ԵՐԲ ՆԵՐԴԱՇՆԱԿՎՈՒՄ ԵՆ ԴԱՍԱԿԱՆ ՈՃՆ ՈՒ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԸՆԿԱԼՈՒՄԸ

Կյանքի ընթացքում մարդ պարբերաբար հետադարձ հայացք է ձգում իր անցյալին, վերաիմաստավորում արժեքները, հիշում տարբեր դրվագներ` մե՛րթ ժպիտով, մե՛րթ ափսոսանքով, մե՛րթ մտահոգ: Նման բան տեղի է ունենում և՛ արվեստում, և՛ հասարակական կյանքում:
Օրինակ, Սերգեյ Պրոկոֆևի 1-ին սիմֆոնիան, կարելի է ասել, մի ժպիտ է` 20-րդ դարից հղված 18-րդ դար, ռուս կոմպոզիտորից` դասական սիմֆոնիայի հիմնադիր Յոզեֆ Հայդնին: Պրոկոֆևն իր այդ գործը հենց այդպես էլ անվանել է` «Դասական սիմֆոնիա»: Հիրավի, միայն անունը չէ` սիմֆոնիան գրված է հայդնյան ոճի և ձևի նմանությամբ, բնույթով` կենսուրախ, կայծկլտող հումորով լի: Դմիտրի Շոստակովիչի վերջին` 15-րդ սիմֆոնիայում հնչող «Վիլհելմ Տել» և «Նիբելունգի մատանին» օպերաների թեմաներն ասես ողջույն են, ուղերձ Ջոակինո Ռոսսինիին և Ռիխարդ Վագներին: Ջովաննի Պերգոլեզիի թեմաներով գրված «Պուլչինելլա» բալետը Իգոր Ստրավինսկու արվեստում բացեց նոր դասական շրջանը: Անցյալի վերածնության այս գործընթացին մասնակից էր նաև Օտտորինո Ռեսպիգին: Հիշենք վինի համար գրված նրա գործերը, Ներսես Շնորհալու և Կոստան Զարյանի հնաբույր խոսքերով ստեղծած երգերը: Անշուշտ, այսքանով չեն սպառվում օրինակները: Նման բան տեղի է ունեցել նաև կատարողական արվեստում. նկատի ունենք բարոկկո ոճի վերածնունդը 20-րդ դարում: Բարոկկո երաժշտության ռահվիրան համարվում է անգլիացի երաժշտագետ Առնոլդ Դոլմեչը: Վերջինիս «17-18-րդ դդ. երաժշտության մեկնաբանությունը» հիմնարար աշխատությունը լույս է տեսել 1915-ին, իսկ 1925 թվականից սկսած անգլիական Հեյլսմիր քաղաքում Դոլմեչի ընտանիքը կազմակերպում էր հնագույն երաժշտության ամենամյա փառատոներ:
Դոլմեչը, այսպես կոչված, ավտենտիկ կատարման առաջին իրականացնողն էր: Նա օգտագործում էր թանգարանային նվագարաններ, վերականգնում կլավիկորդ, վին, բլոկֆլեյտա և այլ հնագույն գործիքներ: Բարոկկո երաժշտության տարածման գործում մեծ ներդրում ունեցան նաև կլավեսինահար Վանդա Լանդովսկան, կոնտրտենոր Ալֆրեդ Դելլերը, Գուստավ Լեոնհարդը, Տոն Կոպմանը և հատկապես թավջութակահար ու դիրիժոր Նիկոլաուս Առնոնկուրը, ով հնամենի ավանդույթները հարստացնում էր ստեղծագործական ազատությամբ` ստանալով «ոսկե միջինը»:
Խորհրդային Միությունում հնագույն երաժշտության ջատագովներից էին Մոսկվայի կամերային նվագախմբի հիմնադիր Ռուդոլֆ Բարշայը, կոմպոզիտոր և կլավեսինահար, «Մադրիգալ» համույթի հիմնադիր Անդրեյ Վոլկոնսկին: Համույթի կազմում էին նաև մեր հայրենակիցները` մեծանուն երգիչ Պավել Լիսիցյանի զավակներ Կարինե, Ռուզաննա և Ռուբեն Լիսիցյանները:
Մեզանում բարոկկո շրջանի երաժշտության քարոզիչներն էին Հայաստանի պետական կամերային նվագախմբի հիմնադիր, ջութակահար Զարեհ Սահակյանցը և հայ երգեհոնային դպրոցի հիմնադիր Վահագն Ստամբոլցյանը: Զարեհ Սահակյանցն առաջինը մեզ ներկայացրեց վիոլ դ’ամուր գործիքը, որը նա անվանում էր «սիրո ջութ»: Նրա բազմաթիվ պրեմիերաներից մեկը Վիվալդիի կոնցերտն էր` ջութակի, վինի և նվագախմբի համար, որը կատարեց ուդահար Ստեփան Մամոյանի հետ: Բարոկկո ժամանակաշրջանն են հիշեցնում նաև Տիգրան Մանսուրյանի նվագախմբային «Պարտիտան» և հատկապես ջութակի, կլավեսինի ու լարային նվագախմբի համար գրված Էդգար Հովհաննիսյանի «Բարոկկո կոնցերտը»:
«Մադրիգալ» համույթից բացի, 1960-ականներին Երևանում հանդես եկավ ամերիկյան «Pro Musica» հնագույն երաժշտության համույթը` Նոա Գրինբերգի ղեկավարությամբ: Մեր և արտասահմանցի երաժիշտների համերգները, մանավանդ դաշնակահար Ալեքսեյ Լյուբիմովի հետ համագործակցությունը մեծ դեր խաղացին Հայաստանում հնագույն երաժշտության առաջին համույթի` «Շարականի» ստեղծման գործում: «Շարական», այնուհետև «Գանձեր» համույթները, Լուսինե Զաքարյանի, Գևորգ Հունանյանի, Ալեքսանդր Կոսեմյանի և այլ երաժիշտների հետ, առաջին անգամ Հայաստանում հնչեցրին արքաներ Ալֆոնս 10-րդի, Հենրի 8-րդի, Տիբո 4-րդ Նավառացու, Հայնրիխ Շյուտցի և տարբեր ժամանակների այլ կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները:
Մեզանում բարոկկո երաժշտության տարածման գործում զգալի դեր խաղացին ֆլեյտահար Արմեն Ղուկասյանի հիմնադրած «Կեմ» անսամբլը, թավջութակահար Արամ Թալալյանը:
Այսօր բուռն գործունեություն է ծավալել ֆագոտահար, արվեստագիտության թեկնածու, բեմական շարժուձևի «ալեքսանդրյան մեթոդի» հետևորդ Շմավոն Գրիգորյանը: Նա ավարտել է Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիան, այնուհետև ասպիրանտուրան, ընդունվել Ցյուրիխի երաժշտության և թատրոնի բարձրագույն դպրոց: 2008-ից աշխատել է Երևանի կոնսերվատորիայում: Հանդես է եկել Մյունխենի երիտասարդական նվագախմբի կազմում, մասնակցել Վալերի Գերգիևի և սըր Քոլին Դևիսի ղեկավարած սիմֆոնիկ համերգներին: Ներկայումս նվագում է «The World Orchestra» միջազգային նվագախմբում:
Միայն 2011 թվականին Շմավոնը Երևանում տվել է 5 համերգ, ընդ որում, ոչ միայն որպես մենակատար, այլև անսամբլիստ, ընդգրկելով և՛ հայ, և՛ այլազգի կատարողների:
Առնո Բաբաջանյանի անվան սրահում կայացած համերգում Գրիգորյանն իր համույթով վերջերս ներկայացրեց Ֆրեսկոբալդիի, Գեբաուերի, Զելենկայի և Մոցարտի գործերը:
Շմավոնը շարունակում է ու շենացնում իր հոր` Հրաչյա Գրիգորյանի գործը, որը տարիներ շարունակ «Շարական» անսամբլի մենակատարներից էր և, ֆագոտից բացի, նվագում էր բարոկ-ֆլեյտա: Ողջունելի է այն, որ Շմավոնը արտասահմանում ձեռք բերած իր փորձը ներմուծում է Հայաստան, իսկ Հայաստանին սիրահարված այլազգի երաժիշտներին մերձեցնում հայոց մշակույթին: Ահա թե ինչ է ասել հիշյալ համերգից հետո «ալեքսանդրյան մեթոդի» մասնագետ Սիլվիա Բաումանը. «ՈՒժեղ և կիրթ երաժիշտներ Շմավոն Գրիգորյանը, Մելոդի Միշելը և Յորդի Բերտրանը Ազգային օպերայի արտիստների հետ ստեղծել էին տպավորիչ և ներդաշնակ մի անսամբլ... Նրանք սքանչելի պահեր պարգևեցին ունկնդիրներին»։
Դանիել ԵՐԱԺԻՇՏ

Մեկնաբանություններ