«Գրողը կարոտ է շփման, որովհետև մենության անապատներով է անցնում»

«Իրատես de facto»-ի հյուրը բանաստեղծ, թարգմանիչ, ԵՊՀ դասախոս, ՀԳՄ նախագահության խորհրդի անդամ ԱՐՏԵՄ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆՆ է:

-Գրքի համաշխարհային մայրաքաղաք Երևանում անցկացվեց Գրողների 6-րդ համահայկական համաժողովը: Այս տարի լրանում է նաև հայ գրատպության 500-ամյակը, գիրքը տարվա սիմվոլ է դարձել: Ի՞նչ եք կարծում` հասարակության շրջանում հետաքրքրությունը գրքի նկատմամբ կմեծանա՞, կամրապնդվի՞ գրող-ընթերցող կապը:

-Յուրաքանչյուր միջոցառում ընդգրկում է երիտասարդ մի շերտ, եկող շերտ` դպրոցի և համալսարանի միջև կանգնած: Այս ամենը կգրավի նրանց ուշադրությունը: Չի եղել մի լավ միջոցառում, որը տասնյակներով զինվորներ չբերի դեպի գրականություն: Որքան էլ տեսանյութ լինի, համացանց, գիրքը շարունակում է մնալ կարևորագույն գործոններից մեկը, որ կարող է փոխել մարդու կյանքը: Գրքի համաշխարհային մայրաքաղաք դառնալը նույնպես հրաշալի երևույթ է Հայաստանի համար: Ընդհանրապես, գիրքը մարդն է, միայն թե` շապիկ հագած և թղթի վրա:

-ՈՒ այսօր «մարդն» անտեսվում է:

-Չմոռանանք, որ մենք վիթխարի խնդիրներ ունենք, շրջափակված ենք, բանակի համար միլիարդներ են ծախսվում, մենք պետք է պահպանենք մեր սրբազան հողը` Արցախը: Մարդն անտեսվում է. ամո՛թ, եթե անտեսվում է: Որովհետև որևէ պետություն իրավունք չունի անտեսելու մարդուն: Եթե մարդն անտեսվում է, կործանվում է երկիրը: Դոստոևսկին ասում է` աշխարհի բոլոր գաղափարները միասին երեխայի մի կաթիլ արցունքը չարժեն: Եթե խախտվում է արժեքը, խախտվում է ամեն ինչ: Առավել ևս Հայաստանի պես երկրում, որ այդքան վտանգներով է անցել, մարդը չպետք է անտեսվի: Օլիգարխների միլիարդներից պետք է բաժին հանվի կռվող տղաների ընտանիքներին: Ամո՛թ, եթե չի հանվում: Պետությունը կարող է մեծ հարկեր սահմանել և «այսքան» միլիոնից ավելի ունեցողից վերցնել ու Արցախը բորենու բերանից հանած ընտանիքին որոշ գումար տալ:

-Իսկ գրողն ի՞նչ է անում, որ մեծարեն այսօրվա հերոսին:

-Գրողների մի մասը լավ վիճակում չէ: Մենք վճարում ենք մեր գրքերի համար, հոնորար չենք ստանում: Բայց գրողը պետք է ծնվի այնպիսին, որ կարեկցի մարդու թշվառությանը, զոհաբերմանը կամ աղքատ ընտանիքի մաքառմանը: Այն գրողը, որն ունի այդ սերմը իր մեջ, կարձագանքի: Ով գրականություն է մտել, որ սիրամարգի պես պոչը շողացնի, երբեք չի անդրադառնա այդ խնդիրներին:

-Այսինքն, պետք է քաղաքականացվա՞ծ լինեն այսօր պոեզիան, գրականությունը:

-Այո, դուք գիտեք իմ ուղղվածությունը, բայց ոչ այն քաղաքականացումը, որ ցուցանմուշ է, այլ մարդկային ճակատագրի հետ շաղախված քաղաքականացումը: Մարդը մնում է առաջին գծի վրա, նրա ներքին մոնոլոգը, նրա ապրումները, նրա քաղաքական դիրքորոշումը, նրա մասնակցությունը սոցիումին` այս ամենը շատ կարևոր է:

-Կա՞ն գրողներ, որոնց գործերում կարելի է գտնել այդ ամենը:

-Իմ «Հուդայի արձակուրդը», «Նամակ Նոյին» գրքերում քաղաքական ներքին թոհուբոհ է: Պարտադիր չէ, որ հերոսը ինքնաձիգը ձեռքին լինի, պարտադիր է, որ մթնոլորտը, որի մեջ մարդը գործում է, արձագանքի նրա և պատերազմի միջև եղած տարածքին: Գուրգեն Խանջյանին կնշեի, պոեզիայում Վահե Արսենն է հետաքրքիր, Հովհաննես Գրիգորյանը, ում համար աղոթում եմ, որ շուտ ապաքինվի, իմ լավ գրչընկերն է: Հետաքրքիր ձայն է Նաթելա Լալաբեկյանը, որ այստեղից Մոսկվա է գնում, Մոսկվայից՝ Ամերիկա, բայց հոգով-սրտով կապված է Զանգեզուրի հետ:

-Արցախում կա՞ն լավ գրողներ:

-Այո, հետաքրքիր գրողներ ունենք Արցախում: Պատերազմը փոխել է նրանց ընկալումը, ավելի իրական է դարձրել, ավելի մաքառող ձայներ են:

-Որքան էլ փորձենք մեկ միասնական դաշտում դիտարկել Արցախի, սփյուռքի, հայաստանյան գրականությունը, միևնույն է, դրանք առանձին, սեփական կյանքով ապրող աշխարհներ են: Կենդանի կապ կա՞ այդ աշխարհների միջև:

-Այդպես է, գրականությունը, որտեղ ապրում ես, կոչվում է տեղայնական գրականություն: Դա է պատճառը, որ համագումարներով և այլ միջոցառումներով ամեն ինչ արհեստականորեն իրար ենք մոտեցնում, որ ճանաչեն իրար, մեր եկող սերունդը սփյուռքի եկող սերնդին իմանա, Արցախի եկող սերունդը իմանա այստեղի գրողներին:

-Համաժողովն ավարտվել է, հյուրերը կգնան, խանդավառությունը կպակասի, ու ամեն ինչ կմնա նո՞ւյնը:

-Չի մնա նույնը: Իհարկե, մենք չենք կարող անվերջ իրար կողքի լինել: Մարդկային կեցությունը, մանավանդ` գրողի, պահանջում է փակ տարածք, որ գրի, խորհրդածի: Իսկ այդպիսի երևույթները ողջունելի են, վիթխարի շփում է լինում, ամեն մեկը տեսնում է` ինքն ով է, մեկ ուրիշն ով է: Թվում է` միջոցառումը վերջացավ, դատարկություն է: Ո՛չ, հազար տեսակի բաներ կան, որոնք կենդանի են դարձնում շփումը: Մարդիկ հեռախոսի համարներ, էլեկտրոնային հասցեներ են փոխանակում, բարեկամություն, թղթեր, գրքեր: Կարևոր է:

-Գրողի խնդիրն ամեն տեղ նո՞ւյնն է:

-Գրողը կարոտ է շփման, որովհետև մենության անապատներով է անցնում` ստեղծելու համար գրական աշխարհ: Այդպես է: Դրա համար էլ` հենց իմանում են` հանդիպում կա, համաժողով, վերցնում են ճամպրուկներն ու սլանում, որ իրար տեսնեն, հանդիպեն, հիշեն, ապրեն… Ապրեն ու գրեն:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ