Բայց շու­խուռ չենք ա­նում: Կամ էս կողմ, կամ էն, մի­ջի­նը չկա: Պար­տու­թյու­նը մահ է: Ըն­կե­րո­վի մա­հը մեզ հա­մար ա­նըն­դու­նե­լի եզ­րույթ է՝ թուր­քին պա­տու­հա­սած լեռ­նա­յին հար­սա­նիք կդառ­նա:

Ոչ ոք ցայ­սօր տե­ղյակ չէ, թե իր նվա­ճած եր­կր­նե­րի հարս­տու­թյու­նը Տիգ­րա­նը ու՞ր է խց­կել: ՈՒ­զում եմ նվա­ճո­ղա­կան այդ ժա­մա­նակ­նե­րի վի­ճա­կագ­րա­կան տվյալ­նե­րի հան­րա­գու­մա­րը ներ­կա­յաց­նել և բա­ցա­հայ­տել, որ Տիգ­րան Մե­ծի ժա­մա­նակ բնակ­չու­թյան ա­ճը ա­պա­հով­վել է ոչ թե ներ­քին ծնե­լու­թյան, այլ իր տի­րա­պե­տու­թյան տակ ան­ցած պե­տու­թյուն­նե­րի բնակ­չու­թյան բռ­նի տե­ղա­հան­ման և ներ­գաղ­թի ար­դյուն­քում, որ նվա­զա­գույն զամ­բյու­ղի մեջ ոչ օ­ճառ ու ա­տա­մի մա­ծուկ կար, ոչ էլ, նե­րե­ցեք, զու­գա­րա­նի թուղթ, չէին հաշ­վարկ­ված գույ­քա­հար­կը, կո­մու­նալ վճա­րում­նե­րը, կա­հույ­քի ձեռք­բե­րու­մը, հան­գս­տի ի­րա­վուն­քը և այլն:

Մեր ի­րա­րա­մերժ ի­րա­կա­նու­թյան մեջ դի­լե­մա­յի հաս­նող և դրա շուրջ ըն­թա­ցող «սու­սե­րա­խո­ցում­նե­րի» մր­ցա­վազ­քը քա­ղա­քա­կան դաշ­տում նո­րու­թյուն չէ։ Ե­թե ոչ վաղ ան­ցյա­լում դա մո­դա­յիկ էր, ինք­նադրսևոր­ման ձևե­րից մե­կը, ա­պա այ­սօր սո­վո­րա­կան է դար­ձել, կո­րո­նա­վի­րու­սա­յին։

Այն ժա­մա­նակ, երբ ավ­տո­քա­րա­վա­նը, աղ­բյու­րի նման մեղմ կար­կա­չե­լով, հա­սավ գյուղ: Էս ի՛նչ վի­ճակ է տի­րում գյու­ղում: Էս ի՛նչ է սրանց հալ-հա­րա­քյա­թը: Ան­բան, ան­գործ: Գո­մե­րը՝ կեղ­տոտ: Կա­թը՝ թրի­քոտ:

Տիկ­նայք և պա­րո­նայք, հար­գե­լի երդ­վյալ ա­տե­նա­կալ­ներ, մեր քա­ղա­քա­ցի­նե­րի հան­դեպ մար­դա­սի­րա­կան դրսևո­րում­նե­րից, բա­րու­թյան և հան­դուր­ժո­ղա­կա­նու­թյան մղում­նե­րից դրդ­ված, դա­տա­վա­րու­թյուն­նե­րը շա­րու­նակ­վե­լու են, մենք դեռ շատ ցն­ցող ա­նակն­կալ­ներ ենք մա­տու­ցե­լու մեր հան­րու­թյա­նը...

Հաշ­վի առ­նե­լով մեր երկ­րում և աշ­խար­հում ստեղծ­ված կո­րո­նա­վի­րու­սա­յին ճգ­նա­ժա­մը, կոչ եմ ա­նում միա­նալ մեր նա­խա­ձեռ­նու­թյա­նը, դուրս գալ պա­սիվ, սպա­սո­ղա­կան դրու­թյու­նից ու ինք­նա­մե­կու­սաց­ման պայ­ման­նե­րում սկ­սել աշ­խա­տել, աշ­խա­տել միա­սին, միա­վո­րել մեր ու­ժե­րը, մեր մաս­նա­գի­տա­կան ու նյու­թա­կան կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը, որ­պես­զի դուրս գանք այս կո­լապ­սից:

Մեջ­բե­րումն Աստ­վա­ծաշն­չից է: Վե­րա­բե­րում է ջր­հե­ղե­ղյան ժա­մա­նակ­նե­րին, երբ «գեթ մեկ ար­դար չկար» (Նո­յից բա­ցի), ու մար­դիկ կա­տա­րում էին միայն ի­րենց սր­տի ցան­կու­թյուն­նե­րը` խառ­նակ­վում, այ­լա­սեր­վում ու կորց­րել էին օր­գա­նա­կան կապն ի­րենց Ստեղ­ծո­ղի հետ ու ի­րենք էին «ստեղ­ծում»:

Ներ­քին ձայնս վեր­ջին շր­ջա­նում խիստ ակ­տի­վա­ցել է, ա­սես ինչ-որ բան է կան­խազ­գում կամ թե վա­խից դաշն է կազ­մել սա­տա­նա­յի հետ և նրա դու­դու­կի տակ պա­րե­լով՝ խու­ճա­պա­հար ինք­նա­պա­հով­ման ու նա­հան­ջի փոր­ձեր է կա­տա­րում մեր որ­դեգ­րած ու­ղուց: «Չդի­մա­նա՛ք,- նա նյար­դա­յին բղա­վում է ա­կան­ջիս մեջ,- չհա­վա­տա՛ք, չտո­կա՛ք, չհան­դուր­ժե՛ք…»:

Մենք նաև հա­նում ենք ո­րոշ նե­ղազ­գա­յին կր­թա­կան ծրագ­րե­րի պար­տա­դիր լի­նե­լու պայ­մա­նը, ո­րի շնոր­հիվ կարճ ժա­մա­նակ անց հայտ­նի կդառ­նան նրանք, ով­քեր ի­րենց հա­յե­ցո­ղու­թյամբ կնա­խընտ­րեն այդ ա­ռար­կա­նե­րը սեր­տել հան­րակր­թա­կան դպ­րոց­նե­րում և բու­հե­րում: Այ­սինքն, կտա­րան­ջատ­վեն այդ չարչ­րկ­ված սևերն ու սպի­տակ­նե­րը:

Մինչև ա­տամ­նե­րը գա­ղա­փա­րա-գամփ­ռա­պես զին­ված ու աշ­խար­հի լա­վա­գույն մար­զիչ­նե­րի մոտ պա­րա­պած ան­դի­մակ, թա­փան­ցիկ ան­ձինք, ձեռ­քե­րը ոչ թե բռունցք ա­րած, այլ բաց ա­փե­րը վեր տն­կած, ա­րիա­բար և քա­ղա­քա­վա­րի ներ­խու­ժե­ցին ոչ միայն սե­փա­կան ժո­ղովր­դի, այլև օ­տար­նե­րի սր­տերն ու հո­գի­նե­րը՝ ի սփյուռս աշ­խար­հի, նվա­ճե­ցին որ­պես ա­զատ սի­րո և ան­կա­շառ հա­մե­րաշ­խու­թյան տար­փա­լից բո­հե­մի աս­պետ­ներ և ու­հի­ներ, և հայ­տա­րա­րե­ցին ի­րենց մար­դա­սի­րա­կան-փր­կա­րա­րա­կան ներ­կա­յու­թյան մա­սին այս գաղջ ու վա­վա­շոտ աշ­խար­հում: Էս­տեղ են ա­սել, թե լռած զանգ էր կյան­քը, ես՝ ա­վե­րակ վանքս, էլ ա­ղո­թող չու­նեի, բայց ա­կանջ­նե­րիդ օ­ղե­րը շա­տաց­րեք ու շա­րու­նա­կու­թյու­նը ըն­բռ­նու­մով ըն­դու­նեք՝ կոր­ծա­նու­մից ան­գամ էլ ահ ու դող չու­նեմ… Այ­սինքն, ա­վա­զա­կա­պե­տու­թյու­նը եր­կու տաս­նա­մյակ զբաղ­վել է միայն եր­կի­րը թա­լա­նե­լով ու կոր­ծա­նե­լով: Հաս­կա­ցա՞ք…