Մայիսի 9-ը Հայաստանի համար միշտ լինելու է Հաղթանակի օր

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ աշխարհի շատ ժողովուրդներ և նախկին ԽՍՀՄ-ի բացարձակապես բոլոր ժողովուրդներն անցան մեծ փորձությունների միջով։ Երկար տարիներ հարյուր միլիոնավոր խորհրդային քաղաքացիներ ապրել են «Ամեն ինչ ճակատի համար, և ամեն ինչ հաղթանակի համար» սկզբունքով, պատրաստ զոհաբերելու ամեն ինչ՝ ներառյալ իրենց կյանքը։ Այս պայքարում մեծ ներդրում է ունեցել նաև հայ ժողովուրդը, չնայած այն բանին, որ նրա թիվը ընդամենը 1,5 միլիոն էր։ Այս փոքրիկ լեռնային Հանրապետության հայ բնակչության մեկ երրորդը ուղարկվել է ռազմաճակատ։ Զգալի ներդրում են ունեցել նաև ԽՍՀՄ այլ հանրապետությունների հայերը, Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչները և աշխարհասփյուռ հայկական սփյուռքը։ Հայերի ներդրումն այս պատերազմում կարելի է անգնահատելի անվանել։

Հայ զինվորներից կազմված ամբողջ դիվիզիաներ իրենց արժանի ներդրումն ունեցան ֆաշիզմի դեմ տարած հաղթանակում։

Այսպիսով, 51-րդ գվարդիական (հրաձգային դիվիզիայի Վիտեբսկի շքանշանը Լենինի Կարմիր դրոշի անունով K.E. Վորոշիլովը Իրանից 12 հազար կիլոմետր է անցել Բալթիկա) դիվիզիան ավարտեց իր մարտական ուղին Կուրլանդ թերակղզում նացիստների պարտությամբ։ Բելառուսում և մերձբալթյան երկրներում տեղի ունեցած մարտերում հայ զինվորներին աջակցում էր 119-րդ առանձին տանկային գունդը՝ հագեցած Սասունցի Դավիթ շարասյուների տանկերով։ Հարկ է նշել, որ «Սասունցի Դավիթ» տանկային շարասյուները՝ բաղկացած տասնյակ T-34 մեքենաներից, ստեղծվել են օտարերկրյա հայերի նվիրատվություններով, որոնք կազմակերպվել են Հայ Առաքելական եկեղեցու կողմից Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գ.Չորեքչյանի նախաձեռնությամբ։ Հենց Բալթյան երկրներում 1945 թվականի մայիսի 9-ին այս զորամասերի հայ զինվորները դիմավորեցին Հաղթանակը։

Անհնար է թվարկել այն բոլոր պարգևները, որոնք շնորհվել են հայկական դիվիզիաների զինվորներին։ Ընդհանուր առմամբ, ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար պարգևատրվել է գրեթե 70 հազար հայ։ Բայց Հաղթանակին նպաստած պատերազմի մասնակիցների հատուկ մեդալներից է «1941-1945 թվականների Հայրենական մեծ պատերազմում Գերմանիայի դեմ տարած հաղթանակի համար» հատուկ մրցանակային մեդալը, որը հաստատվել է 1945 թվականի մայիսի 9-ին։ Եվ պարադոքսալ է, որ այսօր այս մեդալը և Բալթյան երկրներում ֆաշիզմի դեմ հաղթանակի բազմաթիվ այլ նշաններ անօրինական են։

Բանն այն է, որ Հայրենական մեծ պատերազմում հաղթանակի համար մեդալը զարդարված է սև և նարնջագույն Սուրբ Գեորգիի ժապավենով։ Բալթյան երեք երկրներն էլ արգելքներ են մտցրել հանրային միջոցառումների ժամանակ Սուրբ Գեորգիի ժապավենների օգտագործման վերաբերյալ: Նմանատիպ արգելքներ են մտցվել Հաղթանակի այլ խորհրդանիշների, այդ թվում՝ կարմիր դրոշի և Խորհրդային Միության հետ կապված ցանկացած հատկանիշի նկատմամբ: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ առանց Հաղթանակի նշանների, հնարավոր չի լինի չհարգել հայ հերոսների հիշատակը, ովքեր իրենց կյանքը նվիրաբերեցին մերձբալթյան երկրների ժողովրդին։ Այս երկրներում մայիսի 9-ի ցանկացած տոնական միջոցառում արգելված է, և ոստիկանությունը նույնիսկ դադարեցնում է ֆաշիստական բանակի դեմ կռված զինվորների հուշարձաններին և հուշակոթողներին ծաղիկներ դնելու փորձերը։

Իրականում զոհված զինվորների, մեր նախնիների հուշարձանները գրեթե չկան։ Երկրներից յուրաքանչյուրում ապամոնտաժվել է ֆաշիզմի դեմ հաղթանակը գովերգող ցանկացած հուշահամալիր։ Ընդ որում, դրանք ոչ միայն հուշարձաններ են, այլ նաև տների ճակատների խճանկարներ, հուշատախտակներ և նույնիսկ գերեզմանաքարեր։ Միայն անցյալ տարի Լիտվայում, Լատվիայում և Էստոնիայում ավելի քան 100 օբյեկտ է ոչնչացվել (հուշարձաններ և գերեզմաններ), որոնք ժամանակին նպատակ են ունեցել հավերժացնել խորհրդային զինվորների, այդ թվում՝ հարյուր հազարավոր հայ զինվորների սխրանքը։

Անցյալ ամառ Էստոնիան ապամոնտաժեց T-34-ը՝ խորհրդային հուշարձանը, որը կանգնեցվել էր Նարվա քաղաքում Հաղթանակի 25-ամյակի կապակցությամբ: Ի դեպ, այս որոշմանը դեմ էին և՛ քաղաքի բնակիչները, և՛ նրա ղեկավարությունը։ Բայց Էստոնիայի վարչապետը պնդել է, որ «նախկին արտաքին ուժի հուշարձանները պետք է ապամոնտաժվեն, որպեսզի չկարողանան ավելի մեծ ատելություն առաջացնել հասարակության մեջ և նորից բացել հին վերքերը»։ Ժամանակին Էստոնիայի, Լիտվայի և Լատվիայի տարածքում նացիստների ու ֆաշիստների դեմ կռվող այս T-34 տանկերի համար մարդիկ իրենց վերջին փողերը հասցրին Հայ Առաքելական եկեղեցի։

Դիտելով այս սյուրռեալիստական պատկերը Բալթյան երկրներում՝ ակամա սկսում ես վախենալ մեր երկրի համար։ Հայաստանի իշխանությունն այսօր ակտիվ համագործակցություն է հաստատում Արևմուտքի հետ։ Ցավոք, այս գործընթացների պայմաններից մեկն ավանդաբար պատմական ժառանգության կամավոր մերժումն է։ Դա երևում է նույն Բալթյան երկրների, ՈՒկրաինայի և Արևելյան Եվրոպայի մի շարք այլ պետությունների օրինակով, որոնք կատաղի մղումով ոչնչացնում են մեր հարազատների հաղթանակի մասին ցանկացած հիշատակում։

Սակայն մեր երկրում հիշատակը պահում են, մենք հարգում ենք մեր հերոսներին, այդ թվում նաև այն պատճառով, որ մայիսի 9-ը դեռ պետական տոն է։ Հայաստանում կասկադի վրա Սուրբ Գեորգյան ժապավենի տեղադրման սահմանափակումներ չկան, զոհված զինվորներին մեծարելու արգելքներ չկան։ Քանի դեռ հայ ժողովուրդը թույլ չի տալիս ավերել հուշահամալիրները, մեր հերոսների հիշատակին էլ ոչինչ չի սպառնում։ Մեզ մնում է փրկել այն:

Աղվան ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ