Ինչո՞ւ է Մեծ Բրիտանիան հետաքրքրված թուրքական արտադրության անօդաչու թռչող սարքերով

NoonPost-ը (Եգիպտոս) գրում է, որ Մեծ Բրիտանիան բարձր զարգացած արդյունաբերական երկիր է և ընդգրկված է աշխարհի ամենազարգացած պետությունների ցուցակում, առաջատար դեր է խաղացել աշխարհում, նախքան ԱՄՆ-ը կվերցներ «առաջնության դափնիները»: Իսկ Թուրքիան դինամիկ զարգացող տնտեսությամբ երկիր է: Ասելով «զարգացող»՝ մենք նկատի ունենք բացառապես Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) ցուցանիշները: Երկրների միջև խզումը մնում է բավականին մեծ, առնվազն մեր ժամանակներում: Ուստի ուշագրավ է Լոնդոնի հետաքրքրվածությունը Անկարայի ռազմական նվաճումների նկատմամբ։

Թուրքական ռազմական նվաճումների, հատկապես անօդաչու թռչող սարքերի նկատմամբ բրիտանացիների հետաքրքրությունը արտահայտվում է լրատվամիջոցների հրապարակումներում և վերլուծական հոդվածներում: Թուրքական ռազմական նվաճումների հանդեպ հավանությունն ու հետաքրքրվածությունը անմիջապես բխում են Մեծ Բրիտանիայի ՊՆ-ից, ավելի կոնկրետ՝ հենց նախարարից: Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարար Բեն Ուոլեսը հայտարարել է, որ թուրքական անօդաչուները միջազգային ասպարեզում կփոխեն խաղի կանոնները: Այս լուրը հրապարակել են համաշխարհային շատ լրատվամիջոցներ: Նրա խոսքերը վկայում են, որ նա հասկանում է, թե ինչ դեր են խաղացել անօդաչուները թուրքական ռազմական գործողություններում՝ ընդդեմ Իրաքի հյուսիսում և Սիրիայում քրդական զինված խմբավորումների և Խալիֆա Հաֆթարի ուժերի ու սիրիական ռեժիմի: 2020-ի սկզբին թուրքական ուժերը որպես ոչ ավանդական զենք կիրառեցին անօդաչուներ՝ ռազմական գործողությունների ժամանակ կամ իրենց դաշնակիցներին աջակցելու համար: Կես տարի անց Մեծ Բրիտանիայի ՊՆ նախարարը կրկին անդրադարձավ այս թեմային: Նա հանդիպեց Մեծ Բրիտանիայի ռազմաօդային ուժերի պաշտոնատար անձանց հետ՝ քննարկելու անօդաչուների ոլորտում երկրի զարգացման հնարավորությունը: Ուոլեսը հայտարարեց, որ Թուրքիան առաջադիմել է անօդաչու թռչող սարքերի զարգացման մեջ՝ չնայած արտաքին ճնշմանը: Նա առաջ է մղվել ոլորտում, մինչդեռ իր եվրոպացի գործընկերները հետ են մնացել: Թուրքական անօդաչուները պրակտիկ են, արդյունավետ, գնային առումով մատչելի և ունակ են կատարել բազում առաջադրանքներ. մոնիտորինգ, հակառակորդների շտաբների և օբյեկտների ռմբակոծում:

The Guardian թերթը հաղորդել է, որ Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարարը հանձնարարել է նախագծող ինժեներներին առաջիկա 5 տարիներին մշակել բրիտանական անօդաչուների ստեղծման նախագիծ: Նա հորդորել է առաջնորդվել թուրքական փորձով և նշել, որ թուրքական անօդաչուները վերջին մարտերում ցուցադրել են նկատելի գերազանցություն: The Guardian-ը չի հստակեցրել, թե մտադի՞ր են երկրները այս ոլորտում փոխանակվել գիտատեխնիկական փորձով, թե՞ կսահմանափակվեն թուրքական ռազմական նվաճումների գովերգմամբ։ Մեծ Բրիտանիայի ՊՆ նախարարը դրական է արձագանքել թուրքական անօդաչու թռչող սարքերի առնչությամբ, բայց չի կարողացել թաքցնել հիասթափությունը: Նա ճնշված է, որ թուրքերը զգալի առաջընթաց են գրանցել այս խոստումնալից ոլորտում՝ չնայած դժվարություններին և խնդիրներին, իսկ արևմտյան երկրները, որոնց համար ավելի հեշտ է ձեռք բերել տեխնոլոգիա և ֆինանսավորում, չեն կարողացել հասնել նման արդյունքների: Վերջերս նման հակասական «զգացումներ» նկատվում են ոչ միայն Մեծ Բրիտանիայում: 2020-ի հուլիսին Die Welt -ը գրել է, որ թուրքական անօդաչուները հեղափոխություն են կատարել ռազմական գործում և զգալիորեն փոխել են ուժերի հավասարակշռությունը Մերձավոր Արևելքում՝ հօգուտ Թուրքիայի: Թուրքիայի իշխանությունները դիտարկում են դրանք որպես գնորդներ ներգրավելու միջոց: Սա վկայում է, որ կավելանա թուրքական ռազմական տեխնիկայի վաճառքը և կուժեղանա թուրքական ռազմական քարոզչությունը: Թուրքիայի հաճախորդ-դաշնակիցները կկարողանան օգտագործել էժան ու մահաբեր զենքը խոշոր տերությունների դեմ: Die Welt-ի գնահատմամբ՝ Թուրքիայի գործնական փորձը կարագացնի անօդաչուների համաշխարհային շուկայի զարգացումը: Tagesschau-ն հայտարարել է, որ եվրոպական ՀՕՊ միջոցներն ի վիճակի չեն դիմակայելու թուրքական անօդաչուներին՝ իրենց բարձր տեխնիկական բնութագրերով և գործնական փորձով:

Սիրիայի ժողովրդավարական խորհրդի գործադիր խորհրդի համանախագահ Իլհամ Ահմեդը դիմել է ԱՄՆ-ին և Ռուսաստանին՝ մտահոգություն հայտնելով ՍԺԽ ուժերի դեմ անօդաչուներ կիրառելու Թուրքիայի ցանկության կապակցությամբ: Նա զգուշացրել է, որ Թուրքիայի իշխանությունները կկարողանան ռազմական գործողություններ իրականացնել անօդաչուների կիրառմամբ՝ միևնույն ժամանակ չմտնելով լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունների մեջ, որոնք կարող են դատապարտվել միջազգային հանրության կողմից:
2020-ի հոկտեմբերին Financial Times-ը հաղորդել է, որ Թուրքիան ի վիճակի է արտադրել անօդաչուներ ԱՄՆ-ի, Չինաստանի և Իսրայելի հետ հավասար: 20 տարվա անընդմեջ ջանքերից հետո նա կարողացավ կրճատել իր կախվածությունը Արևմուտքից և մեծացնել վստահությունը ազգային արդյունաբերության նկատմամբ: Ըստ Libération-ի՝ չնայած առաջադեմ տեխնոլոգիաների կիրառմանը, ամերիկյան անօդաչուների գինը չափազանց բարձր է թուրքականի համեմատ: Թուրքական անօդաչուներն արդեն ապացուցել են իրենց արդյունավետությունը բոլոր տարածաշրջաններում, որտեղ նկատվել են:

Թուրքիան մշակել է անօդաչուների մի քանի տարբեր մոդելներ, բայց ANKA-ն ամենահայտնին է: Բոլոր պաշտոնական հայտարարություններն ու մամուլի հաղորդագրությունները պնդում են՝ «Բայրաքթար»-ը թուրքական անօդաչու թռչող սարքերի մարգարիտն է և ամենավտանգավոր զենքը Թուրքիայի ռազմական զինանոցում: Մեծ Բրիտանիայի ՊՆ նախարարի գնահատականով՝ անօդաչու թռչող սարքերը պրակտիկ զենք են, չեն պահանջում ավանդական օդուժի առկայություն, նվազեցնում են մարդկային, ֆինանսական և տեխնիկական ռիսկերը ռազմական գործողությունների ժամանակ: «Բայրաքթար»-ները կատարում են բազմաթիվ գործառույթներ՝ շուրջօրյա մոնիտորինգ և ռմբակոծություն եղանակային տարբեր պայմաններում, չեն պահանջում զինվորականների ներկայություն և ունեն ցածր ինքնարժեք, որ տատանվում է 1-2 միլիոն դոլարի սահմաններում:

Անօդաչուները կոչվել են «Բայրաքթար» ի պատիվ թուրք գործարար և Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանի փեսա Սելչուկ Բայրաքթարի: Անկարան վերջին երեք տարիներին բանակում և ոստիկանությունում ավելացրել է անօդաչու թռչող սարքերի քանակը՝ 38-ից հասցնելով 94-ի, կարողացել է վաճառել Կատարին, Թունիսին և Ուկրաինային: Թուրքական անօդաչուների նկատմամբ հետաքրքրություն են դրսևորել նաև այլ երկրներ, այդ թվում՝ Ինդոնեզիան:
«Բայրաքթար» անօդաչուներն իրենց ամբողջ փառքով ցուցադրվեցին Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության ժամանակ, որը բռնկվել էր Ադրբեջանի ու Հայաստանի միջև անցած տարվա սեպտեմբերի վերջին: Սա սովորական պատերազմ չէր երկու գերտերությունների միջև: Ադրբեջանը կիրառում էր թուրքական անօդաչուներ, իսկ հայկական ՀՕՊ համակարգերը ի վիճակի չէին դիմակայել: Հայկական սպառազինության մեջ չկան անօդաչուներ: «Բայրաքթար ՏԲ2»-ը փոխեց ուժերի հավասարակշռությունը հօգուտ Բաքվի, ինչը նախկինում անհնար էր անել: Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը բազմիցս շեշտել է, որ թուրքական անօդաչուները ոչնչացրել են հայկական զինված ուժերի մեկ միլիարդ դոլար արժողությամբ ռազմական տեխնիկան։

Պաշտպանական հետազոտությունների թագավորական միացյալ ինստիտուտի ակադեմիկոս Մայքլ Քլարքը համեմատել է անօդաչուների կիրառման տնտեսական նպատակահարմարությունը: Նա նշել է, որ Հայաստանը կորցրել է 224 միավոր ռազմական տեխնիկա, իսկ Ադրբեջանը՝ 36 միավոր նույն տեսակի տեխնիկա:
2020-ին Թուրքիան Կովկասում հասել է բարձր ռազմական, տնտեսական, բարոյական և պատմական նվաճումների: Դա 2019-ին նրա առջև ծառացած ֆինանսական հիմնախնդիրների նկատմամբ կայունության արդյունքն էր և հիմնված էր վեց բաղադրիչների՝ ազգային ինքնության, ինստիտուցիոնալ ավանդույթների, ռազմական ենթակառուցվածքների, տնտեսական աճի կարողության, մեծաքանակ բնակչության և դիվանագիտական հզորության վրա՝ որի մասին Նավզաթ Շագիլյանը խոսել է ղարաբաղյան պատերազմից առաջ:
Թուրքիայում Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Ռիչարդ Մուրը օգնեց իր երկրին խուսափել սարսափելի սխալից: Նա չաջակցեց Էրդողանի կառավարության դեմ ձախողված ռազմական հեղաշրջմանը, ինչպես արեցին մյուս երկրները, և արագորեն կազմակերպեց Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանի հանդիպումը Մեծ Բրիտանիայի ԱԳ նախարար Բորիս Ջոնսոնի հետ: Թուրքիան և Մեծ Բրիտանիան միշտ միմյանց համարել են ԵՄ վտարյալներ՝ մեկը ձգտում էր անդամակցել ԵՄ-ին, մյուսը՝ դուրս գալ: Լոնդոնը օգնության ձեռք էր մեկնում Անկարային ամեն անգամ, երբ եվրոպական խոշորագույն երկրներից մեկը հրաժարվում էր նրանից:
2017-ի վերջին երկրները ստորագրեցին ռազմական համաձայնագիր, որի համաձայն՝ Մեծ Բրիտանիան պետք է օգներ Թուրքիային արտադրելու հինգերորդ սերնդի կործանիչների համար շարժիչներ, որոնց արտադրությունը դադարեցվել էր թուրք-գերմանական տարաձայնությունների պատճառով: Բորիս Ջոնսոնը այսօր Մեծ Բրիտանիայի վարչապետն է, իսկ Ռիչարդ Մուրը՝ բրիտանական հետախուզության ղեկավարը և նրա աջ ձեռքը: ԵՄ-ից հեռացած Լոնդոնը կարծում է, որ կարիք չկա անհանգստանալու Արևելյան Միջերկրական ծովում և Լիբիայում Թուրքիայի հավակնություններից, քանի որ այն դարձել է իրական ուժ՝ կանգնած Եվրոպայի, ՆԱՏՕ-ի, Ռուսաստանի, Միջերկրական ծովի և Իրանի սահմաններին: Նա Անկարային առաջարկեց սեփական արտադրության գերժամանակակից տեսախցիկներ, երբ Կանադան հրաժարվեց արտահանել Թուրքիա՝ Լեռնային Ղարաբաղում «Բայրաքթար» անօդաչուների կիրառման պատճառով: Սակայն Թուրքիան, ըստ ռուս լրագրող Վլադիմիր Դանիլովի տեղեկատվության, կարողացավ ինքնուրույն հիմնել դրանց արտադրությունը:

Մեծ Բրիտանիան և Թուրքիան պատրաստ են համագործակցության: Հունվարին նրանք ստորագրեցին ազատ առևտրի պայմանագիր: Թուրքերը ցանկանում են օգուտ քաղել ինքնաթիռների և տանկերի շարժիչների արտադրության բրիտանական փորձից` զարգացնելու համար հինգերորդ սերնդի TFX կործանիչների և «Ալթայ» տանկերի նախագծերը, իսկ փոխարենը բրիտանացիները խոստացել են աջակցել «Բայրաքթար»-ի նման թուրքական անօդաչուների զարգացմանը: Մեծ Բրիտանիան արդեն աշխատում է սեփական անօդաչուների ստեղծման վրա, որոնք կիրագործեն ավելի բարդ խնդիրներ: Թուրքերը և բրիտանացիները միասին աշխատում են նաև Ուկրաինայում՝ ընդդեմ Ռուսաստանի: Բրիտանական ուժերը, ինչպես սպասվում է, կտեղակայվեն Սև ծովի ափին գտնվող ուկրաինական նավահանգիստներից մեկում, որտեղ խառնվում են Անկարայի և Մոսկվայի ազդեցությունները: Բրիտանական պաշտոնատար անձանց վերջին հայտարարությունները վկայում են, որ «Բայրաքթար» անօդաչուները տպավորիչ արդյունքների են հասել նվազագույն ծախսերով: Բայց հարցը հետևյալն է. ի՞նչ կպատահի, երբ Անկարան «Բայրաքթար Ակինջի»-ի զանգվածային արտադրություն սկսի, որն իրենից ներկայացնում է հայտնի անօդաչուների ավելի արդիականացված տարբերակ:

Մեկնաբանություններ