Ադրբեջանը պետք է իմանա, որ Արցախը մի տեղ է, որին այլևս խփել, կուլ տալ հնարավոր չէ:
Վազգեն ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Հոկտեմբերի 17-ին հայտարարվեց երկրորդ հրադադարը՝ այս անգամ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի միջնորդական ջանքերով: Հոկտեմբերի 17-ին իրադարձությունների նոր կարուսել էր՝ բոլորը զանգում էին բոլորին ու հանրայնացնում զանգերը: Որևէ բանական մարդ, եթե օրը 24 ժամ հետևի զանգերի ու հայտարարությունների լրահոսին, երրորդ օրը կամ կկորցնի սթափ գիտակցելու ունակությունը, կամ կդադարի հավատալ ինքն իրեն, կամ կդադարի հավատալ հայտարարությունների հավաստիությանը: Կամ՝ բոլորը միասին: Այս խելագար պատերազմը ամեն օր է ստեղծում նոր իրավիճակ, բոլոր իրավիճակներում անխախտ է՝ ՄԵՆՔ ՀԱՂԹՈՒՄ ԵՆՔ, ՀԱՂԹՈՒՄ Է ՄԵՐ ԶԻՆՎՈՐԸ:
Տարօրինակ էր, որ պատերազմի առաջին օրերին իրավիճակին համարժեք հայտարարություններ անող Ֆրանսիայի նախագահը համարյա 20 օր լռեց: Մակերևույթին լողացող բացատրությունն էր, որ Ֆրանսիան, ինչպես և ԱՄՆ-ը, ասպարեզը թողել է ՌԴ-ին: Նախ՝ Ռուսաստանի հորդորով, երկրորդ՝ արձանագրելով, որ այն, ինչ կատարվում է Արցախում, Ռուսաստան-Թուրքիա առճակատման երրորդ ճակատն է՝ Սիրիայից ու Լիբիայից հետո, և ուրեմն՝ Մոսկվան ու Անկարան պետք է կարգավորեն փոխհարաբերությունները Եվ երրորդ՝ եթե բանակցությունները հարցը չեն լուծում, թող հաղթի ուժեղը: Իրականում այս ամբողջ ընթացքում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներ Ֆրանսիան և ԱՄՆ-ը շարունակել են դիվանագիտական ջանքերը: ՌԴ՝ նախագահի, ԱԳ նախարարի, Պնախարարի մակարդակով՝ նույնը: Ռուսաստանը նաև շարունակել է պնդել, որ «Առաջարկները, որոնք կազմել և շարունակում է մշակել ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, մնում են բանակցությունների սեղանին: Դրանց բովանդակությունը հայտնի է՝ փուլային եղանակով աստիճանաբար ազատել հարակից շրջանները` այդ ընթացքում երաշխավորելով անվտանգությունն ու Հայաստանի և Ղարաբաղի միջև հուսալի կապը, նախքան կորոշվի Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը»՝ ինչպես բանաձևել է ՌԴ ՊՆ մամլո խոսնակ Մարիա Զախարովան:
Ի՞նչ ունենք առաջինին 8 օր անց հաջորդած երկրորդ հրադադարից հետո.
1. Հրադադարը չի պահպանվում Ադրբեջանն արդեն երկրորդ ժամից խախտեց: ԱԳՆ խոսնակ Լեյլա Աբդուլաևան CNN Turk-ի ուղիղ եթերում հրադադարին զուգահեռ հայտարարեց. «Ադրբեջանի ցանկությունը, նպատակը բոլոր հողերի ազատագրումն է, և դա նախագահի մակարդակով բազմիցս ասվել է։ Մենք մինչև վերջ ենք գնալու, «մի քանի գյուղ ազատագրվեց, մնացածը մնաց» խոսակցություններ չեն կարող լինել։ Այս մարդասիրական հրադադարի նպատակը գերիների և դիակների փոխանակումն է, սակայն սա պատերազմի ավարտ չէ: Հիմա ամեն կողմից մեզ հրադադարի, էսկալացիայի նվազեցման կոչեր են գալիս, բայց մենք ասում ենք, որ 30 տարի բանակցեցինք, արդյունք չեղավ։ Հրադադարը ոչ մի կերպ չպետք է մեկնաբանվի որպես հողերի ազատագրման դադարեցում»: Սա հավատարմության երդում էր Անկարային, որ հավաստում էր՝ «մի քանի գյուղ ազատագրելու» են ունակ: «Ադրբեջանական բանակը վաղուց էր նախապատրաստվել այս հարձակմանը: Բաքվին չի հաջողվել հասնել իր ռազմական նպատակներին, անգամ Թուրքիայի աջակցությամբ», արձանագրել է Stratfor -ի ռազմական փորձագետ Սիմ Թեքը։
2. Աշխարհաքաղաքական բախումը մնում է նույն հարթության վրա: Ադրբեջանը փորձում է իր ինքնիշխանությունը հաստատել Ստեփանակերտում, բայց կորցնում է Բաքվում. ամեն ինչ վճռում է Էրդողանը: Եվ դա օրեցօր ընդունում է միջազգային կոչվող հանրությունը: Սկսած Ռուսաստանից, որ դժվարությամբ, բայց պիտի հաշտվի փաստի հետ՝ Ադրբեջանը կորցրել է, ուստի քաղաքական ռևերանսների անհրաժեշտություն չկա: Պատահական չի ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը արդեն հայտարարում, որ Ռուսաստանը երբեք Թուրքիան չի համարել ռազմավարական դաշնակից, այլ՝ գործընկեր: Գործընկերոջ ու դաշնակցի հետ հարաբերությունների տարբերություններն ակնհայտ են:
Միայն հիմա, երբ Էրդողանը Անկարայում ընդունում է ՈՒկրաինայի նախագահին ու խոստանում աջակցել Ղրիմը «վերադարձնելուն», երբ Թուրքիան Ս-400-ները համարյա թե ուղիղ եթերում Սինոպում փորձարկելով, հնարավորություն տվեց ՆԱՏՕ-ին սկանավորել համակարգի պարամետրերը, Ռուսաստանը խոր մտածելու թեմա ունի՝ «գործընկերոջ» հետ հարաբերությունների ապագայի մասին, համենայն դեպս՝ մոջահեդների դեմ պայքարի ու ահաբեկչությունը ՌԴ տարածք փոխանցելու: Արտաքին քաղաքականության՝ սխալների ուղղում է պետք: Թուրքական մանգաղի վրա 100 տարի առաջ գայթել՝ 100 տարի հետո նորից գայթելու՞՝ իրականությունը չտեսնելու ռուսական համառություն է պետք: Փոխարենը՝ ռուսները փորձագիտական և քաղաքական մակարդակներում բարձրաձայնում են ԽՍՀՄ-ը վերականգնելու անհրաժեշտությունը, իմա՝ Էրդողանը ուզում է Օսմանյան կայսրությունը վերականգնել, Պուտինը՝ ռուսական: Բայց ինչու՞ նորից մեր հաշվին: Ինչու՞ Ռուսաստանը մինչև այսօր Էրդողանին ու Ալիևին ագրեսոր չի անվանել, ինչպես ՄԽ համանախագահներ Ֆրանսիան ու ԱՄՆ-ը: Պատժամիջոցներ ենք պահանջում Արևմուտքից, որից պարբերաբար հրաժարվել ենք, իսկ մեր դաշնակից Ռուսաստանը սահմանե՞լ է: Թե՞ սպասում է Էրդողանը մոջահեդներ ուղարկի Ղրիմ:
Շատերին անակնկալի բերեց ԱՄՆ պետքարտուղար Մայք Պոմպեոն՝ WSN Atlanta հեռուստաընկերությանը հարցազրույցով: «Հիմա մենք ունենք Թուրքիա, որը միջամտել է և ռեսուրսներ տրամադրել Ադրբեջանին` մեծացնելով վտանգը ու թեժացնելով Ղարաբաղի համար պատմական կռիվը: Լեռնային Ղարաբաղի, որը փոքրիկ մի վայր է` 150000 բնակչությամբ։ Այս հակամարտությունը պետք է լուծվի բանակցությունների և խաղաղության շուրջ քննարկումների միջոցով, ոչ թե ռազմական ճանապարհով, և հատկապես ոչ թե երրորդ երկրի գալով ու իր ռազմական հնարավորությունները ապահովելով, որ ինքնին նշանակում է իրավիճակն ավելի թեժացնել։ Մենք հույս ունենք, որ հայերը կկարողանան դիմակայել այն ամենին, ինչ ադրբեջանցիներն են անում։ Եվ նրանք բոլորը, նախքան խաղաղության շուրջ քննարկումները, կկարողանան ճիշտ իրականացնել հրադադարը, հետո նստել սեղանի շուրջ և իրենց հարցերը պարզել»,- ասել է նա:
Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն տեղնուտեղը բողոքեց. «ԱՄՆ պետքարտուղարի կարծիքը չի համապատասխանում հակամարտության կապակցությամբ նախկինում արված ԱՄՆ-ի կառավարության բազմաթիվ հայտարարություններին։ Այդ կարծիքը չի համապատասխանում ԱՄՆ-ի կարգավիճակին` որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում համանախագահող երկիր»։ Փաստացի՝ Պոմպեոն ուղիղ ասաց՝ ո՞վ, ավելի ճիշտ՝ ովքե՞ր են ագրեսորները՝ դառնալով Ֆրանսիայից հետո երկրորդ երկրի բարձրաստիճան պաշտոնյան: Արցախի հարցը «չափազանց վիճելի» որակելով՝ Պոմպեոն նշեց, որ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը կապ չունի Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի հետ: Հույս հայտնելը բացահայտ ակնարկ էր Մոսկվային՝ լուծիր հարցերդ Թուրքիայի հետ, քանի դեռ հայերը դիմադրում են: Կմիջամտի՞ ԱՄՆ-ը, Պոմպեոն հարցը բաց է թողել: Ոչ առանց պատճառի: Այս պատերազմը ոչ միայն ՌԴ-Թուրքիա, այլև ՌԴ-ԱՄՆ հարաբերությունների հատույթում է: ՈՒ եթե Բաքուն համաձայնեց, Անկարան մերժեց Մոսկվային, հետո նաև Փարիզին, գալիս է Վաշինգտոնի պահը: Պատժամիջոցնե՞ր, թե՞ ճանաչում: Զոհրաբ Մնացականյանը մեկնում է ԱՄՆ:
3. Կոնֆլիկտը չունի ռազմական լուծում, դիվանագիտական լուծումը բանակցություններն են: Բայց պետք է կայուն հրադադար: Եվ երաշխիքներ, որ հաջորդ պահին Էրդողանը նորից կրակելու հրաման չի տա Ալիևին: Միայն երաշխավորված, կայուն հրադադարը բովանդակային բանակցությունների հնարավորություն կտա: Փաստացի՝ երկարատև, թե կարճատև՝ պատերազմները բանակցությունների վրա չեն ազդում՝ օրակարգի առումով: Ադրբեջանը պնդում է «7 շրջաններ՝ խաղաղության դիմաց» սկզբունքը, հայկական կողմը՝ Արցախի Հանրապետության կարգավիճակն է համարում կարմիր գիծ: Բանակցությունները չունեն փոխընդունելի ՕՐԱԿԱՐԳ: Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ֆեյսբուքում գրել է. «Անջատում հանուն փրկության» սկզբունքը, որը ժողովուրդների ինքնորոշման սկզբունքի ժամանակակից դրսևորումն է, իրավունք է տալիս առանձին խմբերին, ժողովուրդներին ինչպես անջատվել որևէ պետությունից, երբ կա խտրականության, մարդու իրավունքների լայնածավալ խախտումների կամ ցեղասպանության ռիսկ, այնպես էլ բացառում է միացումը մի պետության հետ, եթե միավորումը բերելու է վերը նշված նույն հետևանքներին: Հատկապես սա պիտի դրվի Ղարաբաղի հարցի կարգավորման մեր հայեցակարգի հիմքում և վարձկան-ահաբեկիչների ներգրավվածությունը ընթացիկ պատերազմին, Թուրքիայի և Ադրբեջանի ահաբեկչական գործելակերպը նման միջազգային ըմբռնման հասնելու իրական հնարավորություն է տալիս։ Ողջ հայության ներուժը պետք է կենտրոնացնենք այս խնդրի լուծման վրա»: Իմա՝ Արցախի ճանաչումը մնում է հայ դիվանագիտության ու սփյուռքի օրակարգի ԹԻՎ 1 խնդիրը: 2 քաղաք Ֆրանսիայում՝ Ալֆորվիլը և Լիմոնեն, Միլանը Իտալիայում ճանաչել են Արցախը: Իսպանիայի Կոնգրեսի 21 պատգամավոր և 15 սենատոր դատապարտել են թուրք-ադրբեջանական ագրեսիան ընդդեմ Հայաստանի և Արցախի, կոչ են արել միջազգային հանրությանը ճանաչել Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը: Ավստրիայի. Լյուքսեմբուրգի խորհրդարանները բանաձևեր են ընդունել, 20 պատգամավորներ դիմել են Ֆրանսիայի իշխանություններին անհապաղ ճանաչելու ԼՂՀ-ն, Սփյուռքը հարցը պահում է բոլոր երկրների օրակարգում: ՄԱԿ-ի ԱԽ-ն երկրորդ արտահերթ նիստն է հրավիրել Արցախի հարցով: ԱԽ-ն պատասխանատու է միջազգային խաղաղության և անվտանգության համար, ունի 15 անդամ, 5-ը՝ ԱՄՆ-ը, Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան, Ռուսաստանն ու Չինաստանը, մշտական անդամներն են և ունեն վետոյի իրավունք, 10-ը՝ ոչ մշտական անդամներն են և ընտրվում են 2 տարով՝: 2020-ին ոչ մշտական անդամներն են՝ Բելգիան, Վիետնամը, Գերմանիան, Դոմինիկյան Հանրապետությունը, Ինդոնեզիան, Նիգերը, Սենտ Վինսենտը, Թունիսը. Էստոնիան, Հարավային Աֆրիկան: Թերևս Ադրբեջանն ու Թուրքիան փորձելու են հասնել ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների ձևաչափի փոփոխության՝ Անկարայի ներառումով, ինչ չկարողացան ռազմի դաշտում, փորձելու են ստանալ դիվանագիտական դաշտում: Կամ էլի մի բանաձև, որ թաշկինակ դարձնեն մինչև վերջ չկարդացածների համար: Չի ստացվելու: Ավելին, Ֆրանսիայի նախագահի միջնորդությամբ հրադադարի խախտումը Ադրբեջանի կողմից՝ լրացուցիչ խթան է, որ Ֆրանսիան ճանաչի Արցախի անկախությունը: Դժվարը առաջինն է: ՈՒ դա նոր իրավիճակ է ստեղծելու և փոխելու է բանակցությունների բովանդակությունը: Պայքարը շարունակվում է, ու ՄԵՆՔ ՀԱՂԹՈՒՄ ԵՆՔ:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Իսկ Հայաստանում մոլեգնում է կորոնավիրուսը՝ օրական 1000-1500 նոր վարակված՝ մահաթվի կտրուկ աճով:
ՄԱԿ-ի գրասենյակի ու ԱՄՆ-ի դեսպանատան մոտ խաղաղ հանրահավաքները և Արցախը ճանաչելու պահանջները Երևանում քիչ են, նույն հանրահավաքներն ու նույն պահանջները պետք է ներկայացվեն ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անդամ երկրների ու ԵՄ ներկայացուցչությանը, ՆԱՏՕ-ի գրասենյակին, Հայաստանում բոլոր դեսպանատներին՝ պահանջելով իրադարձությունների համարժեք լուսաբանում, զենքի վաճառքի էմբարգո Ադրբեջանին ու Թուրքիային և Արցախի անկախության ճանաչում: Երբ ամբողջ սփյուռքը ոտքի է կանգնել, Հայաստանի ժողովուրդը ևս իր խոսքն ունի աշխարհին, որ խուլ ու կույր, համր խաղի մեջ է: ՈՒ դա ամենաուղիղ ճանապարհն է պատերազմի քվինտէսենցիան իրենց երկիր ու իրենց տուն տանելու: