«Երկրի ապագան իր ներքին ռեսուրսների հաշվին կառուցելու ունակությունն է ցանկացած պետություն դարձնում ուժեղ, ու Հայաստանը բացառություն չէ»
28.02.2020 | 11:43
ՄԵՆՔ ԷԿՈՆՈՄԻԿԱՅԻ ԵՎ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ԵՆՔ
Հարգելի ընթերցող, «Իրատեսի» թիվ 7-ում տպագրված հրապարակումից պարզ դարձավ, որ արտակարգ իրավիճակների, շրջակա միջավայրի պահպանության նախարարությունները, մակերևութային ջրային ռեսուրսները Հայաստանին մաքսիմալ ծառայեցնելուն ուղղված նոր տեխնոլոգիայի, մեքենայի փորձնական ներդրման մեր կողմից առաջարկվող ծրագրի իրացմանը կրկին հավանություն տվեցին, ջերմ խոսքերով արձանագրեցին իրենց վերաբերմունքը, բայց չկարողացան (թե չուզեցին) առանձնացնել այդ չարաբաստիկ 2 մլն դրամը, որն անհրաժեշտ էր գյուղացիներին ցույց տալու համար ՀՀ հեղինակային իրավունքով ամրագրված այդ նորույթի առավելությունները, կազմակերպել դրա արտադրությունն ու իրացումը և դրանով լուծելու ոլորտի խնդիրներից գոնե մեկը` մեկ տարվա հաշվով երկիրը հարստացնելով նվազագույնը 100 մլն դոլարով:
Հիշեցնեմ ԱԻՆ գլխավոր քարտուղար պարոն Վահագն Օհանյանի 12. 08. 2019 թ. համ. 13-1/5947-19, հեռ. 012-317755/10-55 ինձ ուղարկված գրությունից մի հատված. «ԱԻՆ հիդրոմետ ծառայությունը գտնում է, որ գիտատեխնիկական նորույթի ներդրումը նպատակահարմար է, քանի որ այն կբերի գարնանային ձնհալքի ժամանակ ձևավորվող հալոցքային ջրերի կուտակմանը հողաշերտում, դրանով իսկ նպաստելով հողում խոնավության պաշարների ավելացմանը, միաժամանակ հեղեղավտանգ գոտիներում հեղեղումների ռիսկի նվազեցմանը»:
Հանրային խորհրդի հանձնաժողովի նախագահ, դոկտոր, պրոֆեսոր Կարինե Դանիելյանը ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարար պարոն Տիգրան Խաչատրյանին ուղղված դիմումում գրում է, որ հանձնաժողովը «բարձր է գնահատել այդ աշխատանքը» և «մասնագետները գտնում են, որ մշակված տեխնոլոգիայի ներդրմամբ հնարավոր է լրացնել ոռոգման ջրի պահանջարկի գրեթե 50 տոկոսի հասնող պակասը` մեր երկրից «փախչող» 8 մլրդ խմ մակերևութային ջուրը մեր հողերին «պահ» տալով, վերջինիս խոնավությունը մեծացնելով և գոլորշացման ռիսկը պրակտիկորեն զրոյացնելով, ստեղծելով բնապահպանական նոր իրավիճակ»:
Փորձարկման առումով ավելի կոնկրետ էին շրջակա միջավայրի փոխնախարար պարոն Մելիքյան Վարդանի` հեռ. 091-721701 և ՄԱԿ-ի գրասենյակից Ղազարյան Հովհաննեսի` հեռ. 091-200281, հավաստիացումները` աշխատանքները կֆինանսավորվեն:
2018-ին պրոֆիլային 5 նախարարությունները համատեղ քննարկմամբ հավանություն տվեցին ծրագրին և խնդրեցին «Գյուղատնտեսության զարգացման հիմնադրամ»-ին, ՄԱԿ- ի պարենի և գյուղատնտեսության գրասենյակին 2 մլն դրամով ֆինանսավորել այդ աշխատանքները:
2016-ին համաշխարհային բանկի խորհրդական պարոն Դավիսը երևանյան քննարկումների արդյունքում հանձնարարեց ֆինանսավորել այդ ծրագիրը, որ ընդունվեց գրասենյակի կողմից:
Ցավոք, առայսօր, ոչ մի կոնկրետ լուծում. ԱԻՆ-ը փող չունի, Էկոնոմիկայի նախարարն էլ, առանց հասկանալու թե խոսքն ինչի մասին է, պաշտոնապես պատասխանում է, որ առաջարկությունները նպատակային չեն, բնության պաշտպաններն էլ ՄԱԿ-ի գրասենյակի հետ միասին արդեն չորրորդ ամիսն է, ինչ չեն կողմնորոշվում` տեր կանգնե՞ն այդ աշխատանքներին թե՞ ոչ, իսկ մյուս 2 կազմակերպությունները, որոնք տնօրինում են հենց այդ նպատակների համար վերցված մոտավորապես 100 մլն դոլար վարկը, ինձ անհայտ պատճառներով հրաժարվել են հատկացնելուց այդ գումարը (նախկին գյուղնախարարությունում չտվեցին գրագրության կրկնօրինակները, որ կարողանամ հետամուտ լինել խնդրի լուծմանը): Ավելի արտառոց էր իրավիճակը համաշխարհային բանկի գրասենյակում. պարոն Դավիսի մեկնելուց հետո, երբ հրաժարվեցինք մուծել ատկատը, ծրագիրը շրջանառությունից հանվեց: Այս ամենի մասին բազմիցս բարձրաձայնել եմ «Իրատեսում», նամակներով դիմել պատկան մարմիններին, հանդիպել իրենց։ Քար լռություն, ոչ` այո, ոչ` ոչ։ Տորիչելյան դատարկություն:
Այսպիսի կառավարում, այսպիսի համակարգ… ՈՒ մեզ ամեն առավոտ բացատրում են, որ պետք է քնից շուտ արթնանալ, «շարիկները» աշխատեցնել` համակարգը ձեզ կլսի ու ամեն ինչ` օ քեյ…
Թեպետ «Իրատեսի» միջոցով նշված ծրագիրը բավարար չափով հանրայնացվել է, և թվում է, նորից անդրադառնալու, մանրամասնելու կարիքը չկա, ես կփորձեմ մեկ անգամ ևս շեշտել «Մակերևութային ջրային ռեսուրսները Հայաստանին մաքսիմալ ծառայեցնելու» մեր առաջարկած ծրագրի հույժ կարևորությունը, անհետաձգելի իրագործման անհրաժեշտությունը, հաշվի առնելով երկրագնդի կլիմայի գլոբալ տաքացման դինամիկան, դրանով պայմանավորված ոռոգման ջրի` աշխարհաքաղաքական գործոնի վերաճելու հանգամանքը, իրավիճակով պայմանավորված մեր գլխին գալիքը և անելիքները: Իսկ գալիքը գուժում է պատմությունը, ու դրանցից մեկը առավել տարածված այն վարկածն է, որ երբեմնի հզորագույն պետություններից Ասորեստանը կործանվել է ոռոգման ջրի պակասի, երաշտի պատճառով: Մենք` հանրապետությունում ապրող քաղաքացիներս, պարբերաբար զգում ենք դրա ազդեցությունը։ Բնությունը լոկալ հարվածներով հիշեցնում է, որ առկա են լուրջ վտանգներ. համայնավարական տարիների դրվագներից մեկում մենք փրկվեցինք երաշտի աղետալի հետևանքներից Ստավրոպոլի երկրամասից հազարավոր վագոններով ծղոտ ներկրելով, 1999-ի երաշտը, որն ընդգրկեց հանրապետության տարածքի գրեթե 70 տոկոսը և որը Ազգային ժողովը որակեց որպես համերկրային աղետ, «չեղարկեցին» ամերիկացիները` ֆուրաժային գարու մատակարարումով, 2017-ի երաշտի հետևանքները «հաղթահարեցինք» մենք ինքներս` սովի մատնելով տավարի մի պատկառելի գլխաքանակ: Այս ամենը և գլոբալ տաքացմամբ պայմանավորված կանխատեսումները հուշում են, որ մենք Ասորեստանը չպետք է մոռանանք, և կանխարգելիչ լուծումներ փնտրելը մեր ամենօրյա օրակարգում պետք է լինի: Բա՞յց…
Երաշտի թիրախը առաջին հերթին գյուղատնտեսությունն է, իսկ այստեղ էլ` անասնապահությունը, որովհետև վերջինս ձևավորվում է անասնակերի, հիմնականում խոտի հենքի վրա, իսկ խոտն էլ մեծ մասամբ ստացվում է անջրդի տեղանքներից` արոտներից, խոտհարքներից, և եթե երաշտ է, ապա աղետալի հետևանքները, հատկապես առաջին անհրաժեշտության սննդամթերքների` կաթի, մսի, կաթնամսամթերքի մատակարարման ոլորտում, հաշվի առնելով նաև մեր երկրի աշխարհաքաղաքական դիրքը, անխուսափելի են:
Մենք ունենք նաև ջրովի կերարտադրություն, բայց ամբողջ խնդիրն այն է, որ նույնիսկ լրիվ լիցքավորված ջրամբարները ապահովում են պահանջարկի մոտավորապես կեսը, այդքան են մեր հնարավորությունները, թեպետ պետք է նշել, որ այս սուղ միջոցներն էլ լրիվ չեն օգտագործվում` հազարավոր հեկտար վարելահողեր տարիներով չեն մշակվում, որովհետև դաշտավարության մի զգալի մասը, իսկ անասնապահությունը գրեթե ամբողջությամբ, շահույթի առումով բարձրռիսկային են: Այդ գործոնի, ինչպես նաև խոտի պակասի, տարեցտարի դրա աճող գնի պատճառով, անասնապահությունը կորցրել է իր գրավչությունը, եկամտաբերությունը: Այսպես, օրինակ, կաթի արտադրության բնագավառում ունենք հետևյալ մոտավոր պատկերը. կաթ արտադրող 170000 տնտեսություններից (ամբողջի 85 տոկոսը) յուրաքանչյուրում վիճակագրության համաձայն պահվում է 3 գլուխ տավար, միջին կաթնատվությունը 2200 լիտր է, կամ տարվա մի օրվա հաշվով` 6 լիտր: Դրա իրացումից անասնապահը լավագույն դեպքում կարող է վաստակել 900 դրամ: Խոտի ծախսը` 12 կգ, գումարային արտահայտությամբ սովորական տարիներին 400-600 դրամ է, երաշտ տարիներին` 1000 և ավելի: Հիմա համադրենք ստացված գումարը և արված ծախսերը (չմոռանանք ներառել նաև էլէներգիայի, ջրի, գոմի նորոգումների, մի երկու բուռ խտացրած կերի և այլ ծախսերը) ու.. ի՞նչ մնաց գյուղացուն` չարչարա՞նքը։
…Մեր վարչապետը լավ էլ բնորոշել է այդ իրավիճակը` «Գյուղատնտեսության ոլորտի ամենամեծ խնդիրն այն է, որ գյուղացին չարչարվում է, բայց արդյունք չունի»:
Բնական է, որ այսօր և հեռանկարում արդյունք չտեսնողը պետք է լքի իր աշխատատեղը. 2018-ի ԱՎԾ վիճտեղեկագրի համաձայն, միայն վերջին 5 տարում ոլորտը լքել է շուրջ 40000 անասնապահ, և ավելի հաճախ են տեղեկությունները ներկրվող սառեցված մսի, կաթի փոշու մասին: Այսինքն, անտեսելով մեր գյուղացիներին, մեր արոտներն ու խոտհարքները, արտերկրի գյուղացուն ենք աշխատանք տալիս, նրանցից ենք կաթն ու միսն առնում: Իսկ մեր գյուղացինե՞րը.. Մեր երկրի պատմության մեջ, երևի առաջին անգամ, անասնապահ գյուղացին քաղաքացուց է խնդրում օրվա ուտելիքը. անցած տարվա սեպտեմբերի 18-ի ասուլիսում աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Զարուհի Բաթոյանը հայտնեց, որ 500000 դրամի միանվագ աջակցություն են ցուցաբերելու անասնապահության ոլորտի 1000 ընտանիքի` «օրվա կարիքներին չբավարարող իրենց շատ ցածր եկամուտը ավելացնելու համար»: Խոսքը նվազագույնը 4 անձից բաղկացած անասնապահ գյուղացու ընտանիքին տարվա մի օրվա հաշվով ընդամենը 1369 դրամով օգնելն է, որը օրաթերթերից մեկը վերնագրեց «Մի քանի օր ուտում են, հետո մնում սոված»: Նախարարը հավելեց, որ ոլորտից ընտանեկան նպաստում ընդգրկված 29000 ընտանիք` նվազագույնը 116000 մարդ, այդ վիճակում են: Եթե փորձենք մի փոքր վեր բարձրանալ ընտանեկան նպաստի շեմից, ապա կունենանք հարյուրհազարների հասնող շահառուներ. մոտավոր հաշվարկներով միայն տավարաբուծությունում դրանք 680000 են, տավարապահ գյուղացիների նվազագույնը 85 տոկոսը կամ մեր բնակչության գրեթե մեկ քառորդը: ՈՒ, ինչպես ցույց է տալիս վիճակագրությունը, այս իրավիճակը խորանում է, որովհետև տեղում արտադրված կաթն ու միսը, բարձր ինքնարժեքի պատճառով, դժվար են իրացվում. վերամշակող ձեռնարկությունները գերադասում են արտերկրինը. որը, ինչպես արդեն ասվեց, հիմնականում սառեցրած է, փոշու վերածած:
Ոլորտը շարունակում է անկումը. անասնապահը փախչում է իր բնօրրանից, սահմաններում նոսրանում է բանակի թիկունքը… Գյուղացիների ընդվզումները Հանրապետության հրապարակում կաթը շաղ տալով, «կուլտուրական» մորթը առայժմ հետաձգելու, ոռոգման ջրի խնդիրը լուծելու պահանջով մայրուղիները փակելով և այլն, կառավարության կողմից բավարար խորությամբ չեն ուսումնասիրվում և դիտվում են որպես կամակորություն: Մինչդեռ սրանք տագնապալի հեռանկարի նախանշաններն են:
Բայց կա նաև հուսադրողը. դրանք մեր ներքին ռեսուրսներն են` արտերկիր փախչող ոռոգման ջուր, չօգտագործվող հողատարածքներ, արտագնա աշխատանքի մեկնող մարդկային ներուժ, այդ ամենը արդյունավետ օգտագործելու հայրենական գիտատեխնիկական նորույթներ, որոնց գործարկումը արդեն այսօր թույլ կտա արմատապես «բուժել» ոլորտի հիվանդությունները, կաթն ու միսը գնի և որակի առումով դարձնել մրցունակ, շուկայում իրացվելի, ու շահույթն էլ չի ուշանա: Ինչպե՞ս դա անել... Այդ մասին` հաջորդիվ։
Ստյոպա ԽՈՅԵՑՅԱՆ
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Ասում են Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը Զանգեզուրի միջանցքի մասին ոչ մի նոր բան չի ասել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որն ավարտվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի չէ, թե այս հարցում Հայաստանը, Ադրբեջանը, Իրանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ինչպես են «ընտելանալու» միմյանց:
-
Ասում են… Ռուսաստանի տարածքին հեռահար ճշգրիտ զենքերով հարվածներ հասցնելու հնարավորություն ՈՒկրաինայի ԶՈՒ-ն չունի, հետևաբար, եթե հայտարարվում է, որ ՈՒկրաինային թույլատրվում է նման հարվածներ հասցնել, ապա դա նշանակում է, որ ՆԱՏՕ-ն ուղիղ մտնում է կոնֆլիկտի մեջ Ռուսաստանի հետ
-
Ասում են… Վլադիմիր Պուտինի այցն Ադրբեջան պատմական իրադարձություն էր, քանի որ այն նշանավորեց Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր դաշնակցի փոփոխությունը։ Ավելի քան 30 տարի Հայաստանն այդպիսի դաշնակից էր, բայց հիմա որոշել է անցնել Արևմուտքի կողմը՝ ներառյալ Ֆրանսիան, ԵՄ-ը և ԱՄՆ-ը
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
Տարածաշրջանային
