«ԵՐԲ ԱՍՈՒՄ ԵՆՔ ՖՐԱՆՍԻԱ, ՀԻՇՈՒՄ ԵՄ ԴՅՈՒՄԱՅԻՆ, ԻՍՊԱՆԻԱ ԱՍԵԼԻՍ` ՍԵՐՎԱՆՏԵՍԻՆ, ԳԵՐՄԱՆԻԱ` ԳՅՈԹԵԻՆ, ԵՐԲ ԹՈՒՐՔԻԱ ԵՆՔ ԱՍՈՒՄ, ԵՆԻՉԵՐԻ ԵՄ ՀԻՇՈՒՄ»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն ՌՈՒԲԵՆ ՍԱՖՐԱՍՏՅԱՆԸ

-Չնայած տարբեր պատժամիջոցների մասին Թուրքիայի հնչեցրած սպառնալիքներին, այնուհանդերձ, Ֆրանսիայի խորհրդարանի վերին պալատը` Սենատը, հավանության արժանացրեց ցեղասպանությունների ժխտումը քրեականացնող օրինագիծը: Ի՞նչ գործոններ առավել կարևորվեցին Ֆրանսիայի համար:
-Նախ, եթե Թուրքիան Մերձավոր Արևելքում իր աշխարհագրական դիրքով կարևոր նշանակություն ունի ԱՄՆ-ի համար, ապա նրա այդ դերը Ֆրանսիայի համար առանձնապես էական նշանակություն չունի: Պատճառն այն է, որ Ֆրանսիան այդքան լայնածավալ, մեծամասշտաբ քաղաքականություն չի վարում Մերձավոր Արևելքում: Եվ Թուրքիայի դերն այնքան չէ, որ դրանից կաշկանդված Ֆրանսիան չկարողանա իրականացնել իր ցանկությունը: Երկրորդ գործոնը. Ֆրանսիայի, մասնավորապես, աջակողմյան ուժերը Թուրքիայի` ԵՄ անդամակցության հարցում շատ լուրջ հարցականներ են տեսնում: Թուրքիան բացասական է ընկալվում որպես եվրաինտեգրման գործընթացին մասնակից երկիր: Նիկոլա Սարկոզիի կողմից ղեկավարվող այդ քաղաքական ուժի ներկայացուցիչները հավատացած են, որ Թուրքիան չի կարող դառնալ Եվրամիության անդամ: Ի դեպ, Ֆրանսիայում և՛ սոցիալիստները, և՛ աջակողմյան ուժերն այս հարցում համակարծիք են` դեմ են: Այսինքն, օրինագծին հավանություն տալը նաև ֆրանսիական քաղաքական ուժերի միասնական մոտեցմամբ էր պայմանավորված: Ահա թե ինչու Թուրքիայի ճնշումներն այդքան էլ ազդեցություն չունեցան, քանի որ այս ուժերը չեն ուզում տեսնել Թուրքիային Եվրամիությունում: Երրորդ գործոնը, որը ևս կարևոր դեր խաղաց, Ֆրանսիայում նախընտրական իրավիճակն է:
Դեռ 2006-ին սոցիալիստները շրջանառեցին նմանատիպ օրինագիծ: Իհարկե, ներկայիս ու նախկին օրինագծերն ունեն սկզբունքային տարբերություն. այն ժամանակ խոսքը միայն Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնելու մասին էր: Մինչդեռ այս անգամ Ֆրանսիայի կառավարող կուսակցությունը դրեց իր պահանջը` օրինագծից հանել «հայոց» բառը և օրինագիծը տարածել ընդհանրապես բոլոր ցեղասպանությունների վրա: Օրինագծի արժեքն այն է, որ այն դառնում է ցեղասպանությունների ժխտումը քրեականացնող օրենք: Իհարկե, Ֆրանսիայում երկու ցեղասպանություն է ընդունված` հրեաներինն ու հայերինը: Հոլոքոստի ժխտումը քրեականացնող օրենքը դեռ 90-ականներին է ընդունվել: Սա նշանակում է, որ Ֆրանսիան, ընդհանրապես ցեղասպանությունների ժխտելիությունը քրեականացնելով, իր վրա է վերցնում եվրոպական քաղաքակրթության զարգացման առաջնեկի դերը: Մարդկային քաղաքակրթությունը 21-րդ դարում ցեղասպանությունը համարում է մարդկության դեմ կատարված հանցագործություն և նույնիսկ նրա ժխտումը դարձնում քրեական հանցագործություն:
-Կարելի՞ է ասել, որ Եվրոպան գիտակցել է` Թուրքիան մեծ խնդիրներ ունեցող փոքրասիական պետություն է, ու որքան էլ գերտերություններին օգտակար ծառայություններ է մատուցել, այսօր, սակայն, առանց անցյալի մեղքերը թոթափելու, այդ երկիրն անընդունելի է նրանց համար: Ի դեպ, որոշ վերլուծաբաններ շտապեցին եզրահանգել, թե այս օրինագծով Թուրքիայի դեմ կանգնած է ոչ միայն Ֆրանսիան, այլև գրեթե ողջ Եվրոպան։
-Ընդհանրացնել ու ասել, թե Եվրոպան է կանգնած, չենք կարող, որովհետև այդ խնդիրը քաղաքականացված է: Այսօր Եվրոպայում կան քաղաքական ուժեր, որոնք համոզված են` Թուրքիան արժանի չէ, որ լինի եվրոպական երկրների ընտանիքի անդամ, որովհետև Թուրքիան դեռ չի դավանում այդ արժեքները, նաև իր անցած պատմական ուղիով չի համապատասխանում: Երբ Ֆրանսիայի նախկին նախագահ Ժիսկար դ’Էստենին, որը տարիներ առաջ ղեկավարում էր Եվրամիության սահմանադրության ստեղծման հանձնաժողովը, հարցնում են` ի՞նչ եք կարծում, Թուրքիան պիտի լինի՞ ԵՄ անդամ, նա պատասխանում է` ինչպե՞ս կարող է լինել: Օրինակ, երբ ասում ենք` Ֆրանսիա, հիշում եմ Դյումային, Իսպանիա ասելիս` Սերվանտեսին, Գերմանիա` Գյոթեին, երբ Թուրքիա ենք ասում, ենիչերի եմ հիշում:
-Ամեն ինչ ասված է:
-Անշուշտ, որովհետև Թուրքիան չկա այդ արժեհամակարգում: Բայց Եվրոպայում նաև կան քաղաքական ուժեր, պետություններ, որոնք շահագրգռված են Թուրքիայի անդամակցությամբ: Օրինակ, Գերմանիայի աջակողմյան ուժերը դեմ են Թուրքիայի անդամակցությանը, բայց սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունը կողմ է: Անգլիան ուզում է, որ Թուրքիան դառնա ԵՄ անդամ: Չնայած շատ լավ գիտի, թե թուրքերն ինչ սրիկաներ են: Կրկնում եմ` սա քաղաքական հարց է: Սկսվել է մի գործընթաց, որ Եվրոպան սկսում է ցեղասպանությունն ավելի խոր ընկալել ու հասկանալ, թե դա ինչ մեծ հանցագործություն է:
-Ի դեպ, թուրքական մամուլն անհանգստացած գրում է, թե Ֆրանսիայի նախագահ Նիկոլա Սարկոզին մտադիր է համոզել բոլոր եվրոպական երկրներին` օրենք ընդունել ցեղասպանության ժխտման քրեականացման մասին։ Այսինքն, գործընթացը կարող է տարածվել ողջ Եվրոպայում: Նման զարգացում հնարավո՞ր է:
-Ամբողջ Եվրոպայում` դժվար է ասել, բայց անպայման կտարածվի, և ոչ թե Ֆրանսիան կպարտադրի, այլ նրանք կհետևեն Ֆրանսիայի օրինակին:
-Օրինագծի վերջնական ստորագրումը Սարկոզիի կողմից և նրա օրենք դառնալը ենթադրո՞ւմ են փոփոխություններ ՀՀ արտաքին քաղաքականության մեջ:
-Կարծում եմ, որ մենք չպետք է սպասենք, թե ինչ գործընթացներ են ծավալվելու, այլ պետք է այսօր իսկ ցեղասպանության ճանաչման ու դատապարտման խնդիրը դարձնենք ՀՀ արտաքին քաղաքականության օրակարգային խնդիր:
Հարցը պետք է առավել հետևողականորեն բարձրացնել արտասահմանյան երկրների ներկայացուցիչների հետ բոլոր հանդիպումներում, այն ներկայացնելով ցեղասպանության դատապարտման ու դրա հետևանքների հաղթահարման հարթության մեջ: Ստեղծվել է բացառիկ հնարավորություն մեզ համար: Իմ կարծիքով, այսօր դեռ վաղ է պահանջատիրության հարցի բարձրացումն այնպիսի տեսքով, ինչպիսին մենք ենք պատկերացնում: Մենք ոչ թե միջազգային հարթության մեջ խնդիրը պետք է ներկայացնենք որպես Հայկական հարց` իր դասական ձևով, այլ փոքր-ինչ վերափոխված` հետևյալ կերպ. եղել է ցեղասպանություն, ժողովրդին կոտորել են, տիրացել նրա ունեցվածքին: Սա հանցագործություն է, որի հետևանքները մինչ օրս վերացված չեն: Եվ ուրեմն, մենք այսօր հետևանքների վերացման փուլում ենք:
-Ցեղասպանության հետևանքների վերացում ասելով ի՞նչ եք հասկանում:
-Իմ կարծիքը հետևյալն է. աշխարհն ամենևին չի ընկալի, եթե ասենք, որ Հայաստանը ներկայացնում է հողային պահանջ: Բայց երբ ասում ենք` եղել է ցեղասպանություն, այն հանցագործություն է, որի հետևանքները դեռ մնում են չլուծված, ուրեմն, դնում ենք հետևանքների վերացման հարցը: Այդ թվում նաև` հողերի կորստի հարցը, որովհետև դա էլ է հետևանք: Չէ՞ որ ցեղասպանության պատճառով հայաթափվեց Արևմտյան Հայաստանը: Բայց այս ամենը պետք է ասել ոչ թե 19-րդ դարի կամ Սևրի լեզվով, այլ այնպիսի լեզվով, որ ընկալելի լինի: Այսինքն, ասելիքի էությունը պետք է լինի նույնը, բայց նորովի մատուցված, որ կարողանանք համընթաց գնալ ժամանակին: Եթե այսօր դա չանենք, պահը կկորցնենք:
-Ֆրանսիական օրինագիծը վերջնականապես թաղե՞ց ցյուրիխյան արձանագրությունները:
-Դա այլևս մեռած փաստաթուղթ է:
-ԱՄՆ-ն սկզբից ևեթ հանդես եկավ օրինագծի ընդունման դեմ: Անգամ հարցը փորձեց տեղափոխել մեկ այլ հարթություն. ցեղասպանությունների ժխտման քրեականացումը դիտարկելով խոսքի ազատության տեսանկյունից` հայտարարեց իբրև այդ ազատության սահմանափակում:
- Սա չափազանց պարզունակ մոտեցում է, որն օգտագործում է թուրքական քարոզչությունը: Այդ մոտեցումն անլուրջ եմ համարում և ոչ քննարկելի: Ինչ վերաբերում է ԱՄՆ-ի դիրքորոշումներին, ապա կարծում եմ, որ ամերիկյան քաղաքականությունը Թուրքիայի նկատմամբ պետք է բխի ոչ թե տվյալ պահին իշխող ղեկավարության, այլ Ամերիկայի ժողովրդի շահերից: Իսկ 20-րդ, 21-րդ դարերում համաշխարհային քաղաքակրթության մեջ կարևոր ներդրում ունեցած ամերիկյան ժողովրդի շահերից է բխելու ցեղասպանության, որպես ծանրագույն հանցագործության դատապարտումը: Դրա հաստատումն է ԱՄՆ-ի 30 նահանգների կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը: Մինչդեռ ԱՄՆ-ի ղեկավարությունը, ելնելով աշխարհաքաղաքական շահերից ու վախենալով դաշնակից Թուրքիային կորցնելուց, անվերջ շրջանցում է Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը:
-Այստեղ հրեական գործոնը դեր չունի՞: Հայտնի է, որ հրեաները մտավախություն ունեն, թե Հայոց ցեղասպանության ճանաչումով Հոլոքոստը կկորցնի իր, այսպես ասած, յուրահատկությունը, և իրենք այլևս չեն կարողանա այն որպես աննախադեպ իրողություն ներկայացնել։
-Հրեական գործոնը վերջին շրջանում դրականորեն է տրամադրված հայերիս հանդեպ: Ձեր նշած հանգամանքը, իհարկե, միշտ էլ եղել է ու կա, բայց հիմնականում աշխատել է այն գործոնը, որ Իսրայելի միակ դաշնակիցը Մերձավոր Արևելքում Թուրքիան է: Դրա համար էլ Ամերիկայի հրեաները միշտ դեմ են եղել Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը, որ չկորցնեն դաշնակցին: Բայց այսօր Թուրքիան ու Իսրայելն այլևս դաշնակիցներ չեն:
-«Մենք սպասում ենք, թե ինչ է տեղի ունենալու առաջիկա ամիսներին, հետո կձեռնարկենք մեր պատասխան քայլերը: Առկա տագնապը չպետք է վերածվի լայնածիր տարողությամբ խնդրի: Թուրքիայի համար օրինագիծը գոյություն չունի». սա Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանի հայտարարությունն է` Ֆրանսիայի դեմ կիրառվելիք պատժամիջոցների ցանկը հրապարակելիս: Այնուհանդերձ, Ֆրանսիայի դեմ ի՞նչ բնույթի «պատժամիջոցներ» կարող է բանեցնել Թուրքիան:
-Թուրքիան այսօր ամեն գնով պետք է փորձի դուրս գալ այն հայտարարությունների տակից, որ այս ընթացքում արեց Ֆրանսիայի հասցեին: Բայց ի՞նչ կարող են իրականում անել թուրքերը: Նրանք գտնվում են եվրաինտեգրման գործընթացում, Թուրքիան ԵՄ երկրի դեմ չի կարող պաշտոնապես պատժամիջոց կիրառել: Իրավունք չունի: Ամենաշատը կարող է որոշ ժամանակով փակել ֆրանսիական ռազմանավերի, օդանավերի ճանապարհը: Բայց Ֆրանսիան ԱՄՆ չէ, ու իրեն դա առանձնապես չի էլ մտահոգի:
-Իսկ տնտեսական դաշտո՞ւմ:
-Այստեղ խոսքը ռազմական ուղղաթիռների ու սարքավորումների հետ կապված 1-2 տենդերի մասին է, կարծես թե պետք է հաղթեին ֆրանսիական ֆիրմաները, բայց Թուրքիայի իշխանությունը կարող է միջամտել, ստիպել, որ դա տան ամերիկացիներին: Բայց այն, որ թուրքերը նախապես ընտրել էին Ֆրանսիան, ուրեմն վերջինս է առավելապես ձեռնտու եղել Թուրքիային: Այսինքն, ես կարծում եմ, որ Թուրքիան լուրջ լծակներ չունի Ֆրանսիայի դեմ, ու, եթե ինչ-ինչ լծակներ էլ կան, նա չի գործադրի դրանք հենց ի՛ր շահերից թելադրված: Քանի որ ինչ էլ անի, իր համար է վատ լինելու:
-Ձեր ուշադրությունը պետք է հրավիրեմ Թուրքիայի ԱԳ նախարար Դավութօղլուի հայտարարության վրա. «Ֆրանսիան ու նրա կողմից օգտագործվող հայերը ոչնչի չեն հասնի, նրանք չեն կարող սևացնել մեր փառապանծ պատմությունը։ 2011-2023 թվականներին մենք կհանդիպենք մեր եղբայրների հետ այն հողերում, որոնք մենք լքել ենք 1911-1923 թվականներին։ Դա մեր պարտադիր պատմական առաջադրանքն է»։ Ձեր մեկնաբանությունը:
-Եթե Թուրքիայի ԱԳ նախարարը նման հայտարարություն է արել, սա ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ ագրեսիայի կոչ ուղղված հարևան երկրներին: ՈՒ պետք է, որ իր վերաբերմունքն արտահայտի ոչ միայն Հայաստանը, այլև հարևան երկրները: Սա նշանակում է Օսմանյան կայսրության վերականգնման կոչ, քանի որ 1911-1923 թվականներին է այն գոյություն ունեցել: Եթե նման բան է ասել երկրի ԱԳ նախարարը, սա խայտառակ փաստ է:
-Վերջերս հաճախ է խոսվում այն մասին, որ Թուրքիան կանգնած է մեկուսացման, քանդման եզրին: Գուցե իսկապե՞ս հասունացել է տարբեր ժողովուրդների տարածքի, մշակութային արժեքների յուրացման վրա ստեղծված այս երկրի կործանումը:
-Այս առումով ես շատ կարևորում եմ Թուրքիայում տեղի ունեցող ինքնության ճգնաժամը, երբ շատ թուրքեր, վերջին 5-6 տարում, սկսեցին իրենց ընկալել ոչ թե թուրք, այլ որպես ուրիշ ժողովուրդների ներկայացուցիչներ: Իրենց մաքուր թուրքեր չհամարող այս մարդկանց թիվն այսօր կազմում է բնակչության 40 տոկոսը: Այս երևույթը գնալով կխորանա: ԱՔՊ ազգայնական կուսակցությունը փորձում է այսօր դրա դեմ պայքարել, ուզում է նոր ինքնություն ստեղծել, որը հիմնված չի լինի քեմալական ինքնության սկզբունքի վրա, այն է` Թուրքիայում ապրողները բոլորը թուրքեր են: Այս սկզբունքն այսօր արդեն չի գործում, քանդվում է, դրա համար մարդիկ դուրս են գալիս փողոց ու հայտարարում` մենք թուրք չեն: Այսօր ԱՔՊ-ի նպատակն է, որ նոր ինքնությունը հիմնվի Օսմանյան կայսրության գաղափարի վրա, այսինքն, եղել են տարբեր ժողովուրդներ, բայց բոլորը եղել են մեկ կայսրության մեջ: Սա նեոօսմանիզմի գաղափարախոսությունն է, նպատակը` երկրի ներսում ստեղծել մի նոր ինքնություն, կամ վերափոխել հինն ու նրանում ներմուծել այս նոր տարրը` մենք բոլորս Օսմանյան կայսրության ժառանգներն ենք: Այստեղ լուրջ վտանգ կա Թուրքիայի բոլոր հարևան երկրների ու, մասնավորապես, հայերիս համար: Բանը հասել է նրան, որ, ինչպես ասացիք, Դավութօղլուն բացահայտ նման հայտարարություն է անում: Ե՛վ վարվող քաղաքականությունը, և՛ նման հայտարարությունները փաստում են, որ Թուրքիան իր հարևանների նկատմամբ սկսում է վարել ագրեսիվ քաղաքականություն: Եվ հայերս պետք է պատրաստված լինենք:
Հարցազրույցը վարեց Արմինե ՍԻՄՈՆՅԱՆԸ
Հ. Գ. -Հարցազրույցից հետո միայն տարածվեց տեղեկատվություն, որ ֆրանսիացի մի խումբ սենատորներ դիմել են Սահմանադրական դատարան` պահանջելով արգելափակել Հայոց ցեղասպանության ժխտման համար քրեական պատիժ սահմանող օրինագիծը: Հիշեցնենք, որ այն արժանացել է երկրի խորհրդարանի երկու պալատների հավանությանը և սպասում է 15- օրյա ժամկետում նախագահ Նիկոլա Սարկոզիի վավերացմանը։ Ըստ ընթացակարգի, Սահմանադրական խորհուրդը պետք է մեկ ամսվա ընթացքում գործով վճիռ կայացնի, սակայն եթե կառավարությունը տվյալ հարցը հրատապ է համարում, այդ ժամկետը կարող է կրճատվել մինչև 8 օրվա։ Սպասենք զարգացումներին:

Մեկնաբանություններ