Արցախում կրած ռազմական պարտությունը բարդույթավորել է ոչ միայն ադրբեջանական ղեկավարությանը և ռազմական գործիչներին, այլև հասարակության բոլոր շերտերին: Խորհրդային շրջանում սկսված ազգային ինքնագիտակցության զարգացման փորձերը, ազգային վերելքին ուղղված նպատակասլաց պետական գործողությունները հօդս են ցնդել 1990-ականների սկզբներին, երբ ռեսուրսներով գերակշռող Ադրբեջանը ռազմական պարտություն կրեց` կորցնելով ԱԽՍՀ տարածքների մի մասի վրա ունեցած վերահսկողությունն ու ստիպված լինելով զբաղվել 600000-ի հասնող փախստականների խնդիրներով:

Անկախության օրվա ծնծղաները լռեցին, հրավառությունը մարեց: Անկեղծ ասած` առանձնապես ոչ ծնծղաներն էին հնչեղ, ոչ հրավառությունն էր գունեղ: ՈՒղղակի կային, ու` վերջ: Հավուր պատշաճի բառեր էլ ասվեցին, վստահաբար` կենացներ էլ եղան: Անկեղծ ու կեղծավոր: Ինչպես միշտ: Ինչպես հարկ է: Ինչպես ընդունված է:

Մաքսային միությանն անդամակցությունը, ինչպես ասում են, պատռեց ընդդիմության «վարագույրը» վերից վար: Քաղաքական դաշտը ապատիկ վիճակում է ու դեռ երկար դուրս չի գա «այնտեղից»: Ոչ այն պատճառով, որ դեմ է Մաքսային միությանը, այլ որ այդ անդամակցությունը եղավ շատ անսպասելի` պարապուրդի մատնելով առանց այն էլ ոչ մի բանով չզբաղված, լուսանցքային գոյություն քարշ տվող ընդդիմությանը:

Ակներև է, Սիրիայի շուրջ թե՛ Ռուսաստանը, թե՛ Արևմուտքը ոչ միանշանակ մաքոքային քաղաքականություն են իրականացնում: ԱՄՆ-ի պարագան խիստ հասկանալի է. այս պահին «խփել» Սիրիային վերջինս չի կարող ոչ բարոյապես, ոչ քաղաքականապես և ոչ էլ «ռազմականապես». դրան պատրաստ չէ ոչ իր և ոչ էլ համաշխարհային հանրությունը: Իզուր չի ոչ անհայտ Ֆրիդմանը ֆիքսում` Սիրիայի առնչությամբ Պուտինի որոշումներն ու քայլերը շատ ավելի բխում են ամերիկյան ժողովրդի շահերից, քան Օբամայի որոշումներն են:

Կատարվեց այն, ինչի մասին այնքան երկար ու նախանձախնդրորեն խոսում էին հայ քաղգործիչներն ու քաղաքագետները. Սերժ Սարգսյանը հարկադրված էր հրաժարվել միանգամայն հասկանալի ու առարկայական եվրոպական ուղուց և հայտ ներկայացնել անդամակցելու մի կազմակերպության, որի անդամ, ըստ էության, չի կարող լինել։

Քանի որ Ռուսաստանը դեռ երկար կմնա որպես «մոլորակի գլխավոր հանքավայր», իսկ նրա բյուջեն, թվում է, ոչ պակաս երկար «աչքը տնկած կլինի» էներգամատակարար ընկերություններում տիրող իրադրության վրա, այդ ոլորտում տեղի ունեցող ամեն մի վայրիվերում չի կարող չանդրադառնալ ինչպես արտքաղաքական և տնտեսական իրավիճակի, այնպես էլ Կրեմլի աշխարհաքաղաքական հավակնությունների վրա։

Իրադրությունը Սիրիայում և նրա շուրջը վերջին շաբաթվա ընթացքում ծայր աստիճան սրվեց, ու դեպքերն սկսեցին զարգանալ գլխապտույտ արագությամբ: Օգոստոսի 21-ի քիմիական սպանդից հետո Օբաման հայտարարեց, որ հարվածելու է Սիրիային` իր երկրի ազգային շահերը պաշտպանելու և Ասադին պատժելու համար, որ դաս լինի բոլոր նրանց, ովքեր զանգվածաբար կոտորում են անպաշտպան մարդկանց, կոխկրում նրանց իրավունքներն ու արժանապատվությունը:

Քաղաքական սեպտեմբերի ցուցադրական ու իրական բովանդակությունը չափազանց տարբեր է: Չգիտեմ ինչու, ընդունված է կարծել, որ երբ ասում ես «ա», հետևելու է «բ»-ն: Թյուրիմացություն է: Նախ` շատ հաճախ պատմությունն ավարտվում է «ա» կետում, իսկ «բ»-ն բոլորովին այլ պատմություն է:

Ամենահրաշալի հիշողություններից մեկը իմ կյանքում. Հանրապետության հրապարակի զինվորական շքերթը 1999 թվականի սեպտեմբերի 21-ին: Արևն այրում էր այնքան անխնա, ինչպես կարող է այրել հայոց արևը անձրևից առաջ: Աղմուկն ավելի անողորմ էր, թվում էր` արդեն ներքին ձայնդ էլ խլացել` ու չես լսում:

Համաշխարհային վերջին զարգացումներն ու տարածաշրջանային քաղաքականության սլաքների փոփոխությունը գալիս են ապացուցելու, որ հայկական քաղաքական դաշտը սերնդափոխության խնդիր ունի: Պետականության և ազգի հարատևման խնդիրը, կարծես, պատկերացնում են միայն իշխանության բարձրագույն ատյանի մի քանի ներկայացուցիչներ, մնացածը տարատեսակ մանիպուլյացիաներով փորձում են «խոսել խոսելու համար» կամ էլ անհոդաբաշխ մտքեր հայտնելու ճանապարհով հավելյալ քաղաքական միավորներ հավաքելու խնդիր են լուծում: