Լեռնային Ղարաբաղը և պատերազմի թարմ սպիները

The National Interest-ը (ԱՄՆ) գրել է.

«Նոյեմբերի 10-ին կնքվեց զինադադարի պայմանագիր, որով վերջ դրվեց Լեռնային Ղարաբաղի երկրորդ պատերազմին: Այժմ երկու հակառակ կողմերը զբաղված են հետպատերազմյան ներքին գործերով: Երևանն ու Բաքուն ընդհանուր առմամբ համաձայն են, որ Բաքուն հաղթեց, իսկ Երևանը պարտվեց: Գոնե այս հարցում նրանց միջև համաձայնություն կա: Ադրբեջանում մեկը մյուսի հետևից տոնակատարություններ էին տեղի ունենում, որոնք ավարտվեցին մեծ հաղթական շքերթով: «Եթե Հայաստանը դարձյալ փորձի ցույց տալ իր ֆաշիստական հակումները Ադրբեջանի հանդեպ, երկաթե բռունցքի տակ կընկնի: Ադրբեջանի համար նոր փուլ է սկսվում»,- ասել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հաղթանակին նվիրված տոնական արարողության ժամանակ: Մինչդեռ Հայաստանը բորբոքված է համազգային սուգի և հակակառավարական կատաղության պայթյունավտանգ խառնուրդով: Ընդդիմադիր կուսակցությունները անընդհատ փորձում են հեռացնել Փաշինյանին իշխանությունից, նրա կառավարությունն իբր սխալ է կառավարել ռազմական գործողությունները: Այս շաբաթվա սկզբին ցուցարարները դարձյալ փորձեցին գրոհել Երևանի կառավարական շենքը՝ պահանջելով Նիկոլ Փաշինյանի անհապաղ հրաժարականը: Այս զգացմունքները ամրապնդվում են միջազգային լայն կոնսենսուսի շնորհիվ, որ տարածվում է Վաշինգտոնից Մոսկվա: Այս պատերազմի զանգվածային ընկալման մեջ կա անհերքելի տրամաբանություն: Ադրբեջանը հաջողությամբ վերականգնել է 1988-1994 թթ. Լեռնային Ղարաբաղի առաջին պատերազմի ընթացքում կորցրած տարածքները՝ Ադրբեջանի յոթ շրջանները, նաև Շուշիի մշակութային հուշարձանը: Հայաստանը, ընդհակառակը, ավելի քան մեկ ամիս տևած ծանր մարտերից հետո ստիպված եղավ լքել գրավյալ տարածքների մի մասը: Սակայն այս պարզեցումը կատարվածի միայն մի մասն է փոխանցում: Ադրբեջանի հարձակման հիմքում ընկած հանգամանքների ավելի մանրամասն ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս ենթադրել, որ երկարաժամկետ հեռանկարում Բաքվի հաղթանակը կարող է արժենալ ավելին, քան Երևանի պարտությունը:
Հայտնվում են շատ ավելի ապացույցներ, որ Թուրքիան է պլանավորել, համակարգել և հիմնականում իրականացրել է Ադրբեջանի ռազմական գործողությունները: Անկարայի ռազմական օգնությունը ներառում էր թուրքական Bayraktar TB-2 անօդաչու թռչող սարքեր, հատուկ նշանակության ջոկատներ և Թուրքիայի հետ կապված սիրիացի վարձկաններ, բայց դրանցով միայն չէր սահմանափակվում: Թուրքիայի վերահսկողությունն Ադրբեջանի զինված ուժերի վրա այնքան ուժեղ է, որ Անկարայի հրամանով մի քանի ադրբեջանցի ռազմական սպաներ աշխատանքից հեռացվեցին, երբ քննադատեցին հակամարտության մեջ Թուրքիայի ներգրավվածության ծավալը: Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը մասնակցեց վերջերս Բաքվում կայացած հաղթանակի շքերթին: Պետությունների ղեկավարները ցնցող պատկեր ցույց տվեցին։ Նրանք կանգնած էին կողք կողքի, իսկ նրանց հետևում անընդմեջ ցուցադրվում էին Թուրքիայի և Ադրբեջանի դրոշները: Բաքվի փողոցներում այնքան թուրքական դրոշ կար, որքան ադրբեջանական: Այն նույն չափով, որով Ալիևը հաղթեց, նրա հաղթանակը վճարվեց Ադրբեջանի ինքնիշխանությամբ:
Ադրբեջանում կմնա թուրքական ռազմական ներկայությունը, որն ավելի ու ավելի է հիշեցնում սյուզերենություն: Թուրքիայի աճող վետոն Ադրբեջանի արտաքին և ռազմական քաղաքականության վրա հավանաբար կամրապնդվի Հարավային Կովկասում Թուրքիայի պանթյուրքիստական զավթողական քաղաքականության հովանու ներքո: Էրդողանի օգուտը ակնհայտ է, բայց ի՞նչ շահեց Ալիևը: 45 օրվա ծանր մարտերից ու Ադրբեջանի կողմից հազարավոր կորուստներից հետո գրավյալ տարածքի զգալի մասը մնաց հայերի վերահսկողության տակ: Նոյեմբերի 9-ին միայն Ռուսաստանի միջամտությունից հետո էր, որ հրադադարի համաձայնագրի շրջանակներում Հայաստանը ստիպված եղավ լքել ադրբեջանական մնացած շրջանները: Այնուամենայնիվ, ռուս խաղաղապահներն այժմ անորոշ ժամանակով տեղակայված են Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայկական անկլավում: Այս կետը արժե կրկնել. պատերազմի հետևանքով Ալիևը կորցրեց Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի վերահսկողությանը վերադարձնելու ուղին: Բաքուն ոչ միայն չկարողացավ վերականգնել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, այլև բախվեց կրկնակի ռազմական օկուպացիայի, որի վերջը հայտնի չէ:
Դիտարկենք փաստերը Երևանի կողմից: Հայաստանի կառավարությունը սկզբունքորեն համաձայնեց պնդման հետ, որ Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի իրավականորեն ճանաչված տարածք է: Միևնույն ժամանակ, երկար ժամանակ հրաժարվում էր որևէ նշանակալի քայլ ձեռնարկել անկլավը կամ Լեռնային Ղարաբաղի առաջին պատերազմի ընթացքում հայկական ուժերի գրաված 7 շրջաններից որևէ մեկը հանձնելու ուղղությամբ: Միտումնավոր կամ իներցիայով Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ Հայաստանի ռազմավարությունն էր ամեն ինչ պահել սառեցված հակամարտության վիճակում: Դրան, ըստ էության, հասան հրադադարի մասին համաձայնագրով:
Հարավային Կովկասում աշխարհագրական կտրուկ տեղաշարժերի բացակայության դեպքում Լեռնային Ղարաբաղը կմնա որպես ինքնավար հայկական անկլավ Ադրբեջանի իրավական սահմաններում: Ռուս խաղաղապահների համաձայնեցված ներկայությունը, որը հեռու է հայերի համար պարտություն լինելուց, Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչներին կապահովի անվտանգություն, որին երբեք հնարավոր չէր հասնել միայն հայկական զենքի ուժով: Երևանը սգում է գրավյալ յոթ շրջանների կորուստը, բայց այստեղ արժե նորից նայել նորագույն պատմությանը: Ինչպես իրավացիորեն նկատեց հայտնի քաղաքագետ Անդրանիկ Միհրանյանը, Հայաստանի քաղաքական դասի ներսում գոյություն ուներ քաղաքական և պաշտոնական համաձայնություն, որ անհնար է անընդհատ պահել Լեռնային Ղարաբաղը շրջապատող գրավյալ շրջանները: Երկար ժամանակ նպատակն էր փոխանակել այս տարածքները, որոնք երբեմն նույնիսկ անվանում էին «անվտանգության գոտի», ավելի լավ պայմաններով Լեռնային Ղարաբաղի կայուն ինքնավար կարգավիճակի դիմաց: Քանի որ ռուս խաղաղապահներն արդեն երաշխավորում են Լեռնային Ղարաբաղի ներքին ինքնավարությունը, սակարկելու ոչինչ չկա: Այսպիսով, այս 7 տարածքները ավելի շատ բեռ են, քան ակտիվ: Դրանց տնօրինումը Հայաստանին ոչ մի ռազմավարական օգուտ չէր բերում, միևնույն ժամանակ Ադրբեջանի կողմից ռևանշիզմի մշտական աղբյուր էին:

Հրադադարի մասին համաձայնագրով Հայաստանը, թեկուզ դաժան ու անկանոն, բայցև վերջապես իրեն ազատեց ձգձգվող տարածքային բախումից, որում երբեք չէր հաղթի: Պատերազմի թարմ սպիները ժամանակի ընթացքում կբուժվեն, և Երևանը Փաշինյանի կամ մեկ այլ վարչակազմի վերահսկողության ներքո կկարողանա նվիրվել Հայաստանի ներկայիս պետական սահմաններում ապրող մոտավորապես երեք միլիոն մարդու ներքին խնդիրների լուծմանը: Մյուս կողմից՝ Բաքուն պատրաստ է մեծ գին վճարել «հաղթանակի» համար, մինչդեռ առաջիկա տարիներին պետք է լուծի պետականության և ինքնիշխանության էքզիստենցիալ խնդիրները:

Մեկնաբանություններ