«ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՉՄԵՌՆՈՂ ԱՐՎԵՍՏ Է»

Ֆրանսիայի Մարսել քաղաքում տեղի ունեցած Անրի Վեռնոյի անվան միջազգային «Հայերեն գիրք- 2010» գրական փառատոնում երիտասարդ արձակագիր ԱՐԵԳ ԱԶԱՏՅԱՆԻՆ շնորհվեց «Մեսրոպ Մաշտոց» մրցանակ` «Հայ գրականության լավագույն հույսերից մեկը» անվանակարգում: Արեգը 24 տարեկան է, մասնագիտությամբ` կինոռեժիսոր: Հեղինակ է չորս արձակ ժողովածուների («Կյանք արևից վերև», «Մարդու դատավարությունը», «Զատիկի ոտքից բռնված», «Թռչող աֆրիկացին»), ինչպես նաև մի շարք կարճամետրաժ գեղարվեստական ֆիլմերի («Էշը», «Ճանճը», «Կաթ» «Զատիկի ոտքից բռնված», «Ծովում չերևացող դելֆինները»), որոնք ներկայացվել են քսան միջազգային հեղինակավոր կինոփառատոներում: Նրա գործերը թարգմանվել են ռուսերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն:
Ներկայումս ժամկետային զինծառայող է, ՀՀ ՊՆ տեղեկատվության և հասարակայնության կապերի վարչության «Զինուժ» ծրագրի ռեժիսոր:
-Մրցանակը, որ շնորհվել է քեզ, անծանոթ է մեր հանրությանը: Պատմիր, խնդրում եմ, փառատոնի մասին։
-Այդ մրցանակը տրվում է երկու տարին մեկ: Հավաքվում են հայ գրողներ` աշխարհի տարբեր երկրներից, նաև օտարազգի գրողներ, որոնք այս կամ այն կերպ առնչվում են հայկական մշակույթին: Ավելի քան 300 անվանի պրոֆեսորներ, ակադեմիկոսներ, գրական աշխարհի մարդիկ էին ներկա փառատոնին:
-Իսկ եթե ավելի որոշակիացնենք` ինչի՞ համար տրվեց քեզ այդ մրցանակը:
-Մրցանակը հատկացվել է երեք գրքի համար (որոնք դեռ ամբողջությամբ չեն թարգմանվել): Միջազգային ասպարեզում ծանոթ են նաև ֆիլմերիս, որոնք նկարահանել եմ իմ պատմվածքների հիման վրա:
-Ժյուրիի կազմում միայն հայեր չէին, կարծում եմ:
-Բնականաբար, կային ֆրանսիացիներ, այլ ազգի ներկայացուցիչներ, ասեմ նաև, որ հայերից շատերը հայերեն չգիտեին: Ժյուրիի նախագահը ֆրանսիական TF1 հեռուստաընկերության ղեկավար Շառլ Վիլնյուվն էր, նախորդ նախագահները եղել են Շառլ Ազնավուրն ու Անրի Թրուայան:
-Հայ գրականության լավագույն հույսերից մեկը քեզ համարո՞ւմ ես: Ասում են, որպես կանոն, գրողը գիտե իր արժեքը:
-Քանի որ նշվում է` լավագույն հույսերից մեկը, ոչ թե հույսը, այդ իմաստով, համարում եմ: Ցանկացած երկրում մեկ գրողի հետ երկիրը չի կարող հույսեր կապել։ Մենք ունենք շատ տաղանդավոր ու հետաքրքիր գրողներ, վստահ եմ, որ նրանք մեր գրականության լավագույն հույսն են, մեր գրականության ապագան: Գուցե տարբեր են ոճային, գաղափարական առումով, բայց միանշանակ կա արդեն ձևավորված գրական սերունդ:
-Կարծում ես` կյանքի դատարկությո՞ւնն է գրողին մոտեցնում աբսուրդի ժանրին, թե՞ իմաստի որոնումը:
-Քամյուն ասում էր` մարդը դատապարտված է ազատ լինելու, իսկ ազատ լինելու գիտակցումը ընդվզում է ծնում, ընդվզման գիտակցումն` աբսուրդ: Աբսուրդի գիտակցումը դատարկության հետ, իհարկե, որոշակի առնչություն ունի, բայց դա ուղղակիորեն կապված չէ այն դատարկության հետ, երբ ինքդ քեզ ներքուստ դատարկ ես զգում, այլ այն հոգեվիճակի, որ մարդն զգում է հուսալքության, ոգևորության կամ միայնության պահերին: ՈՒստի չպետք է պնդել, թե աբսուրդը բխում է սոսկ բացասական աղբյուրներից:
-Կյանքի փիլիսոփայական ընկալումը հեշտացնո՞ւմ, թե՞ բարդացնում է կյանքը:
-Հիմա մեր զրույցն ինտելեկտուալ է, և եթե փիլիսոփայենք, կյանքը չի բարդանա ինձ համար, եթե փիլիսոփայեմ այդ տարածքից հեռու մարդու հետ, կբարդանա և՛ ինձ, և՛ նրա համար:
-Իսկ ապրելո՞ւ համար:
-Ապրելու համար յուրաքանչյուրն ունի իր փիլիսոփայությունը: Մեկի փիլիսոփայությունը հեռուստատեսային որևէ էժանագին հաղորդում դիտելն է, մյուսի համար փիլիսոփայություն է այն, ինչն ինձ համար շատ ավելի բարձր մի բան է: Իսկ փիլիսոփայությունն ինքնին ամենուր է, ես ինքս առաջնորդվում եմ այդ սկզբունքով` փիլիսոփայության դիտանկյունից եմ նայում աշխարհին:
-Գրելը կենսակե՞րպ է, ֆիզիոլոգիական պահա՞նջ, թե՞ փախուստ իրականությունից:
-Իրականությունից փախչելու համար գրել պետք չէ, դրա համար շատ ավելի հեշտ միջոցներ կան (ժամանցի և այլն): Գրելն ինձ համար կոնկրետ աշխատանք է: Շատերն ասում են` ինչպե՞ս կարող է մարդն ամեն օր գրել կամ ունենալ գրելու ժամ: Երբ մեկը ժամը իննից ինը գնում է աշխատանքի և իր գործով է զբաղվում, ինչո՞ւ պետք է գրողը չզբաղվի իր գործով: Իհարկե, այստեղ շատ հարցեր կան` սկսած ֆինանսականից, վերջացրած նրանով, որ ստեղծագործելը, այնուամենայնիվ, այլ բան է: Բայց երբ շատ ես սկսում ստեղծագործել, օրինակ, «Թռչող աֆրիկացին» գիրքը գրելիս ես ամեն օր 4-5 ժամ միայն ուսումնասիրում էի աղբյուրները, այդ ժամանակ գրելու մեխանիկական պահանջ ես ունենում, և այլընտրանք էլ չկա: Դրա համար ես գրելն առաջին հերթին համարում եմ աշխատանք, մասնագիտություն, թեև, եթե չկա գրելու բան, չպիտի գրես: Այ, հենց այնքանով է գրողը պրոֆեսիոնալ, որ միշտ էլ գրելու բան կգտնի:
-Դու կընտրե՞ս գրողի մասնագիտությունը` մի կողմ դնելով ապրելու խնդիրը:
-Ցավալի հարց է, և ուրախությամբ պիտի նշեմ, որ այսօր մեր երկրում քննարկվում է այն: Իհարկե, գրողն այսօր իր ստեղծած գրքով չի կարող ապահովել սեփական կենցաղը, ապրուստը: Գրողը խնդիր ունի այդ գրքերը վաճառելու, իսկ մենք գիտենք, որ այսօր գեղարվեստական գրականություն չեն ընթերցում կամ ընթերցում են գովազդված գրքերը: Մեր օրերի հերոսի խնդիր կա, ավելի պարզ ասեմ` պրոպագանդված չեն գրականությունն ու գիրքը, պրոպագանդված չէ գիրք կարդալը, այսպես ասած` մոդա չէ, երբ մոդա դառնա, գրողը կլինի հեղինակություն: Իսկ որպեսզի մոդա դառնա, բարդ ոչինչ չկա, պետք է ուղղակի գովազդել, ինչպես անում են ամբողջ աշխարհում:
-Ինչպե՞ս ես վերաբերվում «աղքատ արվեստագետ» հասկացությանը:
-Այնպես, ինչպես «աղքատ բժիշկ», «աղքատ տնտեսագետ» հասկացությանը: Դա էլ երևի մոդայի հարց է, այսօր մոդա է ասել` «աղքատ արվեստագետ», «աղքատ գիտնական»:
-Բայց բժիշկը գումար վաստակելու համար երկրորդ մասնագիտություն չի ընտրում, իսկ գրողն առանց դրա ապրել չի կարող:
-Գիտեք, ո՛չ բոլոր բժիշկներն են աղքատ, ո՛չ բոլոր արվեստագետները` աղքատ: Նկատի չունեմ, թե ովքեր փող են աշխատում, անպատճառ գաղտնի ու անօրինական ճանապարհով են անում դա:
-Գրելով փող աշխատե՞լ ես:
-Այո:
-Հասակակիցներիդ մասին ի՞նչ կասես:
-Մի մասը բարի է, անկեղծ, մարդկային արժեքները գնահատող: ՈՒնենք երիտասարդների մի տեսակ, որն ամեն ինչ սևի մեջ է տեսնում։ Գերակշռողը նրանք են: Չի արժևորվում բարոյական մարդու կերպարը ո՛չ գրականության մեջ, ո՛չ կինոյում: Հեռուստատեսային հերոսը հանցագործն է` դատարկ հեղինակությունը, և երիտասարդներն ուզում են նմանվել նրան: Բակում խաղացող երեխան էլ նրանց է նմանակում: Հա, մենք էլ փոքր ժամանակ կռիվ-կռիվ ենք խաղացել, չեմ ասում, թե դա ողբերգություն է, բայց արժեհամակարգի վրա մեծ ազդեցություն է ունենում: Այսօր քիչ է գնահատվում բարոյական ու կիրթ մարդու կերպարը: Ես դա հատկապես ծառայության ժամանակ եմ նկատել, ոչ մեկի մեջ չկա համոզմունք, որ կարելի է արդար ճանապարհով ապրել, գումար վաստակել, այսինքն, ապագան շատ մռայլ է նրանց աչքերում:
-Ասում են` գրողներն իրենց տեսակով բավականին նախանձ են: Բախվե՞լ ես գրողական նախանձին:
-Այո, բախվել եմ: Դա տեղեկատվության պակասից է գալիս, երբ ուզում են հաջողության հասնել ու չգիտեն` ինչպես, սկսում են նախանձել: Իսկ հաջողության հասնելը բանաձև չէ, որ լուծես ու հասնես, պարզապես, պետք է մի փոքր ավելի վերևից նայել ամեն ինչին, ոչ թե սահմանափակվել նեղհայկական միջավայրում:
-Կարծում ես` նախանձը միայն անտաղանդների՞ն է հատուկ:
-Ոչ, տաղանդավորներին էլ է հատուկ: Նախանձը մարդուն բնորոշ կատեգորիա չէ, նախանձը վիճակ է։ Նախանձի մեջ շատ վատ բան չեմ տեսնում, ուրիշ բան, եթե նախանձի հողի վրա պատրաստ են վատ քայլեր անելու, վրեժխնդիր լինելու և այլն:
-Դու բավականին հաջողություններ ունես, նման դեպքերում սովորաբար «կանաչ լույս» վառողին են որոնում` ծանոթ, բարեկամ…
-Այդ հարցն ինձ Ֆրանսիայում էլ տվեցին` մի փոքր այլ ձևակերպումով. ասացին` ո՞նց են վերաբերվում Հայաստանում, որ այդքան բաներ ես անում: Ասացի` շատերի կարծիքով հայրս ծանոթներ ունի նախագահական պալատում և այլն: Ոչ, ես դեմ եմ սանիկաբարեկամախնամիական կապերին։ Անկեղծ ասեմ` ինչի հասել եմ, հասել եմ իմ աշխատանքով (հուսով եմ` խոսքս անկեղծ կհնչի, ու ընթերցողի մեջ ենթատեքստեր չեն առաջանա), թեև պետք է նշեմ, որ դրանում մեծ դերակատարում ունեն ծնողներս, որոնք փոքր տարիքից ինձ ստիպել են աշխատել: Ես մեծացել եմ արվեստագետների ընտանիքում, նրանք եղել են իմ առաջին ընթերցողը, իմ հաջողությունների համար ես նրանց եմ պարտական: Մանկուց նրանց հետ շատ երկրներում եմ ճամփորդել, և այդ միջավայրը դրական է ազդել իմ հետագա գործունեության վրա: Երբ վատ էի գրում, հայրս պատռում էր ու ասում` նորից գրիր կամ մի գրիր: Ի դեպ, առաջին ամենաերիտասարդ հեղինակն եմ, որ տպագրվել եմ «Գարուն» ամսագրում: Հորս հետ գնացինք խմբագրություն, երբ տասներեք տարեկան էի: Եթե դա համարենք ծնողներիս օգնությունը, ուրեմն ցանկացած ծնող կարող է այդ կերպ աջակցել իր երեխային:
-ՈՒզո՞ւմ ես Բորխեսի նման պատկերացնել քո առաջին 100 ընթերցողների դեմքերը: Քեզ կարդո՞ւմ են, չեմ ասում` ճանաչո՞ւմ են:
-Գրելիս գուցե ասես` ինձ համար եմ գրել, բայց երբ արդեն մի քանի հարյուր օրինակ գիրք ես հրատարակում, դա դառնում է բեռ, ընթերցող պետք է ունենաս: Ես ունեմ ընթերցող և՛ մեզ մոտ, և՛ դրսում:
-Ավելի համարձակ ես, երբ ապրո՞ւմ ես, թե՞ երբ գրում ես:
-Գրելն էլ է ապրել:
-«Արվեստը պետք է պարզ լինի». Սարոյանն է ասում: Առակային մտածողությունը չի՞ խճճում ասելիքը:
-Չէ, առակը հենց պարզություն է, ես էլ պարզության կողմնակիցն եմ, երբեմն հենց պարզ (ոչ պարզունակ) բաներում է խնդրի, կյանքի ընկալումը:
-Փառատոնի ժամանակ քեզ զարմացրել էր գրքի հերթը, ինչի՞ մասին է խոսքը:
-Փառատոնի ժամանակ ես հերթեր տեսա, տարբեր հեղինակների գրքեր գնելու համար իրարանցում էր առաջացել, և մի պահ մտածեցի` գուցե շփոթե՞լ եմ հարկը: Երբ ուզում էի գիրք նվիրել, ասում էին` ինչո՞ւ ես նվիրում, մենք կարող ենք գնել:
-Մեզ մոտ այդ երկու ավանդույթներն էլ գրեթե վերացել են` գնելու և նվիրելու:
-Նվիրելու ավանդույթը կա, գնելունը` ոչ:
-Համացանցը և կյանքի մերօրյա տեմպն ու կերպը տեղ թողնո՞ւմ են գրականության համար:
-Համացանցը շփման միջոց է և գրականության լավ «պրոպագանդիստ»: Մեզանում կա տարածված կարծիք, որ ժամանակակից տեխնոլոգիաները, համացանցը հեղափոխություն են արել, գրքերը քիչ են վաճառվում: Գուցե Ամերիկայում պակասել է ամսագրերի տպաքանակը, ուր համացանցը շատ ավելի վաղ է մուտք գործել, բայց Հայաստանում երիտասարդները այֆոնամոլությամբ են տառապում, նրանց թվում է` աշխարհը փոխվել է, ամեն ինչ կարելի է հեռախոսով անել: Այդպես որ լիներ, հեծանիվ չէր լինի, բայց այսօր այն Եվրոպայի ամենատարածված փոխադրամիջոցներից է: Դա նաև խորհրդային «երկաթե վարագույրի» հետևանք է, միանգամից սահմանները բացվեցին, մարդկանց թվաց, թե աշխարհը մեկ օրում փոխվել է, մինչդեռ ուղղակի դռներն էին բացվել, աշխարհն իր հունով էր գնում: Ինչքան էլ շատանան ինտերնետային կայքերը, վստահ եմ, որ գրականությունը չմեռնող արվեստ է, ի վերջո, համացանցով էլ կարող են կարդալ: Գիրքը խիստ արդիական է, օդանավակայաններում գիրք են կարդում, Եվրոպայում երիտասարդությունը սովորություն ունի քնելուց առաջ գիրք կարդալու: Մենք հաճախ անտեղյակությունից ենք ասում` գիրք չեն կարդում: Պետք է զգույշ լինել, երբեմն այդ խոսքերով են մոդայիկ դարձնում գիրք չկարդալը:
-Ծրագրերի մասին:
-Այժմ իմ համահեղինակի` Շողիկ Թադևոսյանի հետ աշխատում եմ նոր լիամետրաժ կինոնախագծի վրա, որը կոչվում է «Ռոմանտիկները»: Սա երիտասարդական թեմայով ֆիլմ է: Աշխատում ենք սցենարի վրա և փորձում ենք գումարներ հայթայթել:
Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ