ԸՆԴԴԻՄՈՒԹՅՈՒՆ-ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆ. Ո՞ՐՆ Է ՀՈԳԵՊԵՍ ԱՎԵԼԻ ԱԶՆԻՎ

Ղարաբաղյան խնդիրը եղավ ու մնաց անկախ Հայաստանի հոգևոր-«ֆիզիկական» և, իհարկե, քաղաքական հայելին, որի մեջ երևացին հայոց բոլոր «հմայքներն ու թշվառությունները»: Խիստ համաժամանակյա:
Թողնենք պատմաբաններին և հոգեբաններին խնդրի քննարկումը, թե ինչպես է լինում, որ ընդամենը երկու տասնամյակի ընթացքում հայոց երկու նախագահները (Քոչարյանին «դիտելու» ենք ներքևում, այս պահին նկատի ունենք Լևոն Տեր-Պետրոսյանին և Սերժ Սարգսյանին) բախվում են նույնատիպ խնդիրների, և տասը (կամ տասներկու) տարի առաջ չսերտած դասը կրկնվում է մեզանում թե՛ «թշնամի միջազգային հանրության», թե՛ ներքին բարդությունների առումով: Ընդ որում, առանձին քննարկման թեմա է խնդիրը, թե ինչպես տասը տարի անց խաղի կողմ է դառնում այն նույն նախագահը, որն իր մաշկի վրա էր զգացել այդ խնդիրների ու տարուբերումների ողջ ծանրությունը: Հիմա արդեն` հակառակ կողմից:
Մեզանում, ինչպես այլուրեք, չկա «իմաստունների խորհուրդ», որը կքններ այդ հարցերի պատասխանները, կգտներ ազգի գենետիկ, կոդային կորսված առանձնահատկությունները` առկա դեգրադացիան շտկելու, «օձի կծածն օձի թույնն է բուժում» սկզբունքը կիրառելու, էթնիկ դիմակայության ֆոնը և ընդերքային կոդը վերականգնելու համար: Չկա նման գիտակցում և` վերջ:
ՈՒստի «քննենք» այն, ինչ կա:
ԸՆԴԴԻՄՈՒԹՅՈՒՆ ԱՍԵԼԻՍ ՂԱՐԱԲԱՂԸ «ՏԱԼԻՍ» ԵՆՔ
Եթե այնպես լիներ, որ ձերբակալված ընդդիմադիր տղերքի խնդիրը չլիներ (այդպես էլ անպատասխան մնաց հարցը` Սերժ Սարգսյանի ինչի՞ն էր պետք նրանց «փակված» մնալը. դա նրան ավելի վնա՞ս, թե՞ օգուտ տվեց միջազգային, ներքաղաքական, մարդկային առումներով. ուղղակի ոչ մի կերպ չես հասկանում` եթե Նիկոլը պիտի գրի այնպես ու այնքան, ինչքան գրում է այսօր, եթե Սասուն Միքայելյանի հաշվով նախագահը պետք է անվերջ հրահանգ տար` ուշադիր եղեք նրա առողջության նկատմամբ, լավ վիրահատեք, ապա... մի խոսքով), ապա Հայաստանում եզակի ու շատ հետաքրքիր դերաբաշխում կարող էինք ունենալ ընդդիմություն-իշխանություն խաղում: «Երրորդ» ուժի մասնակցությամբ: «Երրորդ» ասելով` նկատի ունենք ազգայնական ուժերին` ՀՅԴ և «հարակիցներ» կոնֆիգուրացիայում:
Բայց քանի որ մեզանում չկա դերաբաշխում և գրագետ խաղի մշակույթ, ինչպես է կայացած երկրներում, հայտնի երգի պես` «ամեն մարդ իրա դարդին» քաղաքականությունն է իրականացվում` լավագույն դեպքում, վատագույն դեպքում` արտաքին քաղաքական այս կամ այն կենտրոնի աչալուրջ հսկողության ներքո:
Այո, դուրսը ևս երբեք չի թույլ տալու, որ հայ տեսակը բացի իր կոդը, օգտվի այդ անսպառ հարստություն-ռեսուրսից, խելացի դերաբաշխումով խաղա, որովհետև այդ դեպքում արդեն շնորհի տակ եղող էթնոսն ընդունակ կլինի ընդհանրական շատ անսպասելի ու ճշգրիտ լուծումների, ինչի դեմն առնելը, իսկապես, դժվար կլինի: ՈՒ որպեսզի էս անռեսուրս` աննավթ-անգազ երկրում որևէ խնդիր չունենա, հարգարժան «թշնամի միջազգային հանրությունը» պետք է սնի հայոց բոլոր ամբիցիաները` զարկ տալով մերոնց էմոցիոնալ-զգայական գենին` պրագմատիզմի մենաշնորհը պահելով իրեն:
Մի խոսքով, լիբերալ հռչակումների ուժերը (դե, գոնե Ղարաբաղի, հարևանների հետ հարաբերությունների, եվրոպական արժեքների դավանման)` ի դեմս այսօր «բեմին վրա քալող» ընդդիմության ու իշխանության, գոնե այդ որդեգրումներում սինխրոն չեն խաղում և ոչ մի հարցում` սկսած ղարաբաղյանից, ավարտած ներքաղաքականով:
Հայաստանի իշխանության և ընդդիմության հաջորդական «հմայքներից» մեկն էլ այն է, որ նախագահները միմյանց բացարձակ չեն վստահում: Չեն վստահում անգամ այն հարցերում, որոնց առնչությամբ գիտեն` «չի տալու Սերժը Ղարաբաղը», «չէր տալու Լևոնը Ղարաբաղը»:
Աշխատող ավելի լավ կարգախոս, քան է` «Ղարաբաղը ծախում» են, չի եղել ու չկա:
Չնայած հանուն արդարության պետք է ասել, որ ինչ-որ խաղ կամա-ակամա նաև առկա է (եթե չհաշվենք Անի Գևորգյանի «շուրջ» տեղի ունեցածը և Դավիթ Քիրամիջյանի վերջին ձերբակալությունը) ընդդիմության և իշխանության միջև: Ազատության հրապարակ-ոստիկաններ «ղալմաղալին» եթե վերաբերվենք որպես «պայքարի մոդիֆիկացիայի», ապա ոստիկաններն օգնեցին, որ ընդդիմության նկատմամբ ընդգծված հետաքրքրությունն ամռան և մեռնող քաղաքական այս սեզոնին պահպանվի:
Մյուս կողմից էլ` գիտենք (մամուլի հրապարակումներից և` ոչ միայն), որ ընդդիմությունը, ի դեմս Տեր-Պետրոսյանի, շատ «չի խոչընդոտելու» իշխանություններին, եթե վերջիններս հանկարծ ու փորձեն ինչ-ինչ լուծումներ տալ ղարաբաղյան խնդրին (էս գլխից պնդենք մեր երբեմնի միտքը, որ նման բան չի լինելու), և հետո` Տեր-Պետրոսյանը թույլ չի տալու, որ բողոքավոր կրիտիկական զանգվածը «կանգնի» և Հայաստանում իրականացնի Ռուսաստանի երազած սոցիալական բունտը:
Հաջորդիվ` իշխանությունն էլ իր հերթին է փորձելու «հոգալ», որ ընդդիմությունը չկորցնի իր «հմայքները» և կարողանա պայքարի լարի վրա մնալ մինչև 2012-ի ընտրություններ` ոչ թե նոսրացած, այլ ուժերի ծաղկուն շրջանով: Ընդդիմությունը հաջորդ խորհրդարանում պետք է։ Բոլոր առումներով: Նախ` «բարեփոխիչ» ու «թարմացնող»: Եվ հետո` ԲՀԿ-ից և մնացյալներից ձայներ «առգրավելու»: Այո, իշխանությունները խնդիր են դրել առավել որակյալ խորհրդարան ունենալու, որը նաև կհամապատասխանի քաղաքական քարտեզին:
Ի դեպ, ընտրությունների նախաշեմին, ըստ մեր ունեցած տեղեկությունների, կստեղծվի «մաքուր-անաղարտ-սրտացավ» մարդկանց մի թիմ ևս, որը նույնքան «սրտաբաց ու սրտահույզ» զրույցի կբռնվի ընտրողի հետ: Այո, այն կլինի իշխանական պրոյեկտ, որն արդեն ձայներ կտանի ՀԱԿ-ից և մնացածներից: Փաստորեն, «մնացածները» մի քանի ֆլանգով են աքցանի տակ առնվում:
Իսկ որ ՀԱԿ-ը խնդիրներ ունի իր ներսում և մինչև 2012-ը կարող է որոշակի նոսրացում ապրել, նույնպես գաղտնիք չէ:
Այսպես, ՀԱԿ-ում կան զուտ արևմտյան վեկտորի կողմնակիցներ (ՀՀՇ, «Արմատ», Դավիթ Շահնազարյան...), որոնց առանձնապես շատ չեն ոգևորում ՀԱԿ-ի սիրավեպերը, ասենք, ոչ անհայտ պարոն Սեչինի, իմա` Ռուսաստանի հետ (իսկ այդպիսի էմիսարներ, որոնք լրջորեն «ուղևորված» են դեպ Ռուսաստան, նույնպես առկա են ՀԱԿ-ում):
Արևմտականների մոտ, բոլոր դեպքերում, տարակույսներ առաջացնում է Տեր-Պետրոսյանը. նա վերջերս սկսել է շատ հակվել դեպ Ռուսաստան. 98-ի տառապանքը նրան, թերևս, փորձ է «հաղորդել». Տեր-Պետրոսյանը կարծում է, որ առանց Ռուսաստանի ոչ մի խնդիր Հայաստանում չի լուծվի. սա մեզ պատմում են ՀՀՇ-ի, «Արմատի» տղերքը, որոնց զահլեն էնպե՜ս է գնացել մայր-Ռուսաստանից:
ՀԱԿ-ում առկա են նաև ներքին խնդիրներ, որոնք վերաբերում են ոչ միայն վերը նշված ղարաբաղյան, արտաքին քաղաքական հարցերին, այլ ապագա լիդերությանը: Ճիշտ է, կռիվը կա, սակայն կա նաև տեսակետը, որ Տեր-Պետրոսյանը գոնե տեսանելի ապագայում իր լիդերությունը որևէ մեկին «չի տալու». ոչ միայն այն պատճառով, որ ՀԱԿ-ը ոտքի վրա պահելու գործում նրա խարիզման անգնահատելի է, Տեր-Պետրոսյանը պարզապես շատ լավ է հասկանում, որ եթե ձեռքը քաշեց, ապա ՀԱԿ-ը կտապալվի որպես միավոր, որովհետև լիքը լիդերացուներ կան այնտեղ... Չմոռանանք, որ այնտեղ է երբեմնի լիդեր Ստեփան Դեմիրճյանը, այնտեղ է Արամ Զ. Սարգսյանը, Լևոն Զուրաբյանի մասին է խոսվում, պակաս լիդերներ չեն Արարատ Զուրաբյանը, Ալիկ Արզումանյանը, իսկ Դավիթ Շահնազարյանը` ընդհա՜նրապես։
ՀԱԱԳԱ ԱՍԵԼԻՍ ՇՐԹՈՒՆՔՍ ՃԱՔՈՒՄ Է
Ասել ենք` ՀՀ երկրորդ նախագահը քննարկման անսպառ նյութ է` «ֆիզիկական-հոգևոր-քաղաքական» առումներով: Այսօր բավարարվենք առկա փաստով:
Այսպիսով, երեք տարի շարունակ խոսվող թեմային ընդդիմադիրներն առարկայական տեսք հաղորդեցին: 280-էջանոց հայցը` «կից» 4 հազար 5 հարյուր էջով ուղարկվեց Հաագա:
Լա՞վ է դա, թե՞ ոչ, չքննարկենք: Կա փաստը: Ի վերջո, սա ևս այն նույն շարքից է, ուր մեծ է «իմաստունների խորհրդի» կարիքը, որ պատճառաբանվի. ինչո՞ւ հայոց «արքաներից» մի մասի հետ այսպես է պատահում:
Չխորանալով հարցադրումների մեջ` ճի՞շտ էր, թե՞ ոչ` Հաագա սեփական նախագահի դեմ «գործ» տալը, և արդյո՞ք հայոց ոգին այնքան հասուն չէ, որ այդ պատճառներն իր ոգու դաշտերում որոնի ու արդարադատության իր օրրանում բալասանի վիրավոր մարմնի այդ «մասը». արդյոք Քոչարյանը պատճա՞ռ էր, թե՞ հետևանք, և որպես նախադեպ` հասնելով Հաագային, այնտեղից ո՞ւր է գնալու, երբ բոլորս միասնական ենք` պատճառ-հետևանք շղթայի մեջ, թե դա միայն Քոչարյանի «տարածքն» է` իրեն պետք է թողնել:
Անցնենք քաղաքական մոտիվացիային ու ասենք` մի քանի ամսվա ընթացքում սա երրորդ «դիպվածն» էր, որը մեկընդմիշտ կանխեց Քոչարյանի քաղաքական վերադարձի որևէ հնարավորություն: Ընդ որում, այդ բոլոր պրոցեսները տեղի ունեցան ոչ այնքան քաղաքական, որքան հոգևոր ոլորտում:
Առաջին կորուստը Քոչարյանի համար, թերևս, իր ամենամերձավոր զինակցի` Գրիշա Սարգսյանի մահն էր: Վերջինս էր ողջ Հայաստանով մեկ (և ոչ միայն) լուրջ հանգույցներ ու կապեր ապահովում:
Երկրորդ «դիպվածը» Սերժ Սարգսյանի վաշինգտոնյան այցից ժամեր առաջ ողջ թիմի «ներիշխանական» ոտքի հանումն էր, որը պետք է հոգեբանական հզոր ազդակ դառնար` «Քոչարյանը վերադառնում» է ռեֆրենով և, շղթայական ռեակցիայի վերածվելով, իրական վերադարձ կերտեր:
Ո՛չ արտաքին աշխարհը, ո՛չ ներքին` հայոց աշխարհը, բացի որոշ բացառություն-անհատներից, շատ չազդվեցին դրանից: ՈՒ էստեղ Քոչարյանի համար ոչ այնքան վարչապետ դառնալ-չդառնալը, վերադարձ-չվերադարձն էր ամենաէականը, որքան ֆիքսումը, որ ինքը հոգեբանորեն զատվել, հեռացել է այն ամբողջությունից, այն աուրայից, որի վրա մոգական զորություն ուներ, որը կոչվում էր հայոց ընդհանրական մենթալ պլան:
Վերջինը սա էր` ընդդիմության Հաագա ուղարկած գործը: Այն իրավաբանական ոչ մի հետևանք չունի: Գիտենք: Զուտ քաղաքական գործիք է: Ընդորում` դարձյալ հոգեբանական: Ընդորում, ոչ միայն ներքին օգտագործման, այլև արտաքին: Դրսի ուժերն էլ այն հարկավոր պահին կկիրառեն: Եթե սկսեցին կիրառել, դա կլինի ազդակ, որ ղարաբաղյան հարցը լուծման ընթացքի մեջ է հայտնվել։
Բոլոր դեպքերում, հոգեբանական այդ կորուստները գոնե Ռոբերտ Քոչարյանի համար խիստ օգտակար են` վճարման ստադիա թևակոխելու առումով։ Այն հոգուն ազատագրում է բերում:
Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆ

Մեկնաբանություններ