Այժմ տեղափոխվենք դեպի Միջերկրական ծով։ Լիբանանի ողբերգությունը ցնցեց ամբողջ աշխարհը։ Հազիվ թե որևէ մեկը կարող է ինչ-որ բան հաստատել, բայց թե ով է պայթեցրել Խաբարովսկում ծնված ոմն գործարարի սելիտրայով լի նավը, շատ մեծ հարց է։ Դեռ պետք է պարզել, թե այդ «գործարարը» (ազգային պատկանելությունը չի նշվում) դիտավորությա՞մբ, թե՞ իր բթամտության պատճառով է 9 տարի առաջ Բեյրութի նավահանգստում թողել այդ նավը՝ նախապես հայտարարելով իր սնանկացման մասին։ Պայթյունը կարո՞ղ էր անփութության կամ անբարեխղճության հետևանք լինել։ Ամեն ինչ կարող էր լինել, իհարկե։ Բայց մենք կանխազգում ենք, որ Բեյրութում յուրատեսակ վրեժ է լուծվել ամերիկյան «USS Bonhomme Richard» ավիակրի հուլիսի 12-ին ԱՄՆ-ում տեղի ունեցած պայթյունի համար։ Այսինքն, դա նախապատրաստված ահաբեկչական գործողություն էր։ Իսկ «խաբարովսկցի գործարարը» պարզապես հարկավոր պահին հայտնել է ճշգրիտ տվյալները, թե որտեղ և ինչ է գտնվում։
Երկրաշարժի ուժով հզոր պայթյունը ցնցել է Բեյրութը, դրան հետևել է հարվածային ալիքը, որն ավերել է քաղաքի մեծ մասը։ Հավանաբար պայթյունին նախորդել է հրդեհը, որը բռնկվել է քաղաքի նավահանգստի շրջանում՝ դատելով պատահարի վայրից արված տեսագրությունից։ Պայթյունի պատճառն անհայտ է եղել։ Պայթյունից ցնցվել են շենքերը, հետո կրկին խոցվել են հարվածային ալիքից, որը կոտրել է լուսամուտները՝ մարդկանց վիրավորելով ապակու բեկորներով։ Եղել են հարյուրավոր զոհեր, հազարավոր վիրավորներ, ավելի քան 300 հազ. բեյրութցի մնացել է առանց կացարանի։ Բեյրութի քաղաքապետ Մարվան Աբուդը դա անվանել է «ազգային աղետ», իսկ երկրի վարչապետ Հասան Դիաբը սգո օր է հայտարարել։
Իրանի արտգործնախարար Ջավադ Զարիֆը հայտարարել է Բեյրութի ողբերգությունից հետո Լիբանանին ցանկացած անհրաժեշտ օգնությունը ցույց տալու՝ իր երկրի լիակատար պատրաստության մասին։
Ողբերգության վարկածներ դեռ շատ կլինեն, սակայն օգոստոսի 4-ին Իրանից հաղորդեցին տագնապալից ու շատ բան ասող նորություններ։ Պայթյունից հետո Բեյրութում հրապարակվել են Լիբանան-Սիրիա ափագծում ԱՄՆ ՌԾՈՒ-ի չորս լրտես ինքնաթիռների «անսովոր պարեկների և հետախուզական գործողությունների» ռադիոտեղորոշման նկարներ։ Այդ առթիվ անվտանգության գծով որոշ փորձագետներ հայտարարել են, որ կա ԱՄՆ-ի սաբոտաժի հնարավորություն, հավելելով, որ ամերիկյան ուժերը կարող էին դիվերսիոն գործողություն ծրագրել վերջին օրերին։ Անվտանգության վերլուծաբանները համարում են, որ դա աննախադեպ է։ Այդ պահի և ռադիոտեղորոշման պատկերների կարևորությունն այն է, որ ամերիկյան հետախուզության աղբյուրները գիտեին այդ նավահանգստում մոտ 9 տարի պահվող 50 տոննա նիտրատների գոյության մասին։ Հայ ընթերցողներին մենք ցույց կտանք այդ հրապարակումները. ամեն ոք կարող է հարցնել մասնագետներին, թե ինչ կարող են ասել այդ ռադիոտեղորոշման նկարները, և ինչու էին ամերիկյան օդանավերը պայթյունից անմիջապես առաջ «հետազոտում» լիբանանա-սիրիական ափը։ Իսկ Իրանում համոզված են, որ դա հենց ահաբեկչական գործողություն է կամ նույնիսկ ռազմական հարձակում, ու հենց ԱՄՆ-ը և Իսրայելն ամենամեծ օգուտը կքաղեն Բեյրութի պայթյունից և ավերածություններից։ Իսրայելը և Արևմուտքն արդեն պնդում են, թե իբր պայթյունը եղել է նավահանգստի այն շինություններում, որոնք վերահսկվում էին շիական «Հզբոլահ» կուսակցության կողմից։ Բայց դեռ օգոստոսի 4-ին «Հզբոլահը» հերքել է այդ պնդումները։
Ի՞նչ է տեսնում աշխարհը։ Այն, որ հիմնականում տուժել են Բեյրութի շիական ու հայկական թաղամասերը, պայթյունից աննշան վնասվածքներ է ստացել Բեյրութում ՌԴ դեսպանատունը։ Հետաքննություն կլինի, և երբ հայտնվեն առաջին պաշտոնական տվյալները, կարող ենք հասկանալ, թե պատահակա՞ն է, որ Բեյրութում տուժել են հիմնականում շիաներն ու հայերը։ Բայց այդ ժամանակ... պայթյունի ժամանակ ԱՄՆ-ին և Իսրայելին ակնհայտորեն օգնել են Թուրքիայի հատուկ ծառայությունների գործակալները։ Լիբանանում Անկարան բավական ճյուղավորված գործակալական ցանց ունի։ Եվ երբ հունիսի վերջին Բեյրութում հակահայկական սադրիչ հանրահավաքներ ու երթեր եղան, դա Թուրքիայի ու նրա գործակալների ձեռքի գործն էր։ Այդ դեպքում ամեն ինչ իր տեղն է ընկնում։ Հայերը թուրքերի թշնամիներն են, շիաները՝ Իսրայելի։ Լիբանանի շիաների ու քրիստոնյաների (այդ թվում՝ հայերի) միջև 2014 թ. աշնանից գործում է համաձայնագիր համատեղ պաշտպանության մասին սուննի ահաբեկիչներից, որոնց հովանավորել և հովանավորում են... ովքե՞ր։ Ճիշտ է, ԱՄՆ-ը, Իսրայելը և Թուրքիան։ Եվ ոչ մեկը չպետք է մտածի, թե իբր «ամերիկացիները տեղյակ չեն», թե ով է պայթեցրել Բեյրութի նավահանգիստը, և արդյունքում ովքեր են Լիբանանի մայրաքաղաքում սպանել հայերին ու շիաներին։ Իրանը տվյալներ է տրամադրել, որ պայթյունից քիչ առաջ ԱՄՆ-ի լրտեսական ինքնաթիռները կասկածելիորեն թռել են Սիրիայի և Լիբանանի միջերկրածովյան ափի վերևով։
Բայց, չգիտես ինչու, Բեյրութի ողբերգությունից հետո սոցիալական ցանցերում հայ ռուսատյացները կրկին վերականգնել են քարոզչական գործողությունները Ռուսաստանի և նրա նախագահի դեմ։ Դա հնչում է մոտավորապես այսպես. «Նրանք (Ռուսաստանն ու Պուտինը) Հայաստանի երկու կողմում զինում են մեր թշնամիներին»։ Հետաքրքիր է, թե ինչքան են վճարում Հայաստանի այդպիսի քաղաքացիներին (կամ այլ երկրների քաղաքացի հայերին) այն կենտրոնները, որոնք նրանց կարգադրել են վերականգնել այդ քարոզչությունը։ Ո՞ր տարադրամով են վճարում. մի՞թե ամերիկյան դոլարներով, որոնք օրեցօր կորցնում են իրենց ուժը։ Իսկ ո՞ր տարադրամով են վճարում այդ հայերին այն բանի համար, որ նրանք ջանադրաբար լռում են Իսրայելի մասնակցության մասին ոչ միայն Թուրքիային ու Ադրբեջանին զենք մատակարարելու մեջ. իսրայելական շեկելներո՞վ կամ նույնպես ԱՄՆ դոլարներո՞վ։ Ի դեպ, մեր խնդիրը չէ ուրիշների փողերը հաշվելը. կան մարդիկ, որոնք չեն ամաչում դավաճանությամբ փող վաստակելուց։ Մենք այդ մակարդակի «քարոզիչներին» կառաջարկեինք իրենց «մեղադրանքների» շարքում գոնե հիշատակեին, որ ՌԴ-ն ուժեղ կերպով զինում է (այս կամ այն ձևով) նաև Իրանին ու Չինաստանին՝ «Հայաստանի երկու կողմում մեր թշնամիների» բացահայտ հակոտնյաներին ու մրցակիցներին։
Մեր ուշադրությունը գրավեց Ադրբեջանի նախագահի մամուլի ծառայության 2020 թ. օգոստոսի 13-ի պաշտոնական հայտարարությունը. «Նախագահ Ի. Ալիևը օգոստոսի 12-ին զանգահարել է ՌԴ նախագահ Վ. Պուտինին, ինչի ընթացքում նրան տեղեկացրել է հայ-ադրբեջանական սահմանում հուլիսի 12-16-ի հայկական սադրանքի մասին։ Ի. Ալիևը նշել է, որ այդ սադրանքի հետևանքով զոհվել են ադրբեջանցի զինծառայողներ և մեկ քաղաքացիական անձ, բացի դրանից սահմանամերձ գյուղերում տուժել են բնակելի տներ»։ Հետո գալիս է բաքվեցիների ամենաիսկական գանգատը... Ռուսաստանից. «Հայ-ադրբեջանական սահմանում ընդհարումներից հետո Ռուսաստանից Ղազախստանի, Թուրքմենստանի և Իրանի օդային տարածությամբ Հայաստան է հասցվել ավելի քան 400 տոննա ռազմական բեռ, և հեռախոսազանգի հիմնական նպատակն այդ խնդրի պարզաբանումն է»։ Մասնավորապես Ալիևը հայտարարել է, որ, սկսած հուլիսի 17-ից տեղի են ունենում ռազմական նշանակությամբ բեռների փոխադրումներ ՌԴ-ից Հայաստան, և այդ հարցը լուրջ անհանգստություն է առաջացնում Ադրբեջանում։ Այժմ Հայաստանի քաղաքացիները հասկանու՞մ են, թե ում օգտին են գործում հայ ռուսատյացներն ու քարոզիչները։ Ճիշտ է, ոչ միայն ԱՄՆ-ի և Իսրայելի, այլև թուրքերի և կովկասյան թաթարների։
Հասկանալի է, որ ռուսատյաց հայերի համար առաջնայինը ԱՄՆ-ին հավատարմորեն ծառայելն է, և դա մենք պնդում ենք՝ հենվելով ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնականի տեղակալ Սթիվեն Բիգանի օգոստոսի 13-ի հայտարարությունների վրա՝ արված «Վրաստանը և հարևանությունը» ամենամյա կոնֆերանսի ժամանակ։ Սկզբում նա կարծես սովորականի պես խոսում էր Վրաստանի մասին. «Մենք ստիպված ենք կրկնապատկելու մեր փորձերը, ճնշումը Ռուսաստանի վրա՝ նպատակ ունենալով ամբողջովին կատարելու 2008 թ. հրադադարի համաձայնագիրը, հրաժարվելու Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի անկախությունը ճանաչելուց և վրացական տարածքների օկուպացումից»։ Իսկ հետո նա անդրադարձավ նաև հայ-ադրբեջանական ռազմական բախումների թեմային. «Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հուլիսին բռնկված բախումներն ընդգծում են տարածաշրջանում հակամարտության կարգավորման և այդ ուղղությամբ աշխատանքների անհրաժեշտությունը»։ Բիգանը «մեր հարցում», այնուամենայնիվ, զգույշ էր. «Լինելով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ՝ ԱՄՆ-ը բոլոր կողմերին կոչ է անում պահպանելու հրադադարի համաձայնագիրը և զերծ մնալու սադրանքներից»։ Սակայն խորամուխ լինենք, թե նա ինչ ասաց վերջում. «ԱՄՆ-ը գործում է և Վրաստանի հետ շարունակելու է Հարավային Կովկասի և Կենտրոնական Ասիայի անվտանգության ընդհանուր տեսլականի մշակումը, որպեսզի տարածաշրջանն ազատ լինի հակամարտություններից և ազդեցությունից։ ԱՄՆ-ը շեշտը դնելու է ժողովրդավարական կառավարման և տնտեսական զարգացման վրա»։ Թե որն է մեր տարածաշրջանում անվտանգության «ընդհանուր (Վրաստանի հե՞տ...) տեսլականը», Բիգանը ձևակերպել է հստակ. առաջարկում է կրկնապատկել ճնշումը Ռուսաստանի վրա Այսրկովկասում, ողջ Այսրկովկասում, ոչ թե միայն ինքնիշխան Աբխազիայում ու Հարավային Օսիայում։ Բայց մենք այն տպավորությունն ունենք, թե Բիգանը խոսում էր «Հարավային Կովկասի և Կենտրոնական Ասիայի անվտանգության ընդհանուր տեսլականի» մասին ոչ այն իմաստով, թե կա ինչ-որ ընդհանուր ամերիկա-վրացական տեսլական։ Ոչ, իրականում ԱՄՆ-ը մեր տարածաշրջանի անվտանգության խնդիրների վերաբերյալ ընդհանուր տեսլական ունի միայն Անգլիայի, Թուրքիայի և Իսրայելի հետ։ Իսկ դա ինքնաբերաբար նշանակում է՝ նաև Ադրբեջանի հետ։ Մտածեք ու եզրակացրեք, Հայաստանի քաղաքացիներ։ Ալիևը «դժգոհ է» Ռուսաստանից Հայաստան 400 տոննա ռազմական մատակարարումներից, իսկ ամերիկացի Բիգանն առաջարկում է «կրկնապատկել ճնշումը Ռուսաստանի վրա»։ Հայերից ու՞մ և կոնկրետ ի՞նչը հասկանալի չէ։
Ինչպես տեսնում ենք, բաքվեցիները, ոչ առանց Թուրքիայի հետ համաձայնեցնելու, բացահայտորեն գնում են Ռուսաստանի ու Սերբիայի դեմ, որոնք չեն էլ թաքցնում, որ զենք ու զինամթերք են տրամադրում Հայաստանին։ Բայց Սթիվեն Բիգանի հայտարարություններից ակնհայտ է, որ Թուրքիայի ու կովկասյան թաթարների ղեկավարությունն ընդհանուր է՝ ԱՄՆ-ը։ Չենք սխալվի, եթե ավելացնենք՝ Իսրայելը։ Սույն նյութի հեղինակի մեջ այդ կարծիքը հասունացել է դեռ 1992 թ., երբ առաջին անգամ հայտնի դարձավ կովկասյան թաթարների հանրապետություն Իսրայելի թափանցման մասին, իսկ հետո բազմիցս ամրապնդվեց 2000-ականների սկզբում, երբ Իրանը մի քանի անգամ իսրայելցիներին ու կովկասյան թաթարներին «բռնեց» այն բանում, որ «Ապշերոնի խանությունում» գործում են Իսրայելի դիվերսիոն-հետախուզական և քայքայիչ բազաներ։ Ի դեպ, կասկածներ կան, որ նաև 2016 թ. Արցախի մարտական գործողությունների գոտում. իսրայելցիներն իրենք են խոստովանել, որ իրենց մասնագետները մասնակցել են կովկասյան թաթարների և Թուրքիայի ապրիլյան ագրեսիային։
(շարունակելի)
Սերգեյ ՇԱՔԱՐՅԱՆՑ