Հայաստանի վերջին շրջանի քաղաքական օրակարգի առանձնահատկություններից մեկն այն էր‚ որ քաղաքական անցուդարձում զգալիորեն ակտիվացավ ՀՀ երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսյանի գործոնը։ Սերժ Սարգսյանը‚ որ‚ իր ոճին հավատարիմ‚ կարողանում է պաուզան ձգել և խորհրդավոր հրաժարականից ու թավշյա եղանակով իշխանությունը նվիրելուց հետո երկար ժամանակ չխոսել‚ 1,5 ամսվա ընթացքում բավականին ակտիվ գործողություններ է սկսել։ Թեև նա շարունակում է ինտրիգը պահել և չբացահայտել‚ թե ինչու հոժարակամ ու թավշյա եղանակով փոխանցեց իշխանությունը Նիկոլ Փաշինյանին‚ այնուամենայնիվ‚ նրա գործողությունները վերջին մի քանի շաբաթների ընթացքում ցույց են տալիս‚ որ Սերժ Սարգսյանը փոխել է իր մարտավարությունը՝ ստվերից անցնելով բացահայտ գործողությունների։
Բնականաբար‚ հարց է առաջանում. ինչո՞վ է պայմանավորված հենց այս պահին ՀՀ երրորդ նախագահի ակտիվացումը։ Ընդ որում‚ հարց է հնչում նաև մեկ այլ հարթության վրա՝ ինչո՞վ են պայմանավորված Սերժ Սարգսյանի՝ միջազգային տարբեր ատյաններ ներկայացնող գործիչների հետ ակտիվ հանդիպումները։ Խոսքը‚ մասնավորապես‚ Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան Լին Թրեյսիի մասին է‚ ում հետ Սերժ Սարգսյանի անակնկալ հանդիպումը մեծ արձագանք‚ հետաքրքրություն‚ իսկ իշխանական որոշ շրջանակների մոտ նաև խուճապ առաջացրեց։
Հասկանալու համար‚ թե ինչու հենց այս պահին Սերժ Սարգսյանը որոշեց վերադառնալ ասպարեզ‚ դիտարկենք մի քանի վարկած։ Դրանցից առաջինն այն է‚ որ ՀՀ երրորդ նախագահն այս պահին զբաղված է ինքնապաշտպանությամբ։ Վերադառնալով քաղաքականություն‚ փորձելով դառնալ լուրջ գործոն՝ նա‚ ըստ էության‚ փորձում է կանխարգելել իշխանության կողմից հնարավոր գործողությունները։ Բանն այն է‚ որ վերջին շրջանում‚ նաև Սերժ Սարգսյանի շրջապատում‚ ակտիվացել են վերջինիս հնարավոր կալանավորման մասին խոսակցությունները։
Այս պարագայում մի բան է‚ երբ մարդուն ձերբակալում են մերժվածի կարգավիճակում‚ մեկ այլ բան է‚ երբ ռեպրեսիվ բնույթի գործողություններ են սկսվում քաղաքական դաշտում դերակատարում ունեցող մարդու նկատմամբ։ Նշված վերջին պարագայում գործիչը ստանում է հալածյալի և քաղբանտարկյալի կարգավիճակ‚ այսինքն՝ այդպիսով Սերժ Սարգսյանը դառնում է նոր իրավիճակի համար պատժվող գործիչ։ Եթե ձերբակալում-կալանավորումը լիներ հեղափոխությունից հետո‚ գուցե դիտարկվեր օրինաչափ‚ զարգացումների տրամաբանության շղթայում‚ այժմ‚ սակայն‚ երբ տևական դադարից հետո Սերժ Սարգսյանը վերադառնում է ակտիվ քաղաքականություն‚ նրա նկատմամբ գործողությունները կարող են որակվել որպես քաղաքական հալածանք։ Ահա ինչու է նա ստեղծում նոր իրավիճակ‚ որտեղ իրեն ձեռք տալը բոլորովին այլ համատեքստում կարող է ընկալվել։
Բացի այդ‚ նկատենք‚ որ Հայաստանում իշխանափոխությունից հետո ընդդիմադիր դաշտը մինչ օրս էլ իրական միս ու արյուն չի ստացել։ Սակայն ժամանակի հետ և իշխանության վարկանիշի նվազմանը զուգահեռ հասարակության մոտ իրական ընդդիմության ձևավորման պահանջ է առաջանում։ Այսօր արդեն կարող ենք տեսնել‚ որ ընդդիմադիր դաշտում լուրջ տեղաշարժեր կան։ Ձևավորվում են նոր կուսակցություններ‚ հին ուժերն են սկսում ակտիվանալ‚ մասնավորապես‚ խոսքը Հայ հեղափոխական դաշնակցության մասին է‚ որ իր ուժերը տեղայնացնում է երկու ճակատում՝ Արցախյան հարցում և հոգևոր-կրթական հարթակներում։ ՀՅԴ հիմնական թիրախը դարձել է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ամենասիրելի և ամենավստահելի գործիչներից մեկը՝ Արայիկ Հարությունյանը։ Սա‚ թերևս‚ դժվար թե պատահական լինի‚ քանի որ Փաշինյանի իրական‚ վստահելի ու անդավաճան հենարանը‚ որոնց թվում‚ անկասկած‚ նաև վերոնշյալ նախարարն է‚ շատ մեծ չէ։
Այս զարգացումների համատեքստում Հայաստանի հանրապետական կուսակցության 1,5 տարվա կրավորական կեցվածքը կարող է նրան հետ գցել զարգացումներից‚ և ինչպես Սերժ Սարգսյանն է սիրում շախմատային լեզվով ասել՝ տեմպ կորցնել։ Փաստորեն‚ ՀՀԿ-ի համար ևս մեկ մարտահրավեր է ստեղծվում՝ պայքար ընդդիմադիր դաշտում տեղ գրավելու համար։ Փաստ է‚ որ վերջին մեկուկես տարվա ընթացքում Հայաստանի հանրապետական կուսակցությունը՝ որպես միասնական քաղաքական‚ ինստիտուցիոնալ ուժ‚ գրեթե գոյություն չուներ։ Կային անհատներ‚ բավականին վառ‚ կարկառուն հանրապետականներ‚ որոնք պրոֆեսիոնալ կերպով հագել էին ընդդիմադրի շապիկը և շատ բովանդակային ելույթներ էին ունենում‚ սակայն նրանք ընդամենը անհատներ էին‚ չկազմակերպված ուժ։ Եթե այժմ արդեն ՀՀԿ-ն չփորձի գրավել իր դիրքը ընդդիմության մեջ‚ չի բացառվում‚ որ նույնիսկ այդ դաշտում հայտնվի լուսանցքում և մարգինալացվի։
Պետք է նշել‚ որ հանրապետական կուսակցությանն այդպես էլ չհաջողվեց մեկուկես տարվա ընթացքում կուսակցությունը ռեբրենդինգի ենթարկել‚ կառուցվածքային փոփոխություններ կատարել կառույցի ներսում։ Կուսակցությունում լուրջ փոփոխությունների խիզախություն չունեցան‚ ինչը նշանակում էր‚ որ պետք է փոխվեին նաև այն անձինք‚ որոնք ՀՀԿ-ն բերել-հասցրել էին 2018 թվականի ապրիլյան կոլապսին։ Տվյալ դեպքում խոսքը կուսակցության առաջնորդների մասին է։ ՀՀԿ-ին այդպես էլ չհաջողվեց նոր դեմքերի առաջ մղել։ Տարբեր անուններ էին տրվում‚ սակայն «Հանրապետականում» որոշակի ինքնամաքրումից հետո այս ուժի ազդեցության խմբերն այդպես էլ համաձայնության չեկան նոր առաջնորդի շուրջ‚ ուստի Սերժ Սարգսյանին այլ ելք չէր մնում‚ քան իր դիրքերում մնալը։ Ակնհայտ է‚ որ առաջնորդի դերում մնալու հարցում վերջնական քաղաքական որոշում ընդունվել է թե՛ Սերժ Սարգսյանի‚ թե՛ կուսակցության ազդեցության խմբերի կողմից։ Այս պարագայում էլ գուցե տրամաբանական է ՀՀ երրորդ նախագահի դիրքավորումը նոր քաղաքական իրավիճակում։
Սերժ Սարգսյանի ակտիվության կարևոր կռվաններից մեկն այն էր‚ որ նա շարունակում է մնալ որպես միջազգային գործոն։
Սերժ Սարգսյանի հանդիպումը Լին Թրեյսիի հետ հատկանշական էր ՀՀ նախկին ղեկավարի քաղաքական հայտարարությունների տեսանկյունից։ Մասնավորապես‚ Սերժ Սարգսյանն ընդգծեց‚ որ իրական ժողովրդավարությունն է աշխարհում շատ պետությունների համար լրջագույն մարտահրավեր դարձած պոպուլիզմի պատասխանը: Եվ պատահական չէ‚ որ ՀՀԿ-ն այսօր իր գլխավոր կարգախոսներից մեկը դարձրել է հենց պոպուլիզմի դեմ պայքարը։ Այս թեզը հնչեցվել է նաև վերջերս Ծաղկաձորում կայացած ՀՀԿ մեկ այլ միջոցառման ժամանակ‚ որը ֆինանսավորել էր գերմանական «Կոնրադ Ադենաուեր» հայտնի հիմնադրամը։
Վերադառնալով ԱՄՆ դեսպանի հետ Սերժ Սարգսյանի հանդիպմանը՝ արձանագրենք‚ որ այստեղ առանձնապես տարօրինակ բան չկա։ Մի կողմից‚ դա փոխադարձ ցանկությունների հիման վրա ծնված հանդիպում էր‚ մյուս կողմից ամերիկյան կողմը՝ որպես որոշակի քաղաքական ավանդույթներ ունեցող երկիր‚ ցույց է տալիս‚ որ իրենք աշխատելու են ՀՀ ամբողջ քաղաքական սպեկտրի հետ՝ ինչպես նախկին իշխանությունների օրոք։ Այս առումով ԱՄՆ դեսպանությունը հասկացնում է‚ որ իրենց համար ոչինչ չի փոխվել։ Սա‚ իհարկե‚ շատ ցավոտ ու զգայուն հարված է Նիկոլ Փաշինյանին ու նրա վարչախմբին‚ քանի որ նրանք 1,5 տարի է ամեն ինչ անում են‚ որ համոզեն‚ թե Հայաստանում լուրջ փոփոխություններ են կատարվել՝ պատմության գիրկն ուղարկելով կոռումպացված ռեժիմը։ Սակայն‚ ըստ էության‚ ամերիկացիները հասկացնում են‚ որ իրենք այնքան էլ չեն կիսում ՀՀ նոր իշխանությունների տեսակետը։ Եվ եթե համաձայն լինեին ՀՀ գործող ղեկավարության հետ‚ չէին հանդիպի հանցագործ‚ կոռումպացված նախկինների հետ։
ԱՄՆ դեսպան-Սերժ Սարգսյան հանդիպման պատճառներից մեկն էլ գուցե այն է‚ որ թավշյա հեղափոխության մեխանիկայում և խորհրդավոր ինքնահրաժարականի ու իշխանության փոխանցման սխեմայում եղել են նաև արտաքին երաշշխավորներ‚ արտաքին խաղացողներ‚ որոնք երաշխավորել են իշխանության անարյուն փոխանցումը‚ և ակնհայտ է‚ որ ամերիկացիներն այստեղ իրենց դերը խաղացել են։ Բավական է հիշել Հայաստանում ԱՄՆ նախկին դեսպանի մաքոքային դիվանագիտությունը Նիկոլ Փաշինյանի և ՀՀ նախկին իշխանությունների միջև։ Չի բացառվում‚ որ ամերիկացիներն էլ հենց որոշակի երաշխիքներ են տվել Սերժ Սարգսյանին անվտանգության‚ սեփականության վերաբաշխման խնդիրների վերաբերյալ։ Եվ ինչպես տեսնում ենք‚ մինչ օրս‚ ինչ հռետորաբանություն էլ Փաշինյանն օգտագործի‚ գործը Սերժ Սարգսյանին ու նրա ընտանիքի անդամներին կարծես թե չի հասնում։ Կալանավորված է միայն Ռոբերտ Քոչարյանը‚ նախկին իշխանությունների տարբեր գործիչներ‚ Սերժ Սարգսյանի մոտիկ և հեռավոր ազգականների նկատմամբ քրեական գործեր են շրջանառվում‚ սակայն չգիտես ինչպես‚ նրանք Հայաստանի սահմաններից դուրս են հայտնվում։
Կարևոր գործոն է նաև այն‚ որ Սերժ Սարգսյանը՝ որպես ամերիկացիների երկարամյա գործընկեր‚ բավականին կանխատեսելի և ինչ-որ տեղ վստահելի գործիչ էր‚ և իրենք գնահատում են դա‚ հասկանում են‚ որ Սերժ Սարգսյանի լուրջ ազդեցությունը հայաստանյան ներքին քաղաքական գործընթացների վրա շարունակում է մնալ։ Եվ այսօր ինչ անում է Նիկոլ Փաշինյանը‚ թերևս‚ Սերժ Սարգսյանի սկսած գործի շարունակությունն է։ Ըստ էության‚ համակարգային փոփոխություն չկա։ Նիկոլ Փաշինյանի այսօրվա իշխանությունը Սերժ Սարգսյանի իշխանության իրավահաջորդն է։
Դիտարկելով ՀՀԿ վերջին քայլերը՝ կարելի է ասել‚ որ հանրապետականների կապերն արևմտյան շրջանակների հետ շատ ավելի սերտ են‚ քան ռուսական շրջանակների հետ։ Նույն «Կոնրադ Ադենաուեր» հիմնադրամը‚ որ ֆինանսավորում է ՀՀԿ նախագծերը‚ այսօր Եվրոպայի ամենաազդեցիկ երկրի՝ Գերմանիայի իշխող կուսակցության հետ սերտ կապ ունեցող կառույց է։ Ի վերջո‚ հիշենք‚ որ նույն Սերժ Սարգսյանի օրոք է ստորագրվել ԵՄ-ի հետ համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը‚ և եթե հնարավոր լիներ‚ կստորագրվեր նաև ասոցացման պայմանագիրը‚ պարզապես Սերժ Սարգսյանի ռեսուրսները չբավարարեցին Ռուսաստանից տարանջատվելու համար։ Սրանից բխում է նաև այն‚ որ ռուսական կողմը բավականին սառն է վերաբերվում Սերժ Սարգսյանին։ Նրանք հասկանում են‚ որ իշխանափոխություն կոչվածը չի եղել առանց Սերժ Սարգսյանի մասնակցության։ Եվ ամենայն հավանականությամբ՝ առանց համաձայնեցնելու ռուսների հետ։ ՈՒ չի բացառվում‚ որ դա է պատճառը‚ որ ՌԴ-ն բավականին սառն է վերաբերվում ՀՀԿ-ին և շատ տաք՝ Ռոբերտ Քոչարյանին։
Թե որքանով Սերժ Սարգսյանին կհաջողվի պահել ակտիվությունը և արդյունքներ գրանցել‚ պայմանավորված է լինելու ընտրված մարտավարությունից։ Ըստ որոշ վերլուծաբանների‚ ՀՀ երրորդ նախագահի գերակտիվացումը‚ այնուամենայնիվ‚ գուցե դիտարկվի որպես ֆալստարտ։ Նախկին իրականության վերաբերյալ հիշողություններն այնքան թարմ են‚ և այնքան կարճ ժամանակ է անցել‚ որ ավելորդ ակտիվությունը կարող է ժամանակավրեպ դառնալ։ Սակայն չի բացառվում‚ որ Սերժ Սարգսյանը‚ լինելով փորձված քաղաքական գործիչ‚ ամենայն հավանականությամբ‚ ինչպես ինքն է ասում‚ կշտապի դանդաղ։
Արամ Վ. ՍԱՐԳՍՅԱՆ