեր երաժիշտների ելույթին: Ահավոր ցածր, ամոթալի մակարդակ էր: Գլուխս կախել ու մտածում էի. «Երնեկ էս Պուտինը մի գործ ունենար ու վեր կենար-գնար դահլիճից, չլսեր էս համերգը»: Մենք հասել ենք դրան: Ոչ թե չունենք լավը, այլ մեր ապերոյական, տղայական ողորմելի քաղաքականությամբ անընդհատ փչացնում ենք հայի տեսակը: Այն բարձրագույն տեսակը, որն աշխարհում անելիք ունի, մենք դարձնում ենք ձորի աղվես, տեղային, պստլիկ, մուկ ու մուկիկ, ապերոյական կերպար: Այսպես մենք կորցնում ենք մեր տեսակի նշանակությունը: Իսկ ինչ վերաբերում է Չարենցի ծննդյան օրը Թուրքիայում նշելուն, ասեմ, որ 2005-ին ես և մտավորական մարդկանց մի խումբ, Կարսում նշեցինք Չարենցի 108-ամյակը: Որոնեցինք Չարենցի տունը: Իհարկե, մեր գտածը հարաբերական մի բան էր, ճիշտ տունը չենք գտել: Եղանք քաղաքապետարանում, հանդիպեցինք քաղաքապետի տեղակալի՝ Աջանան Սիօղլու հետ: Նա ասաց, որ իրենք ուրախ կլինեն գտնել ու վերականգնել Չարենցի տունը, որովհետև դա բիզնեսի աղբյուր է: Բայց դրանից անցել է չորս տարի, ու որևէ տեղաշարժ չկա:
-Տեղաշարժ չկա ո՞ւմ մեղքով: Գուցե մենք է՞լ պիտի նախաձեռնություն հանդես բերեինք:
-Թուրքը մեր ոխերիմ թշնամին է: Հազարավոր տարիների ընթացքում մեր թշնամիները եկան ու գնացին, բայց թուրքը եկավ ու մնաց և հիմա էլ նստած է մեր պատմական հայրենիքի հողերի վրա: Մինչև մեր հայրենի տարածքները մերը չլինեն, թուրքի հետ հաշտություն չենք կայացնելու: Ես էս ողորմելի քաղաքականությունը չեմ ընդունում: Արցախի շարունակությունը Նախիջևանն է, ապա՝ Արևմտյան Հայաստանը, Կարսի մարզը: Դրե՛ք պատմական Հայաստանի պահանջը: Սա մե՛ր հողն է, մե՛ր երկիրն է: 1945 թվականին Ստալինը պիտի ազատագրեր: Չարեց, որովհետև մե՛րն էր: ՈՒրիշը լիներ, կաներ: Մենք չպիտի խեղճանանք, մենք մեծ երկրի ժողովուրդ ենք: Մեզ չչափենք երրորդ մասի մայթին կանգնած ապերոբուլոների կերպարով:
«ՈՉ ԹԵ ԸՆԹԵՐՑՈՂՆ Է ՀԵՌԱՑԵԼ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԻՑ, ԱՅԼ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ՝ ԸՆԹԵՐՑՈՂԻՑ»
-Ինչպե՞ս կբնորոշեք ՀԳՄ-ում տիրող այսօրվա վիճակը:
-Ասե՞մ, թե՞ չասեմ: Չէ՛, ասեմ: Գրողների միությունը խայտառակ վիճակում է, ահավոր վիճակում: 33 տարի ՀԳՄ անդամ եմ, երբեք միությունն այսպիսի վիճակում չի եղել: Գրողների միությունում միշտ եղել է գրական միտք, կարևոր գրական շերտ, որը պահել է գրականության արժանապատվությունը: ՈՒ սրա շուրջ միշտ պտտվել են գրականության մարդիկ, հոնորար են ստացել, փառքի են տիրացել: Այսօր ամեն ինչ խառնված է իրար: Կորցրել ենք գրականության դերի ու նշանակության կարևորությունը մեր ժողովրդի գիտակցության մեջ: Եվ պատահական չէ, որ ոչ թե ընթերցողն է հեռացել գրականությունից, այլ գրականությունը՝ ընթերցողից: Ես սա պնդում ու շեշտում եմ, որովհետև ակնհայտ տեսնում եմ: Մարդկանց մեջ գրական հակումները կան, ցանկությունները կան: Որոշակի մի շերտ կա, որը դեռ որոնում-գտնում է կարդալու բան: Իսկ մենք այնքան ողորմելի գրականություն ենք ստեղծում, որ մարդը հեռանում է գրականությունից: Ի՞նչ կարդա: Գոտկատեղից ներքև ընկած մասերի անվանական, ներկայացուցչական, բառացի բացատրություննե՞րը, թե՞ գռեհիկ հայերենի բոլոր դրսևորումները: Ի՞նչ տանի տուն մարդը, որ երեխան կարդա, ծնողը կարդա: Մեր գրականությունը հեռանում է ազգային արժեքներից: Չարենցի ժամանակ մի՞թե էսպիսի բան կլիներ: Մարդիկ կռիվ տվեցին, կյանքները տվեցին, ամեն ինչ տվեցին, որ պահեն գրականությունը, գրականության ճշմարտությունը: Իսկ հիմա, երբ մեզ գրականությունը պիտի ուղղորդեր, դառնար ժողովրդի միասնության գրավականը, դարձել է երկրորդական, փսլնքոտ մի բան: Որովհետև այն, ինչ տպագրվում-առաջարկվում է, ընթերցողին պետք չէ:
-Այդ դեպքում, որպես գրականագետ, ի՞նչ նյութի վրա եք աշխատում:
-Հիմա գրասեղանիս «Հայ հին և միջնադարյան գրականության պատմություն» 1000-էջանոց գիրքն է, որի մեջ ամփոփված է իմ տասը տարվա կյանքը: Բայց ես, ինչպես այլ հարցերում, այնպես էլ այս դեպքում միասեր չեմ եղել: Այս գիրքը գրելու ընթացքում ուրիշ գրքեր էլ են ծնվել: Գրել եմ «Հայ գրականություն» շարքի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ, 4-րդ, 5-րդ գրքերը: «20-րդ դար: Հայ գրականություն» շարքով լույս են տեսել «Պարույր Սևակ», «Համո Սահյան», «Վահագն Դավթյան» գրքերը, այս տարի՝ Բակունցի 110-ամյակի կապակցությամբ, կհրատարակվի «Ակսել Բակունց» մենագրությունը, նախատեսված են «Գուրգեն Մահարի», «Հովհաննես Շիրազ», «Հրանտ Մաթևոսյան», «Հակոբ Կարապենց» հատորները: Նաև խմբագրում, սրբագրում եմ «Հայոց լեզու և գրականություն» ամսագիրը: Մեր պահոցները լիարժեք ուսումնասիրված չեն: Ես ժամանակին, առաջիններից մեկը լինելով, բացահայտեցի Չարենցի, Բակունցի, Թոթովենցի, Արմենի, Մահարու, Եսայանի և այլոց կենսագրության փակ էջերը: Բայց սա սկիզբն էր, մի փոքր բան էր: Այս աշխատանքով պետք է մի ամբողջ ինստիտուտ, 20-30 հոգուց կազմված գիտաշխատողների խումբ զբաղվեր, որ մշակույթի, պատմության, կուսակցության, տնտեսության ոլորտի աշխատողների ամբողջ պատկերը երևար: Մենք այս իմաստով շատ խղճուկ ենք: Չարենցն ասում է. «Մենք շատ էինք անփույթ մեր հանճարի հանդեպ»: Մենք շատ ենք անփույթ մեր հանդեպ, մեր ազգային արժեքների հանդեպ: Եվ դա գալիս է մեր ղեկավարությունից: Ի՞նչ է նշանակում՝ քնում-արթնանում են, ու մեկը դառնում է միլիոնատեր, մյուսը՝ աղքատ: Այս նույն վիճակը մշակույթի մեջ է:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ