«ԻՄ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄԸ ԵՍ ԿԱՐՈՂ ԵՄ ՀԱՄԵՄԱՏԵԼ ՍԻՐԱՅԻՆ ԿԱՊԻ ՀԵՏ»

…և ոչ միայն մշակույթի մասին

«Իրատես de facto»-ի հյուրը Հայաստանում նկարահանված «Այստեղ» ֆիլմով «Ոսկե ծիրան» 8-րդ միջազգային կինոփառատոնին ներկայացած ամերիկացի կինոռեժիսոր ԲՐԵՅԴԵՆ ՔԻՆԳՆ է: Թեև «Այստեղն» արդեն ցուցադրել էր այլ կինոփառատոներում, սակայն Բրեյդենն առանձնապես կարևորեց դրա ցուցադրությունը Հայաստանում, քանի որ այդպիսով, ըստ նրա, ֆիլմը տուն վերադարձավ:
««ՈՍԿԵ ԾԻՐԱՆԻ» ԺԱՄԱՆԱԿ ԵՐԵՎԱՆԸ ԿԱՐԾԵՍ ՎԵՐԱԾՎՈՒՄ Է ԿԻՆՈԸՆՏԱՆԻՔԻ»
-Բրե՛յդեն, Ձեր ֆիլմը Հայաստանում նկարահանելու համար հիմք են հանդիսացել հայկական բնաշխարհի գեղեցկությո՞ւնը, տպավորիչ լանդշա՞ֆտը, կինոխցիկի աշխատանքին նպաստող միջավա՞յրը, թե՞ նաև այս հողի` բիբլիական արմատներ ունենալու հանգամանքը: Գուցե հենց այստե՞ղ պիտի աշխարհի ծայրը գտնել ցանկացող Ձեր հերոսը հասներ իր որոնածին:
-Բիբլիականությունը հետաքրքրություն ներկայացնում էր, անշուշտ, բայց առաջին նկատառումը չէր: Հայաստանը բացահայտելն ինձ համար նման էր սոխի շերտերը բացելուն: Յուրաքանչյուր շերտից հետո նոր շերտ էր բացվում: Երբ պատմում էի իմ պատմությունը, կարծես աստիճանաբար, շերտ առ շերտ բացում էի կծիկի ծայրը: Ես մի բան պիտի ասեմ, որ դեռ ոչ մեկին չեմ ասել. այս ֆիլմը կարծես առեղծված է, և զգացմունքները չունեն սահմաններ, սահմանագծեր, եզրագծեր` ի տարբերություն տրամաբանության, որն ավելի սահմանափակ է: Հայաստանի ուսումնասիրությունը նույնիսկ կարելի է համեմատել ատոմը ճեղքելու հետ: Ես աշխատում էի հնարավորինս խոր գնալ այդ ճեղքերի մեջ: Եվ այդ շերտերին վերջ չկա: Կան շատ օբերտոներ, նրբերանգներ, ու նաև` բիբլիական Արարատը: Այս ֆիլմը ոչ թե դրամական շահույթ ապահովող հոլիվուդյան արտադրանք է, այլ, առաջին հերթին, մի անձնական ուղևորություն է ինչպես ինձ, այնպես էլ ողջ ստեղծագործական խմբի համար: Մենք մտադրություն ունեինք կազմելու կինոքարտեզ, և դրա համար մեզ հարկավոր էր ինքնատիպ, եզակի տարածք: Ես ֆիլմը նկարահանեցի որպես անձնական փորձառության ուղևորություն, բայց այդ ուղևորության ընթացքում ցանկանում էի հայտնիից գնալ դեպի անհայտը, իրական, ծանոթ փորձառությունից չճանաչված, անհայտ փորձառություն: 2004-ին այցելեցի տարբեր երկրներ` նկարահանման վայր ընտրելու նպատակով: Երբ հասա Հայաստան, ունեցա այնպիսի զգացողություն, թե ես ու Հայաստանը ճանաչեցինք միմյանց: Այդ ժամանակ ես շատ քիչ բան գիտեի Հայաստանի մասին: Իմ և Հայաստանի հանդիպումը ես կարող եմ համեմատել սիրային կապի հետ: Դա նման է այն բանին, որ հանդիպում ես քեզ գրեթե անծանոթ մի մարդու, բայց իսկույն սիրահարվում ես նրան և ամեն կերպ ձգտում ես պահպանել այդ կապը: Այնպես որ, այս ուղևորությունը և՛ ուղղակի, և՛ խորհրդանշական իմաստով լիովին փոխհատուցեց իմ ակնկալիքները: Հայաստանում ԱՄՆ-ի դեսպանատունը մեր մեծ դաշնակիցը եղավ «Այստեղ» ֆիլմի մտահղացման և իրագործման ընթացքում, որի համար ցանկանում եմ հայտնել երախտագիտությունս: Ֆիլմի ցուցադրության ընթացքում ինձ շատ ոգևորեց հանդիսատեսի հետաքրքրվածությունը: Թեպետ այս ֆիլմն արդեն երկու պրեմիերա ունեցել էր (Սանդենսի և Բեռլինի կինոփառատոներում), բայց և այնպես ինձ համար կարծես գլխավոր, ավելի հուզիչ իրադարձությունը ֆիլմը Հայաստան բերելն էր: Սա նշանակում է, որ ես ֆիլմը վերադարձրի Հայաստան` տուն:
-Ո՞րն է Հայաստանի տարբերությունը նկարահանման աշխատանքների և փառատոնային խանդավառության օրերին:
-Եթե չեմ սխալվում, երրորդ անգամ է, որ գտնվում եմ «Ոսկե ծիրանի» շրջանակներում: Միշտ նկատել եմ, որ «Ոսկե ծիրանը» պարուրված է ջերմ, ընտանեկան մթնոլորտով: Երևանը փոքր և, առհասարակ, շատ ջերմ քաղաք է, իսկ փառատոնի ժամանակ այն կարծես վերածվում է կինոընտանիքի, և ջերմությունը ձեռք է բերում կինոբովանդակություն: «Ոսկե ծիրանն» իմ սիրած կինոփառատոներից է, որովհետև մեծ ծավալի փառատոներում դժվար է մարդկանց հետ անմիջականորեն շփվել, հաղորդակցվել: Իսկ այստեղ մարդիկ բաց են: Ես ասացի նաև փառատոնի հիմնադիրներին` Հարությունին և Սուսաննային, որ իրենք շատ իմաստալից բան են ստեղծել: Այս փառատոնը կարծես բաբախող սիրտ ունի:
-Հետագայում պատրաստվո՞ւմ եք նոր ֆիլմեր բերել «Ոսկե ծիրան»:
-Իհարկե, ես հույս ունեմ, որ սա իմ վերջին մասնակցությունը չէ «Ոսկե ծիրանին»: Հույս ունեմ, որ սա շարունակական պրոցես է և նաև պատճառ` Հայաստան վերադառնալու:
«ԻՄ ՆԵՐՍՈՒՄ ԻՆՉ-ՈՐ ԲԱՆ ԿԱ, ՈՐ ՄՂՈՒՄ Է ԻՆՁ ՊԱՀՊԱՆԵԼՈՒ ԱՆՀԵՏԱՑՈՂ ՎԵՐՋԻՆ ՇԵՐՏԵՐԻ ՊԱՏԿԵՐՆԵՐԸ»
-Դուք, անշուշտ, ունեք Ամերիկայում ապրող հայ ծանոթներ: Հիմա արդեն ունեք ծանոթներ նաև Հայաստանում: Ո՞րն է հայի այս երկու տեսակների տարբերությունը:
-Օ՜, Դուք իմ գլխին փորձանք կբերեք: Շա՜տ վտանգավոր հարցեր եք տալիս: Իհարկե, լայն, տարողունակ հարց է, որի շուրջ կարելի է մի ամբողջ քննարկում ծավալել: Որպես ոչ հայ մարդ` իրականում ես իրավունք չունեմ պատասխանելու այս հարցին: Բայց կփորձեմ ինչ-որ կերպ պատասխանել` աչքի առաջ ունենալով արվեստագետների օրինակը, որոնց ես ճանաչում եմ: Նկատել եմ, որ Արևմուտքում ապրող հայազգի արվեստագետներն ավելի լայն հայացքներ ունեն, ավելի լայն հնարավորություններ, բայց և ունեն ինքնության հետ կապված բարդ խնդիրներ: Նրանք անվերջ կանգնած են իրենց հուզող որոշ հարցերի պարզաբանման առջև, փորձում են հասկանալ, թե ովքեր են իրենք, որն է իրենց տեղը: Իսկ Հայաստանում ապրող արվեստագետների համար նման հարցադրումներ գոյություն չունեն, այդ հարցերն ի սկզբանե պարզ են: Նրանք կանգնած են ամուր հիմքի վրա, նրանց ոտքերի տակ հաստատուն հող կա: Նրանց համար միանշանակ է իրենց ինքնության խնդիրը: Բայց երբ դրսի և տեղի հայերը հարաբերվում են միմյանց հետ, Արևմուտքի հայերը հայաստանցիներին փոխանցում են նոր գաղափարներ, նոր հայացքներ, իսկ հայաստանցիները սփյուռքահայերին փոխանցում են կապը հայրենի հողի հետ: Այս հարաբերությունները հիշեցնում են իմ ֆիլմում եղած հարաբերությունները. Ամերիկայից եկած հայ աղջիկը` Կատարինեն, և Հայաստանում ապրող նրա ընտանիքը նույն հարաբերությունների մեջ են: Կատարինեն կրում էր այդ երկվությունը` ո՞վ է ինքը` ամերիկացի՞, թե՞ հայ, ո՞րն է իր տեղը` Ամերիկա՞ն, թե՞ Հայաստանը: Ինձ համար շատ տարօրինակ է, որ ես եմ խոսում այս հարցերի մասին: Սա կարծես թե ինձ վերաբերող թեմա չէ: Բայց իմ ներսում եղած կուտակումները թույլ են տալիս անդրադառնալ Ձեր բարձրացրած հարցին և կարողացածիս չափ պատասխանել:
-Առաջին անգամ Հայաստան եք եկել 2004-ին: Այսօրվա և այն ժամանակվա Հայաստանի միջև փոփոխություններ նկատո՞ւմ եք:
-Նկատում եմ տարբերություններ զարգացման տեսանկյունից: Երբ առաջին անգամ եկա, Հյուսիսային պողոտան գոյություն չուներ: Շուշիի ճանապարհներն ասֆալտապատված չէին, ինչպես հիմա: Օդանավակայանի ճանապարհն է հիմա շատ բարեկարգված: Եվ մի տարբերություն, որ հստակորեն նկատում եմ. 2004-ին Երևանի փողոցներում կարելի էր տեսնել միայն «Ժիգուլի» և «Նիվա» մակնիշի ավտոմեքենաներ, իսկ հիմա այնպիսի՜ շքեղ, ճոխ ավտոմեքենաներ են հանդիպում: Այնպիսի զգացողություն ունեցա, որ ֆիլմը նկարահանելու ընթացքում ես կարծես թե հետապնդում էի այդ զարգացումները, վազում էի այդ զարգացումների հետևից: Այն, ինչ նախատեսել էի նկարել, պետք էր շատ արագ նկարել, որովհետև աչքիս առաջ պատկերը փոխվում էր:
-Կինոլեզվով ասած` Հայաստանը հեռացո՞ղ նատուրա էր:
-Այո՛: Երբ Կատարինեի և ծնողների հանդիպման տեսարանն էինք նկարահանում Ջերմուկում, ընտրեցինք տեղանքը: Գիշերը եկել էին և այդ տեղում ինչ-որ գծեր էին քաշել. մեկ օրում պատկերը փոխվել էր: Այդպես էր նկարահանումների ամբողջ ընթացքում: Շտապում էինք նկարել, քանի դեռ ոչինչ չի փոխվել: Ես ուրիշ անգամ էլ եմ նկարել ֆիլմեր` կարծես վերջին սահմանագծերն արձանագրելով: Օրինակ` Ալյասկայում էր նույն վիճակը: Հավանաբար, իմ ներսում ինչ-որ մի բան կա, որ մղում է ինձ պահպանելու անհետացող վերջին շերտերի պատկերները: Նաև ասեմ, որ 2004-ին Հայաստանում շատ լուրջ խնդիրներ կային` կապված ջրի, էլեկտրականության մատակարարկան հետ: Մարդիկ ջրի բաքեր էին տեղադրել բնակարաններում: Հիմա կարծես այդ խնդիրները հիմնականում լուծված են:
-Հայաստանի Հանրապետության և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության տարածքներում եք կատարել Ձեր ֆիլմի նկարահանումները: Մի տեղից մյուսը տեղափոխվելիս աուրայի փոփոխություն նկատո՞ւմ էիք:
-Այո՛: Բոլորովին տարբեր աուրաներ էին: Շատ տարբեր զգացողություններ ես ունենում հենց սահմանն անցնելու պահից սկսած: Յուրահատուկ երկրներ են թե՛ Հայաստանը, թե՛ Ղարաբաղը:
«ԵՍ ԿՑԱՆԿԱՆԱՅԻ ԽՄԵԼ «ՈՍԿԵ ԾԻՐԱՆԻ» ՁԵՌՔ ԲԵՐԱԾ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅԱՆ ԿԵՆԱՑԸ»
-Ընկերուհիս` Ձեր ֆիլմում նկարահանված դերասանուհի Սոֆիկ Սարգսյանը, պատմել է, որ Դուք պարզապես հմայված եք եղել հայկական կենացներով, և Ձեր ֆիլմում բավականին հետաքրքիր կենացներ են հնչում: Ինքներդ սովորե՞լ եք կենաց ասել, և եթե Ձեր ձեռքին հիմա բաժակ լիներ, ի՞նչ կենաց կձոնեիք «Ոսկե ծիրանին»:
-Նախ` ասեմ, որ Սոֆիկը նաև իմ ընկերուհին է: Ես կենաց ասող հայերի նման տաղանդավոր չեմ: Այդ հմտությունը պետք է ձեռք բերել ողջ կյանքի ընթացքում: Բայց, կարծում եմ, որ ես բաժակ կբարձրացնեի և կխմեի Հարությունի և Սուսաննայի կենացը, որոնց հետ արդեն տարիներ շարունակ բարեկամություն եմ անում: Կխմեի իմ ֆիլմում ներկայացվող ուղևորության, Հայաստանի հետ իմ հարաբերության կենացը: Շատ խոր իմաստ ունի «Ոսկե ծիրանը», որովհետև աշխարհը բերում է Երևան, Հայաստան: Նկատի ունեմ ոչ միայն փառատոնային ֆիլմերն այստեղ բերելը, այլ նաև մարդկանց: Այստեղ հանդիպում-ծանոթանում են տարբեր երկրներից եկած մարդիկ: Այդ առիթով ես կցանկանայի խմել ստեղծվող-ձևավորվող մարդկային հարաբերությունների և փառատոնի ձեռք բերած բովանդակության կենացը:
«ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ԱՆԵՐԵՎԱԿԱՅԵԼԻ ՀԱՃՈՒՅՔ ԷՐ ՀԱՅ ԴԵՐԱՍԱՆՆԵՐԻ ՀԵՏ ԱՇԽԱՏԱՆՔԸ»
-Ձեր ֆիլմում նկարահանվել են հայ դերասաններ, ընդ որում` երկու սերնդի ներկայացուցիչներ` ավագ և երիտասարդ: Սա Ձեզ բավարար հիմքեր տալի՞ս է դատողություններ անելու դերասանական հայ դպրոցի մասին և տալու դրան որոշակի գնահատական:
-Ինձ համար աներևակայելի հաճույք էր հայ դերասանների հետ աշխատանքը: Ես ամենևին տարբերություն չէի զգում ամերիկացի և հայ դերասանների միջև, չունեի այն զգացողությունը, որ աշխատում եմ այլազգի դերասանների հետ: Թեպետ տարբեր ազգերի դերասաններ էին ներգրավված ֆիլմում, և նրանց դերասանական որակները կազմված էին տարբեր հենքերից (ոմանք նկարահանվել էին սերիալներում, ոմանք` գեղարվեստական ֆիլմերում, ոմանք խաղացել էին թատրոնում), և ես դա զգում էի աշխատանքի ընթացքում, բայց, այդուհանդերձ, կարողանում էի նկարահանումների ընթացքում համապատասխանաբար ուղղորդել նրանց: Ամեն բան շատ հարթ է ընթացել, և ես մեծ հաճույքով եմ աշխատել հայ դերասանների հետ` Սոֆիկ Սարգսյանի, Յուրա Կոստանյանի, Նարեկ Դուրյանի, մյուսների հետ: Ֆիլմում նկարահանվել են ոչ միայն պրոֆեսիոնալ դերասաններ, այլև պարզապես հայ մարդիկ, ինչպես, օրինակ, շուկայի առևտրականները, ավտոմեխանիկը: Սրանք պատահական մարդիկ են, դերասաններ չեն: Թեև ֆիլմը գեղարվեստական, խաղարկային է, սակայն որոշ հատվածներում այն գրեթե մոտենում է փաստագրական կինոնկարի ժանրին: Ամփոփելով ասեմ, որ Հայաստանի իրական ժողովուրդը, իրական մարդիկ ևս իրենց ավանդն են ունեցել ֆիլմի ստեղծման աշխատանքներում: Թեև ֆիլմի գլխավոր հերոսուհու` Կատարինեի դերակատարուհին` Լյուբնա Ազաբալը, ազգությամբ հայ չէ, բելգիացի է, բայց հենց սկզբից իմ ընտրությունը կանգ էր առել նրա վրա, ու հետագա աշխատանքներն էլ ցույց տվեցին, որ իմ առաջին զգացողությունը, իմ առաջին ներըմբռնումը ճիշտ են եղել, և նա լավագույնս մարմնավորեց այն էմոցիոնալ ճշմարտությունը, որ ես ուզում էի դնել իմ ֆիլմում:
-Մի վերջին, ինտիմ հարց. երբ ֆիլմի նկարահանումներն ավարտել եք և Ձեր ստեղծագործական խմբին հրավիրել հրաժեշտի արարողության, Սոֆիկը Ձեզ նվիրել է իր գործած բրդյա գուլպաները, դրանք Ամերիկայում պետք եկա՞ն:
-Այո՜: Իհարկե: Հագնում եմ այդ գուլպաները: Դեռ այստեղից մեկնելիս, օդանավում եմ հագել: Մինչև հիմա էլ պահում եմ: Հենց ձմռանը ցուրտ է լինում, քաշում եմ ոտքերիս ու թերթ կարդում:

Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ
Թարգմանությունը անգլերենից` Շուշանիկ ԱՎԱԳՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ