Որոշակի տարիքում մարդիկ հեքիաթներին չեն հավատում: Իզուր: Հեքիաթները հնարովի պատմություններ չեն՝ երջանիկ ավարտով, երբ բարին հաղթում է չարին, ու երկնքից 3 խնձոր է ընկնում: Հեքիաթները դարերի իմաստնությունն են փոխանցում խաղացկուն, խաբուսիկ ոճով, որ թվում են մանուկներին հասցեագրված, իրականում հասցեատերը մենք ենք՝ բոլորս:
Երկուշաբթի երկնքից ընկավ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատում՝ կողմ 405, դեմ 11, ձեռնպահ 3, 13 չքվեարկած:
Այնքան շտապեցինք փաստը կարևորել, որ մոռացանք՝ մեզ հետ կապ չունի՝ Վաշինգտոնը այլևս չի ուզում սպասարկել Անկարայի շահերը, որ ընկնում է Ռուսաստանի գիրկը: Չլիներ Էրդողանի ներխուժումը Սիրիա՝ ԱՄՆ դաշնակից քրդերին կոտորելու, բանաձևը կմնար գզրոցներում: Ճիշտ է՝ ԱՄՆ-ի հայկական լոբբին գործադրել է հնարավոր ու անհնար ջանքերը, որ գործադրվել են միշտ, իսկ բանաձևը Ներկայացուցիչների պալատի արարողակարգի հանձնաժողովից դուրս չի եկել: Բանաձևի տեքստում միայն ճանաչում է, ու սա բարոյական դատապարտում է: Բանաձևն օրինագիծ չէ, որ քվեարկվի և ուղարկվի Սենատ, Սենատում ընդունվի և ուղարկվի նախագահի վավերացմանը։ Սոսկ հայտարարություն է: Սենատում ևս բանաձև կա շրջանառության մեջ: Գուցե Սենատը ևս քվեարկի ու ընդունի իր բանաձևը: Նույնիսկ այդ դեպքում, երբ ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատն ու Սենատը ճանաչեն Հայոց ցեղասպանությունը, չի նշանակում, որ ճանաչումը դառնալու է ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության մաս։ ԱՄՆ-ը 1915-ի Հայոց ցեղասպանությունը կճանաչի, երբ ճանաչի գործադիր իշխանությունը՝ ի դեմս նախագահի, որ կարտաբերի «գենոցիդ» բառը և տաբուն կհանի պետական պաշտոնյաների բառապաշարից: Նույնիսկ այդ դեպքում հազիվ թե ԱՄՆ-ը Թուրքիայի նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառի 1915-ի համար: Փաստ է, որ ԱՄՆ բոլոր նահանգները՝ Միսիսիպիից բացի, ցեղասպանությունը ճանաչել են, բայց ոչինչ չի փոխվել: Եվ, այնուամենայնիվ, ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատում հայոց ցեղասպանության ճանաչումը կարևորագույն քայլ է ու կարող է սկիզբ դնել շղթայական գործընթացի, երբ ԱՄՆ-ի ճանաչումին կհետևեն այլ երկրներ ու հազիվ թե այլևս որևէ երկիր հետևի Անկարայից հնչող ժխտումին: Հոկտեմբերի 29-ին փաստվեց կարևոր իրողություն, որին քչերն ուշադրություն դարձրին՝ ոչ դեմոկրատները, ոչ հանրապետականները չարտաբերեցին սակրալ նախադասությունը, որ ճանաչումով կխանգարեն հայ-թուրքական հաշտության գործընթացին: Այսինքն՝ ԱՄՆ-ը ընդունեց, որ գործընթաց չկա: Քչերը նաև արձանագրեցին, որ այս անգամ միայն հայկական լոբբին չէր գործել, գործել էր նաև հրեական լոբբին, որ ավանդաբար աշխատում էր Անկարայի օգտին: Արդեն նաև Իսրայելում են հայոց ցեղասպանության ճանաչման կոչեր հնչում, իսկ դա լուրջ հարված է Անկարային:
Շատերն արձանագրեցին, որ Ներկայացուցիչների պալատի քայլը քաղաքական էր ու արձագանք ԱՄՆ-Թուրքիա, ՆԱՏՕ-Թուրքիա հարաբերությունների սրմանը: Պատահական չէ, որ ԱՄՆ-ում Թուրքիայի դեսպան Սերդար Կիլիչը պատգամավորներին նամակ էր գրել՝ կոչ անելով «հիշել Թուրքիայի ու ԱՄՆ-ի գործընկերության կարևորությունը»՝ բանաձևի օգտին քվեարկելուց առաջ: Նա 1915-ի՝ բանաձևի մեկնաբանությունն անվանել էր «անհիմն մեղադրանք» ու հարցրել՝ «ՈՒզու՞մ է ԱՄՆ Կոնգրեսը մեկդարյա պատմական վեճում կանգնել ՆԱՏՕ-ի իր դաշնակցի դեմ»: Ներկայացուցիչների պալատի քվեարկությունից րոպեներ անց Թուրքիայի ԱԳ նախարար Մևլութ Չավուշօղլուն արձագանքեց Թվիթերում` բանաձևը կապելով Սիրիայի հյուսիսում Թուրքիայի ռազմական գործողությունների հետ. «Նրանք, որոնց ծրագրերը ձախողվել էին, դիմում են հնաոճ բանաձևերի օգնությանը: Այն շրջանակները, որ հավատում են, թե այս կերպ կարող են վրեժ լուծել, սխալվում են: Պատմությունը քաղաքական նպատակներով օգտագործելու այս ամոթալի որոշումը առ ոչինչ է մեր կառավարության և ժողովրդի համար»: Համանման հայտարարություն տարածեց Թուրքիայի ԱԳՆ-ն՝ մերժում է «ներքաղաքական նպատակներով ընդունված՝ պատմական ու իրավական հիմք չունեցող որոշումը»: Անկարան վստահեցնում է, որ բանաձևը իրավական ուժ չունի և միտված է գոհացնելու ԱՄՆ հայկական լոբբիին ու հակաթուրքական շրջանակներին:
«Այս որոշումը ստվերում է ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի ողջամտությունը և բացասականորեն կազդի թուրքական հանրության՝ ԱՄՆ-ի վերաբերյալ ընկալումների վրա»,- ասաց Թուրքիայի ԱԳՆ-ն: Էրդողանը հոկտեմբերի 30-ին շանթ ու որոտ արձակեց. որ Ազգային մեծ ժողովը պատասխան կտա Ներկայացուցիչների պալատին, ասաց. «Բանաձևն անօգուտ Է: Թուրքիան չի ճանաչի»: Եվ, այնուամենայնիվ, Անկարան դեռ լռում է ԱՄՆ-ից դեսպանի հետկանչի մասին, մինչդեռ երբ 2007-ին և 2010-ին Ներկայացուցիչների պալատում շրջանառության էին դրվել նույնաբովանդակ բանաձևեր, հետ էր կանչել դեսպանին Վաշինգտոնից, ընդամենը Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպանին է հրավիրել ԱԳՆ: Փաստացի՝ 1915-ին քրդերը մեծամասնության մեջ՝ միանալով թուրքերին, դարձել էին ցեղասպանության գործիք, իսկ 2019-ին քրդերի սպանդի պատճառով ԱՄՆ-ը՝ Թուրքիայի Հանրապետության կազմավորման օրը՝ հոկտեմբերի 29-ին, Ներկայացուցիչների պալատի մակարդակում ճանաչում է Հայոց ցեղասպանությունը: Թող որ միայն բարոյական քայլ է, փոխհատուցման խնդիր չի լուծում, բայց ԱՄՆ-ի պես երկրի ճանաչումը կարևորագույն քայլ է ցեղասպանության հետևանքների վերացման գործընթացը առաջ տանելու համար: Զարմանալի է նաև, որ ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանը և վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը գիշերային թվիթներով շնորհակալություն էին հայտնում Կոնգրեսին, թեպետ հայոց ցեղասպանությունը ճանաչել է միայն Ներկայացուցիչների պալատը: Հավանաբար՝ ավանսով շնորհակալություն էր նաև Սենատին: Ի դեպ՝ Թուրքիայի Պնախարար Հուլուսի Աքարը հայտարարել է, որ Անկարան չի ծրագրում Ռուսաստանից Սու-35 կործանիչներ գնել: Նա շեշտել է, որ Թուրքիան կմնա ԱՄՆ-ի գործընկերը 5-րդ սերնդի F-35 ռմբակոծիչների ծրագրով:
Երկնքից մեկ այլ խնձոր էլ ընկավ. Հայաստան էր եկել ՌԴ Պնախարար Սերգեյ Շոյգուն: Եկավ, գնաց Գյումրի, հանդիպեց Պնախարարի ու վարչապետի հետ: Պարզվեց՝ ՌԴ ՊՆ-ի աջակցությամբ Հայաստանում կառուցվելու է ռազմամարզական վարժարան, ստորագրվեց ՀՀ և ՌԴ պաշտպանության նախարարությունների համագործակցության 2020-ի ծրագիրը: Եվ Սերգեյ Շոյգուն արեց ինտրիգային հայտարարություն. «Հայաստանի տարածքում է գտնվում ռուսական 102-րդ ռազմաբազան, որը Կովկասյան տարածաշրջանում կայունության երաշխավորն է: Բազան մարտունակ է և պատրաստ է հայկական զինված ուժերի հետ միասին դիմակայել տարածաշրջանում սպառնալիքներին»: Վիճելի պնդում է՝ ցանկացած օտարերկրյա ռազմաբազա թիրախ է դարձնում այն երկիրը, որի տարածքում գտնվում է, այն երկրների համար, որ թշնամական հարաբերություններ ունեն ռազմաբազայի տիրոջ հետ: Դավիթ Տոնոյանի հետ բանակցությունների ժամանակ Շոյգուն Հայաստանը դաշնակից և Անդրկովկասում գլխավոր գործընկեր է անվանել ու Երևանից մեկնել է Բաքու՝ մասնակցելու ԱՊՀ պաշտպանության նախարարների խորհրդի նիստին: Դավիթ Տոնոյանը Բաքու չի գնա, բայց հազիվ թե միայն այդ պատճառով էր Շոյգուն եկել Երևան: ՈՒ հարցը միայն Սիրիան չէ, որտեղ ոչ ոք չի հասկանում՝ ի՞նչ է կատարվում դեֆակտո, հակառակ դեյուրե հավաստիացումներին: Սովորաբար նա գալիս է այն խնդիրների կարգավորման համար, որոնց մասին ամիսներ անց ենք տեղեկանում: Օրինակ՝ եկել էր 2013-ի հունվարի 29-ին, երբ ՀՀ իշխանությունները հայտարարում էին ԵՄ-ի հետ ասոցացման համաձայնագիր կնքելու պատրաստակամությունը: Հետո եկավ 2016 -ի օգոստոսի 16-ին՝ Ապրիլյան պատերազմից ու Սասնա ծռերի՝ ՊՊԾ գնդի գրավումից հետո, սեպտեմբերին Հանրապետության հրապարակ մտան «պատմամշակութային» «Իսկանդերները»: Համենայն դեպս, այս անգամ՝ ՌԴ Պնախարարը Գյումրիի ռազմաբազայում հայտարարել է, որ սպառազինության արդիականացման միջոցով կրակային ներուժը կրկնապատկվելու է: Հետաքրքիր է՝ ու՞մ դեմ, եթե ռուս-թուրքական հարաբերություններից միայն մեղր է ծորում, իսկ գուցե մեղուները սկսելու են նաև խայթե՞լ: ՌԴ Պնախարարը չի կարող չիմանալ, որ Թուրքիային վաճառելով Ս-300-ներ, ոչ միայն հակաօդային պաշտպանվածություն է ապահովում, այլև տարածաշրջանում հետախուզության տվյալներ, այսինքն՝ «բացում է» Հայաստանը Թուրքիայի համար: Ինչու՞:
Երրորդ խնձորն էլ կար՝ Վենետիկից, Ջիանի Բուքիքիոյից: Վենետիկի հանձնաժողովի նախագահը ՍԴ-ի շուրջ ծավալվող իրադարձությունների մասով մտահոգություն էր հայտնել, նաև փոխադարձ հարգանքի կոչել: Արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանը, սակայն, բնավ մտահոգ չէ. «Ես կարծում եմ, որ ՍԴ-ի շուրջ ստեղծված ճգնաժամը պետք է հանգուցալուծում ունենա, և մենք կկարողանանք բնականոն եղանակով շարունակել մեր աշխատանքները: Փոխադարձ հարգանքի անհրաժեշտությունը միշտ կա, սակայն ՍԴ-ի շուրջ ստեղծված խնդիրները փոխադարձ հարգանքի խնդիրներ չեն, այն ՍԴ նախագահի կասկածելի ընտրության մասով է, ծագել է ընտրության ժամանակ»: ՍԴ ճգնաժամի հանգուցալուծումը նա տեսնում է վաղ կենսաթոշակի սխեմայով, այսինքն՝ հենց այնպես, ինչից նախազգուշացնում էր Ջիանի Բուքիքիոն: Հազիվ թե նախարարը «չի հասկացել» իտալացուն, նա այլ ելք չունի: Չունի, որովհետև քաղաքականությունը խաչ է քաշել իրավական հարթության վրա ու գործում է սեփական նպատակահարմարությամբ: Գործընթացը ոչ այսօր է սկսվել, ոչ երեկ: Այսօր այդ գործընթացներն անթաքույց ու մերկապարանոց են: Եթե ընդունենք, որ երկրում բարեփոխումներ են, չենք կարող չընդունել, որ ձևն ու բովանդակությունը հակասում են միմյանց, որ իշխանությունը չի կարողանում հասարակությանը բացատրել իր քայլերի իմաստն ու նպատակը, որ իշխանությունը գործում է օրինականության ու անօրինականության սահմանագիծը խախտելով և իր քաղաքականությունը կառուցում է ոչ թե ԳՈՐԾԻ համար, այլ անձերի դեմ պայքարով: Այդպես են կառուցված բոլոր քրեական-քաղաքական գործերը: Եվ, այնուամենայնիվ, իրավիճակ է փոխվել. հիմա ոչ թե Նիկոլ Փաշինյանն անձամբ է հայտարարություններ անում, ոչ էլ անգամ ՔՊ-ն, ի հայտ է եկել «ստվերային վարչապետ», ու նրա դիմումները իրավապահներին, այցերն ու հայտարարությունները սկսել են երկրում օրակարգ ձևավորել: Այդպես հարմար է իշխանության համար, որ պատասխանատվություն չի կրում, թե ինչ կասի ու կանի ոչ իշխանական պատգամավորը: Արման Բաբաջանյանը դարձել է գործիք՝ բարձրաձայնելու ու կատարելու իշխանության ցանկությունները՝ այն «սև գործը», որ չպիտի «կեղտոտի» իշխանությանը: ՈՒ դա ավելի է գցում իշխանության վարկը, դարձնում ոչ միայն անվստահելի, այլև անկայուն: Փաստացի՝ շագանակները կրակից հանում են ուրիշի ձեռքով: Բնականաբար՝ ոչ անշահախնդիր:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ. Գ. Շաբաթվա բացահայտումը, այնուամենայնիվ, Գեղարքունիքի մարզպետ Գնել Սանոսյանն էր. պարզվում է՝ նա… 1500 հա վարելահող է ազատագրել: Այո, ազատագրել: ՈՒմի՞ց: Նախկին գյուղապետերից: Մի համարեք, որ մարզպետը չգիտի «ազատագրել» բառի նշանակությունը: Գիտի: Դա մտածողություն է: Երկրում սկսվել է «ազատագրումների» փուլ: Սկզբում «ազատագրվեց» Սերժ Սարգսյանը՝ հայտարարելով «Ես սխալվեցի, Նիկոլը ճիշտ էր»: Հետո ինքնազատագրվեց ԱԺ-ն` հլու-հնազանդ կողմ ու դեմ քվեարկելով վարչապետի հրաժարականներին: Այս տրամաբանությամբ, երբ բոլորը հանձնվում-«ազատագրվում» են, հասկանալի չէ՝ ինչի՞ն ու ինչու՞ է դիմադրում Հրայր Թովմասյանը: Իշխանություններին հաջողվեց «հերոս» դարձնել Ռոբերտ Քոչարյանին, Հրայր Թովմասյանին, ձեռքի հետ էլ Վազգեն Մանուկյանին, հաջողվեց ՍԴ-ի հարցը դարձնել գորդյան հանգույց, որ միայն ՍԴ նախագահի հրաժարականով կարող է քակվել, որովհետև չի հաջողվում հստակ ձևակերպել խնդիրը, իրավական հարթության մեջ լուծումներ գտնել, ու սպասում է երկնքից ընկնող խնձորներին: Կամ էլ՝ Սերժ Սարգսյանին, որ հոկտեմբերի 30-ին ասաց՝ ՀՀ քաղաքացիների հետ իր «պարզ ու անկեղծ» զրույցի ժամանակը մոտենում է: ՈՒ՝ պատրաստ է ձերբակալվել, եթե «ժողովուրդը գոհ ու երջանիկ կլինի»: Ե՞րբ ենք դուրս գալու փակ շրջանակից ու վերադառնալու իրական երկրի իրական խնդիրներին: